باب چهل و هفتم لزوم وفاء بوعده و تعهد و نكوهش مخالفت با آنها

قرآن مجيد

پ‏1- البقره: (آيه 100) آيا هر زمانى عهدى بستند گروهى از آنان آن را گسستند بلكه بيشترشان ايمان ندارند (آيه 117) آنها كه بعهد خود وفا كنند چون عهدى بندند. 2- اسرى (آيه 26) و وفا كنيد به عهد كه راستى عهد مسئوليت دارد. 3- مريم (آيه 52) و ياد كن در كتاب اسماعيل را كه او درست وعده بود. 4- المؤمنون (آيه 8) و آنان كه امانات و عهد خود را رعايت‏كننده‏اند.

 

پ‏5- الصف (آيه 2) ايا كسانى كه گرويديد چرا بگوئيد آنچه را عمل نكنيد. 3- دشمنى گرانى دارد نزد خدا كه بگوئيد آنچه نكنيد.پ 6 المعارج (آيه 32) و آنان كه بامانت خود و عهد خود رعايت‏كننده‏اند.

اخبار باب‏

:پ 1- خصال: بسندش تا ابى مالك كه بامام چهارم (ع) گفتم: از كل شرايع دين بمن خبر ده، فرمود: گفتار درست حكم عادلانه و وفاء به پيمان.پ 2- همان: بسندش تا امام ششم (ع) كه ميفرمود: سه است كه كسى در آنها عذرى ندارد، رد امانت به نيك و بد وفاء بعهد و پيمان براى نيك و بد، و احسان بوالدين نيك باشند يا بد.پ 3- همان: بسندش تا امام ششم (ع) (مضمون روايت پيش را با تقديم جمله سوم آورده.پ 4- همان: بسندش تا رسول خدا (ص) كه فرمود: هر كه با مردم معامله كند و ستمشان نكند، و حديث گويد و دروغشان نگويد، و وعده‏شان دهد و خلف نكند او از آنها است كه مردانگيش كامل است، و عدالتش روشن و برادرى با او لازم و غيبت او حرام.

عيون: با سه سند مانندش را آورده.

در صحيفه الرضا مانندش آمده.پ 5- خصال: بسندش تا امام ششم (ع) (مضمون حديث پيش را با اندك اختلافى كه در معنى كم ندارد آورده).پ 6- همان: بسندش تا امام چهارم (ع) كه فرمود: هر كه چهار تا دارد اسلامش كامل است، و گناهانش زائل، و ملاقات كند پروردگارش عز و جل را و از او راضى است: كسى كه براى خدا عز و جل وفا كند بهر چه براى مردم بر خود تعهد كرده، و با مردم زبان راستگو دارد، و از انجام هر چه نزد خدا عز و جل و نزد مردم زشت است شرم كند و با خاندانش خوشخو باشد.

محاسن: بسندش مانندش را آورده.پ 7- خصال: بسندش تا امام باقر (ع) كه عقوبت چهار كس زودتر باشد: مرديكه باو خوبى كردى و در عوض بتو بدى كند، و مرديكه باو ستم نكردى و او بتو ستم كند، و مردى كه با او پيمانى بامرى بسته‏اى، و تو باو وفا كنى و او پيمان‏شكنى كند و مرديكه با خويشانش صله كند و آنها از او قطع رحم كنند.

 

پ‏8- همان: در سفارش پيغمبر (ص) بعلى مانندش آمده و در آخرش افزوده كه آن حضرت فرمود: اى على هر كه تنگ خلق باشد آسايش از او بكوچد.پ همان: بسندش تا پيغمبر (ص) كه فرمود: هر كه چهار تا را دارد منافق است و اگر يكى را دارد يك خصلت از نفاق در اوست آن را وانهد: كسى كه حديث كند بدروغ، و چون وعده دهد خلف كند، و چون پيمان بندد بگسلد، و چون خصومت ورزد نابكارى كند.پ گويم: برخى اخبار در باره وفا و برخى در باب كليات مكارم گذشته‏پ و در آن گذشت بسندى از پيغمبر (ص) كه فرمود: شش چيز را از من بپذيريد تا بهشت را براى شما قبول كنم، چون حديث كنيد دروغ نگوئيد، و چون وعده دهيد تخلف نكنيد، و چون سپرده پذيريد خيانت نكنيد، و ديده فرو كشيد، و فروج را حفظ كنيد، و دست و زبان خود را باز داريد،پ و از امير المؤمنين (ع) در آن گذشت كه وفاء پيمانه است (براى سنجش خوبى مردم مترجم).پ 10- علل: بسندش تا امام رضا (ع) كه به جعفرى فرمود: ميدانى چرا اسماعيل صادق الوعد ناميده شد؟ گويد: گفتم: نه، فرمود: بمردى وعده داد و يك سال چشم براه او نشست.پ 11- امالى طوسى: بسندش تا امير المؤمنين (ع) كه وفا كنيد بعهد هر كس با او پيمان بستيد- تا آخر خبر.پ 12- همان: بسندش تا رسول خدا (ص) فرمود نزديكتر شما بمن در فردا آنكه راستگوتر است، و امانت پردازتر، و وفادارتر به عهد خود، و خوشخوتر، و بمردم نزديكتر.پ 13- علل: بسندش تا امام ششم (ع) كه رسول خدا با مردى بر روى سنگى وعده گذاشت و فرمود: من در اينجا هستم تا بيائى فرمود: خورشيد بر آن حضرت سخت تابيد و يارانش گفتند يا رسول الله كاش بسايه جابجا ميشدى فرمود: من در اينجا با او وعده كردم و اگر نيامد او است كه جدائى كرده.

مكارم الاخلاق: از امام ششم (ع) مانندش را آورده.پ 14- قصص الأنبياء: بسندش تا امام ششم (ع) كه اسماعيل پيغمبر خدا با مردى در گوشه بيابان وعده كرد و يك سال در آنجا انتظار كشيد و مردم مكه جويايش بودند و نميدانستند كجا است؟ تا مردى باو برخورد و گفت: اى پيغمبر خدا ناتوان و هلاك شديم پس از تو فرمود: بخدا اگر نيامدى كار بمحشر كشيدى و خدا فرو فرستاد (55- سوره مريم) و ياد كن در كتاب اسماعيل را كه او صادق الوعد بود.

 

گويم: با سند ديگرى در كتاب نبوت گذشت.پ 15- تفسير عياشى: بسندش از عبد الله بن سنان كه از امام ششم (ع) پرسيدم از قول خدا (آيه 1 سوره المائده) ايا آنانى كه گرويديد وفا كنيد به عقود فرمود مقصود عهدها است.پ 16- مجالس مفيد: بسندش تا عيسى بن عمر كه مردى از ابو عمرو بن علاء حاجتى خواست و او بوى وعده داد و انجامش براى عمرو فراهم نشد و آن مرد بعد از آن باو برخورد و از او گله كرد و ابو عمرو باو گفت كدام ما سزاوارتريم بغم خوردن، من يا تو؟ آن مرد گفت:

من، ابو عمرو گفت: نه بخدا بلكه من، گفتش چطور؟ گفت: چون من بتو وعده دادم و تو بوعده شاد بودى، و من هم در فكر انجام وعده بودم، تو شب را شاد و خوش گذراندى و من در انديشه و غم، و قضا مانع انجام وعده شد و تو بمن برخوردى كه خوارم كنى و من بتو بر خوردم كه بزرگوارى.پ 17- كشف الغمه: بسندى تا رسول خدا (ص) كه ميفرمود: وعده مؤمن نذريست كه كفاره ندارد.پ 18- از كتاب قضاء الحقوق صورى كه رسول خدا (ص) فرمود: وعده مؤمن در حكم تعهد پرداخت است، وادار كند بوفاكردن بوعده‏ها و انجام آنها مقصودش اينست كه چون مؤمن وعده دهد اعتماد بدان بمانند آنست بدست آورده است و فرمود: مؤمنان پابند شرط و قرارداد خود باشند.پ 19- قصص الأنبياء: بسندى تا عمار كه من چند گوسفند خاندانم را مى‏چراندم و محمد نيز مى‏چراند گفتم: اى محمد ميخواهى گله را در وادى فج بچرا بريم كه چون بستانى ميدرخشد؟ گفت: آرى، فردا بدان جا رفتم و محمد پيش از من بدان جا رسيده بود و ايستاده بود و گوسفندانش را از آن بستان جلو ميگرفت، و گفت چون با تو وعده كرده بودم نخواستم پيش از تو بچرانم.پ 20- نوادر راوندى: بسندى تا رسول خدا (ص) كه دين ندارد كسى كه وفاء بعهد ندارد.پ 21- نهج البلاغه در سفارش خود با شتر: پرهيز كن كه در احسانت با زيردستان به آنها منت‏گذارى، يا كارت را بيشتر بحساب آنها گذارى، يا بآنها وعده بدهى تخلف كنى زيرا منت نهادن احسان را نابود كند، و بيشتر بحساب نهادن نور حق را ببرد، و خلف وعده مايه دشمنى است پيش خدا و خلق، خدا سبحانه فرموده (2- الصف) چه دشمنى‏

 

بزرگى است اينكه بگوئيد آنچه عمل نكنيد،پ و فرمود: وفادارى با عهدشكنان نزد خدا عهدشكنى باشد، و عهدشكنى با آنان پيش خدا وفادارى است.پ و در خطبه‏اى فرمود: وفاء همزاد راستگوئيست و سپرى ندانم كه نگهدارتر از آن باشد و كسى كه دانسته عهد شكند چگونه تواند بازگشت، ما بزمانى گرفتار شديم كه بيشتر مردمش عهدشكنى را زيركى بحساب آرند و نادانها آنها را چاره جو بشمار گيرند، چه باشد براشان؟

 

خدا بكشدشان، بسا كه كه شخص پر تحرك و پر تلاش راه حيله را ميداند و امر و نهى خدا او را از آن باز ميدارد، آن را با قدرت بر آن بطور چشمگير وامينهد، و كسى كه در دين بيباك است از آن فرصت‏طلبى ميكند.پ 22- مشكاة الانوار از امام رضا (ع) ما خاندانى باشيم كه آنچه وعده دهيم بر خود وام شماريم چنان كه رسول خدا (ص) عمل ميكرد و پيغمبر (ص) فرموده (مضمون دنباله شماره 9 را كه گذشت با اندك تغييرى در لفظ آورده است).