İmran-us Sabi, Me'mun’un, İslam’a muhalif olan tüm bilginleri İmam aleyhi's-selam ile tartışmak için topladığı büyük bir mecliste, İmam aleyhi's-selam’a birçok sorular sordu;
İmam da sorulan soruları birer birer cevaplandırarak ordaki bilginlerin hepsine galip oldu. Hadis uzun olduğundan dolayı biz, kitaba uygun olan bir bölümünü zikretmekle
yetindik.
İmran-es Sabi, İmam aleyhi's-selam’a: "Biz Allah'ı künhüyle mi biliyoruz, yoksa sıfatlarıyla mı? Bana açıklar mısınız?" diye sorunca İmam aleyhi's-selam şöyle buyurdular:
İlk, tek ve ezeli nur olan O yüce zât, birdir; ortağı ve O'nunla beraber olan bir şey yoktur. O, ikincisi olmayan birdir. Ne (künhü) malumdur, ne de (vücudu) meçhul. Ne muhkemdir, (diğer
varlıklar gibi açıktır), ne de müteşabih (gizli). Ne hatırdadır, ne unutulmuştur ve ne de diğer hiçbir varlığın ismiyle adlandırılabilecek bir şeydir.
Bunun için kendi künhüyle kaim olan ilk varlıktır; (kendi zatına dayanmaktadır); kendisinden başkasına ihtiyacı olmayan müstağni (ihtiyaçsız) bir nurdur. Ne bir vakitten (itibaren) vardır
ve ne de bir vakite kadar olacaktır. Ne bir şeyin üzerinde durmuş (başka bir tabirle ne mekânı vardır), ne bir şeyin arkasına saklanmış ve ne de bir şeyin içerisine gizlenmiştir.
İnsanın aklına O’nunla ilgili bir ışık, bir misal, bir karartı veya bir gölge geldiği zaman da onu kelimelerle ifade edemiyor. Bütün bu sıfatlara, O'ndan başka hiçbir şeyin olmadığı zamanda
ve yaratılıştan önce sahip idi.
"Hiçbir şeyin olmadığı zaman" demek de doğru değil, çünkü zaman da yoktu. Bunlar, sonradan ortaya çıkan tabirlerdir ki, maksadı anlatmak için onlardan yararlanılmaktadır. Ey İmran, anladın
mı? İmran da: "Evet anladım." dedi.
İmam aleyhi's-selam daha sonra şöyle buyurdular: "Bil ki tasavvur, meşiyyet ve iradenin manası birdir. Fakat isimleri farklıdır. Allah'ın, ilk irade ve meşiyyeti harflerdir ki onları, her
şeyin aslı ve her müşkülün çözümü kılmıştır.
Tasarım merhalesinde bu harfler kendilerinden başka hiçbir manayı, hiçbir varlığı ifade etmiyorlardı; varlıkları tasarıma bağlıydı. Allah tasarımdan öncedir. Çünkü Allah’tan önce hiçbir şey
olmadığı gibi O'nunla beraber olan bir varlık da yoktur. Tasarım da harflerden öncedir.
Çünkü harfler tasarımla ortaya çıkmıştır. Tasarım olduğunda gidilecek yol yoktu. Tasarım Allah’tandır; ama Allah’ın aynı değildir. Görmüyor musun, her şeyin fiili ve haddi kendisinden
başkadır.
Her şeyin sıfatı da yine kendisinden başkadır. Çünkü harfler, birbirlerinden ayrı oldukları müddetçe kendi başlarına harftirler ve kendilerinden başka hiçbir şeye delalet etmezler. Ama
terkib edildiği zaman isim veya sıfat olarak, kendilerinden başka şeylere de delalet ederler.
Bil ki, vasıflandırılmayan bir şeyin sıfatı, adlandırılamayan bir şeyin adı ve sınırlandırılamayan bir şeyin sınırı olmaz. Allah’ın isimleri ve sıfatları, O’nun kemal ve varlığına delalet
ederler.
Bunlar, bir dörtgen, daire veya üçgenin bir alanı kuşattığı gibi Allah'ı kuşatmazlar. Allah isimler ve sıfatlarla tanınır; ama sınırlandırma şeklinde değil.
Allah hakkında böyle bir şey olmaz. Bu yüzden yaratıklar, kendilerini tanıdıkları gibi Allah’ı tanıyamazlar. Eğer Allah'ın sıfatları O’na delalet etmeseydi, isimleri O’nu
bildirmeseydi,
halk Allah’ın isimleri ve sıfatlarına ibadet etmiş olurdu, hakikatine değil. Böyle olunca da ibadet edilen mâbud, Allah’tan başka olurdu. Çünkü sıfatları O’ndan başkadır.
İmran, İmam aleyhi's-selam’a: "Tasarımın mahluk olup olmadığı hakkında bana bilgi ver." dediğinde de İmam aleyhi's-selam şöyle buyurdular:
Tasarım sakin (hareketsiz) bir mahluktur; sakin olduğundan dolayı da idrak olunmaz. Mahluk olmasının sebebi de sonradan var oluşudur. Onu sonradan var eden de Allah'tır. "Şey" diye
isimlendirildiğinde mahluk olmuştur.
Varlık âleminde Allah ve yaratığından başka üçüncü bir şey yoktur. Allah'ın yarattığı sakin, (hareketsiz) müteharrik (hareketli), değişik, karışık (mürekkeb), malum ve müteşabih olabilir.
"Şey" diye isimlendirilen her şey mahluktur.
