l-(157) ...Muhammed b. Müslim, Ebu Cafer (Muhammed Bakır aleyhisselâm)’dan şöyle rivayet etmiştir:
«Bir gün Emir'ül-Mü'minin (Ali b. Ebu Tâlib aleyhisselâm) insanlara hitab etti ve şunları söyledi:
«Ey İnsanlar! Fitnenin başlangıcı hevâ ve heveslere uyulur olmasıdır, Allah'ın kitabına aykırı hükümlerin uydurulmasıdır. Bu uydurma kanunlar sayesinde, adamların adamlara egemen
olmasıdır. Eğer bâtıl net ve açık olsaydı hiçbir akıl sahibine gizli kalmazdı ve eğer hak net ve açık olarak belli olsaydı insanlar arasında ayrılıklar olmazdı. Fakat ondan bir avuç şundan da bir
avuç alıp ikisini birbirine karıştırırlar ve sonra insanların önüne koyarlarsa, işte bu noktada şeytan dostlarını etkisi altına alır. Daha önce Allah'ın lütfuna nail olanlarsa
kurtulur.»
2-( 158) ...Muhammed b. Cumhur el-Ammî, merfu olarak şöyle rivayet eder:
Resûlullah (sallallahu aleyhi ve âlihi) buyurdu ki: «Ümmetim arasında bid'atlar[9] ortaya çıktığı zaman, âlim olanların ilimlerini açığa vurmaları gerekir. Kim bunu yapmazsa Allah'ın laneti
onun üzerine olur.»
3-(159) ...Muhammed b. Cumhur, merfu olarak şöyle rivayet eder: «Bir kimse, bir bid'atçmın yanına gelir, onu tazim edip saygı gösterirse, İslâm'ın yıkılması için çalışmış
olur.»
4-(160) ...Muhammed b. Cumhur, merfu olarak şöyle rivayet eder: Resûlullah (sallallahu aleyhi ve âlihi) buyurdu ki: «Allah, bid'atçmın tevbesinden yüz çevirir.» Orada bulunanlar: "Ya
Resûlullah, bu nasıl olur?" diye sordular. Buyurdu ki: «Onun kalbine bid'at sevgisi oturmuştur.»
5-(161) ...Muaviye b. Vehb şöyle rivayet eder: Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm/m şöyle dediğini duydum: Resûlullah (sallallahu aleyhi ve âlihi) buyurdu ki: «Benden sonra imana karşı
komplo kurmak amacıyla ortaya çıkarılan her bid'atm karşısında benim Ehl-i Bey-t'imden bir önder bulunur ve o, imanı koruyup savunur. Allah'ın ilhamıyla konuşarak hakkı duyurur, aydınlatır,
düzenbazların hilelerini boşa çıkarır ve zayıfların dili olur. "Ey basiret sahipleri, ibret alın ve Allah 'a güvenip dayanın." (Haşr, 2)»
6-(162) ...Mesade b. Sadeka, Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)’dan, ayrıca Mahbub, merfu olarak Emir'ül-Müminin (Ali aleyhisselâm)'ın şöyle dediğini rivayet eder:
«Varlıklar içinde Allah Azze ve Celle, en çok şu iki insana buğz eder.
Birincisi: Allah'ın lütfunu keserek kendi nefsiyle baş başa bıraktığı kimsedir. İşte bu zorbalık yaparak doğru yoldan sapan kimsedir. Bu adam bid'at sözlerin tutkunudur. Oruçtan ve
namazdan söz eder. Bu yüzden onun tuzağına düşecekler için bir fitnedir. Kendisinden öncekilerin hidayet yolunu yitirmiştir. Yaşarken de öldükten sonra da kendisine uyanları saptırır.
Başkalarının hatalarının sorumluluğunu taşır; kendi hatalarının tutsağıdır.
İkincisi: Cehaleti, cahil insanlar arasında kendi temel karakteri haline getiren kimsedir. Bu adam, fitne karanlığının tutsağı haline gelmiştir. Şeklen insana benzeyenler, onu âlim olarak
nitelendirirler. Hâlbuki o, bir tek gününü tam anlamıyla ilimle geçirmiş değildir. Sadece erken uyanmıştır ve bazı şeylere fazlaca sahip olmuştur; ancak sahip olduğu bu şeylerin azı fazlasından
daha iyidir. Derken kokuşmuş bataklık suyuna kanmış ve hiçbir faydası olmayan şeyleri biriktirmiş halde insanlar arasında yargıç makamına kurularak, başkalarına karmaşık gelen meselelerin
çözümünün güvencesi olarak, kendini göstermiştir. Verdiği kararlar kendisinden öncekilerin kararlarıyla çelişse de bunda bir sakınca görmemiştir. Kendisinin öncekilerin yargıları karşısındaki
tavrının bir benzerinin kendisi için de geçerli olup sonradan gelenlerin de onun yargılarını geçersiz kılmasından emin olamaz. Karşısına üstü kapalı ve karmaşık bir sorun çıkarsa tamamen kendi
kişisel görüşüyle çözümlemek üzere hazır olur. Sonra da salt, kişisel görüşlerine dayanarak kesin bir hüküm verir.
Bu şekilde şüphelere bürünmesi, örümceğin yaptığı ağa benzer; doğru mu yaptığını, yanlış mı yaptığını kestiremez. İnkâr ettiği şeylerin bilinebileceğini hesap edemez. Ulaştığı düzeyin
ötesinde bir yolun, bir açıklamanın olabileceğini göremez. Bir şeyi başka bir şeyle karşılaştırırsa kendi görüşünü yalanlamaz ve eğer bir şey kendisi açısından karanlıkta kalırsa, kendisinin
cahil olduğunu bildiği için bunu gizler. Ta ki bir şey bilmiyor, demesinler...
Sonra büyük bir cüretkârlıkla kararını verir. Böyle bir kimse karanlıkların anahtarıdır. Şüphe taşıyıcısıdır. Cehalet karanlıklarında yol alır. Bilmediği şeylerden dolayı mazeret bildirmez
ki, yanlışa düşmekten kurtulsun, ilimde bir metodu ve kat ettiği bir mesafesi yoktur ki, pay sahibi olsun. Rüzgârın, kuru otları birbirine kattığı gibi rivayetleri birbirine katıp savurur. Haksız
bir şekilde dağıttığı miraslar onun elinden ağlar; hakkını alamayıp heder olmasına neden olduğu kanlar, onun elinde inlemektedirler. Verdiği hükümle haram olan ırzları helâl, yine verdiği
hükümle helâl olan ırzları da haram sayar. Kendisine sunulan meselelere verdiği cevaplara güvenilmez. Gerçek ilme sahibim iddiasıyla elde ettiği liderlik liyâkatına sahip değildir.»
7-(163) ...Ebu Şeybe el-Horasanî şöyle rivayet eder:
Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)'ın şöyle dediğini duydum:
«Kıyas taraftarları, kıyas aracılığıyla bilgiye ulaşmak istiyorlar; ancak kıyasın onları haktan uzaklaştırmaktan başka bir katkısı olmaz. Kıyas yöntemiyle Allah'ın dininde isabetli bir
sonuca ulaşılmaz.»
8-(164) ...Fadl b. Sazan, merfu olarak Ebu Cafer (Muhammed Bakır aleyhisselâm) ve Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)’dan şöyle rivayet eder:
«Her bid'at sapıklıktır ve her sapıklık da ateşe doğru giden bir yoldur.»
9-(165) ...Muhammed b. Hâkim şöyle rivayet eder:
Ebu'l-Hasan Musa (b. Cafer aleyhisselâm)'a dedim ki:
Sana kurban olayım. Sizin sayenizde dinde derin kavrayışa sahip olduk ve Allah, bizi başka insanlara muhtaç etmedi. Hatta bizden biri, bir mecliste oturduğunda, bir kimse arkadaşına bir
soru yönelttiği zaman, Allah'ın, sizin aracılığınızla bize bahşettiği nimet sayesinde bu sorunun cevabını bilir. Ancak bazen karşımıza bir mesele çıkabilir ve bu hususta ne senden ne de
atalarından bir açıklama gelmemiş olabilir. Böyle bir durumda aklımıza gelen en güzel cevabı ve sizden bize ulaşan açıklamalara en uygun açıklamayı belirleyip bunu esas alabilir
miyiz?
Dedi ki: «Heyhat! Çok yazık! Ey Hâkim’in oğlu! Bu yöntemi uyguladıkları için, Allah'a yemin ederim ki, birçok insan helak oldu.
Allah lanet etsin...... (ona ki:) "Ali öyle diyor, ben de böyle diyorum." derdi.»
Muhammed b. Hâkim, Hişam b. Hakem'e demiştir ki: Allah'a yemin ederim ki, ben yukarıdaki soruyu, kıyas yapmak için izin almak maksadıyla yöneltmiştim.
10-(166) ...Yunus b. Abdurrahman şöyle rivayet eder:
Ebu'l-Hasan Evvel (Musa b. Cafer aleyhisselâm)'a dedim ki:
Hangi yöntemle Allah-ı birleyelim?
Buyurdu ki: «Ey Yunus! Sakın bid'atçı olma. Kişisel görüşüne dayanarak şirk beyan eden helak olur, Peygamberinin Ehl-i Beyt'ini terk eden sapıtır, Allah'ın kitabını ve Peygamberin sözünü
terk eden de kâfir olur.»
11-(167) ...Ebu Basir şöyle rivayet eder:
Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)'a dedim ki: "Karşımıza öyle şeyler çıkıyor ki, bunların cevabını ne Allah'ın kitabında, ne de Peygamberin sünnetinde bulabiliyoruz. Böyle meseleler
hakkında kendimiz bir görüş beyan edebilir miyiz?"
Buyurdu ki: «Hayır, çünkü isabet etsen sevap almazsın ve eğer yanılsan Allah'a yalan isnat etmiş olursun.»
12-(168) ...Abdurrahim el-Kasir, Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)’dan şöyle rivayet etmiştir:
Resûlullah (sallallahu aleyhi ve âlihi) buyurdu ki: «Her bid'at sapıklıktır ve her sapıklık ateştedir.»
13-(169) ...Sema'e b. Mihran, Ebu'l-Hasan Musa (Musa b. Cafer aleyhisselâm)'dan şöyle rivayet eder:
İmam'a dedim ki: Allah, seni sâlih kılsın! Bizler bir araya geliyor ve aramızda bilgilerimiz oranında müzakerelerde bulunuyoruz. Karşımıza ne çıkarsa, mutlaka onunla ilgili yanımızda
yazılı bir şey vardır. Kuşkusuz bu, yüce Allah'ın sizin aracılığınızla bize bahşettiği bir lütuftur.
Bazen de kimi küçük meseleler karşımıza çıkar ve biz, bunlarla ilgili bir açıklama bulamayız, birbirimize bakarız. Fakat yanımızda buna benzer bilgiler vardır. Bu meseleyi en güzel
bilgilerimizle kıyaslayarak cevaplandırmamız doğru olur mu?
Buyurdu ki: «Sizin kıyasla ne işiniz var? Sizden önce helak olanlar, bu kıyas yüzünden helak oldular.» Ardından şunları ekledi: «Karşınıza hakkında bilgi sahibi olduğunuz bir mesele çıkarsa
bildiklerinizi söyleyin. Bilmediğiniz bir şey çıkarsa karşınıza -İmam elini ağzına götürerek- susun.» Sonra şöyle dedi: «Allah, lanet etsin........... (ona ki:) "Ali öyle diyor, ben de böyle
diyorum; sahabeler öyle diyorlar, bende böyle diyorum derdi."» dedi ve şunları ekledi: «Onun sohbetine katıldın mı?»
-"Hayır. Fakat bu sözler onundur." dedim. Sonra şunları söyledim: Allah, seni sâlih kılsın, acaba Resûlullah (sallallahu aleyhi ve âlihi) kendi zamanındaki insanların ihtiyaçlarına cevap
verecek çözümleri sunmamış mıdır?
Buyurdu ki: «Evet, ayrıca kıyamete kadar ihtiyaç duyacakları çözümleri de sunmuştur.»
Dedim ki: Bundan bir şey kaybolmuş mudur?
Buyurdu ki: «Hayır, bu bilgilerin tümü ehli olanların yanındadır.»
14-(170) ...Ebu Şeybe şöyle rivayet eder:
Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)’ın şöyle dediğini duydum:
«İbn Şubrume'nin[10] ilmi; "el-Camia" adlı kitabın karşısında zayi oldu. Bu kitap Resûlullah (sallallahu aleyhi ve âlihi)’nin dikte etmesi ve Ali (b. Ebu Tâlib aleyhisselâm)'ın el yazısıyla
hazırlanmıştı. Bu kitap kimseye söyleyecek söz bırakmamıştır. Bu kitapta, helâl ve haramların bilgisi vardır.
Kıyas taraftarları, kıyasla bilgiye ulaşmak istiyorlar; ancak bu onlara haktan uzaklaşmalarından başka bir katkı sağlamaz. Kıyas yöntemiyle Allah'ın dini açısından doğruya
ulaşılmaz.»
15-(171) ...Eban b. Tâğlib, Ebu Abdullah (aleyhisselâm)'dan şöyle rivayet eder:
«Sünnet (İslâm’ın hükümleri) kıyas kabul etmez. Aybaşı halindeki bir kadının tutamadığı oruçları daha sonra kaza ettiği halde, kılamadığı namazları kaza etmediğini bilmiyor musun? Ey Eban!
Sünnet kıyaslandığı zaman din ortadan kalkar.»
16-(172) ...Osman b. İsa şöyle rivayet eder:
Ebu'l-Hasan Musa (b. Cafer aleyhisselâm)'a kıyas hakkında bir soru sordum. Buyurdu ki: «Sizin kıyasla ne işiniz var? Allah'a bir şeyi nasıl helâl kıldığı, nasıl haram kıldığı
sorulmaz.»
17-(173) ...Mes'ade b. Sadaka şöyle rivayet eder:
Bana Cafer Sadık (aleyhisselâm) babasından rivayet etti ki: «Ali b. Ebu Tâlib (aleyhisselâm) şöyle dedi: «Bir kimse kıyas koltuğuna kurulursa, ömrü yanlışlıklar içinde geçer. Bir kimse,
kişisel görüşüne dayanarak Allah'a kulluk sunarsa, ömrü boş işlere dalmakla geçip gider.»
Ebu Cafer (Muhammedi Bakır aleyhisselâm) şöyle dedi:
«Kişisel görüşüne dayanarak insanlara fetva veren kimse, bilmediği bir hususta Allah'a ibadet etmiş olur. Bilmediği bir hususta Allah'a ibadet eden kimse, Allah'a muhalefet etmiş olur.
Çünkü bilmediği şeyleri helâl ve haram saymış olur.»[11]
18-(174) ...Hüseyin b. Meyyah babasından, o da Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)’dan şöyle rivayet eder:
«İblis, kendisim Âdem (aleyhisselâm) ile kıyasladı ve şöyle dedi: "Beni ateşten, onu balçıktan yarattın." (Sa'd, 76) Eğer Allah'ın, Âdem'i yarattığı özü, ateşle kıyaslasaydı, bunun ateşten
çok daha aydınlık ve nur saçan bir şey olduğunu görecekti.»
19-(175) ...Zurare şöyle rivayet eder:
Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)'a helâl ve haramla ilgili bir soru sordum, buyurdu ki: «Muhammed (sallallahu aleyhi ve âlihi)’nin helâl kıldığı kıyamete kadar her zaman helâldir.
Muhammed'in haram kıldığı, kıyamete kadar her zaman haramdır. Bundan başkası olmaz, başkası gelmez. Ali (aleyhisselâm) şöyle derdi:
"Bir kimse bir bid'at uydurduğu zaman mutlaka bir sünneti terk etmiş olur."»
20-(176) ...İsa b. Abdullah el-Kuraşî şöyle rivayet eder:
Ebu Hanife, Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)’ın yanma geldi. Ebu Abdullah dedi ki: «Ey Ebu Hanife! Duydum ki kıyas yapıyormuşsun, bu doğru mu?»
- "Evet." dedi.
Dedi ki: «Kıyas yapma; çünkü ilk kıyas yapan kimse: "Beni ateşten, onu balçıktan yarattın." (Sad, 76) diyen İblis'tir. İblis, ateşle balçık arasında kıyas yapmıştır. Eğer Âdem’in
nuraniliğini, ateşin nuraniliğiyle karşılaştırsaydı, iki nur arasındaki üstünlük farkını anlardı, birinin diğerinden daha berrak olduğunu görürdü.»
21-(177) ...Kuteybe şöyle rivayet eder:
Bir adam, Ebu Abdullah (Cafer Sadık aleyhisselâm)’a bir soru sordu, o da bu soruya gereken cevabı verdi. Sonra adam, şunları söyledi: "Sence şöyle şöyle olursa, o zaman nasıl bir görüş
söylemek gerekir?"
İmam buyurdu ki: «Yavaş ol! Sana bir cevap vermişsem, bu Resûlullah'tandır. Bizde bir şey hakkında "bence... şöyledir" demek yoktur.»
22-(178) ...Ahmed b. Muhammed b. Halid babasından mursel olarak şöyle rivâyet eder:
Ebu Cafer (Muhammed Bakır aleyhisselâm) dedi ki:
«Allah'tan başkasını dini meselelerde güvenilir sırdaş tutmayın. Aksi takdirde mü'min olamazsınız; çünkü Kur'ân'ın onayladığından başka bütün sebepler, soy birlikleri, akrabalıklar,
sırdaşlıklar, bid'atlar ve şüpheler kesiktir, kopuktur.»
