آيات قرآن مجيد
:پ 1- النّحل- 66- راستى براتان در چهارپايان هر آينه عبرتيست بنوشانيم شما را از آنچه در درون آنها است از ميان سرگين و خون شير پاك گوارا براى نوشندهها.پ 2- المؤمنون 21- و راستى براتان در چهارپايان عبرتيست بنوشانيم بشما از آنچه در درون آنها است.پ تفسير: رازى گفته فرث سرگين شكمبه است، كلبى از ابن عباس آورده كه چون علف در شكمبه جا گيرد فرودش سرگين شود و بالايش خون و ميانهاش شير، خون در رگها رود و شير در پستان و سرگين بماند و اينست معنى قول خدا تعالى «از ميان سرگين و خون شير پاك گوارا كه نه خون دارد و نه سرگين» و كسى تواند گفت: خون و شير البته كه در شكمبه پديد نشوند و دليلش حسّ است كه حيوان را پيوسته سر برند و كسى در شكمبه او نه خون ديده و نه شير و اگر آنها در شكمبه پديد ميشدند بايستى گاهى ديده شود و چيزى كه خلاف حسّ است نميتوان بدان گرائيد و درست اينست كه چون حيوان غذا خورد علف بمعده و يا شكمبه او رسد اگر از چهارپايانست و جز آن و چون پخته شد و بهضم نخست درآيد آنچه پاك است بكبد كشيده شود و آنچه كثيف است برودهها و سپس آنچه در كبد است باز پخته شود در آن و خون گردد و اين هضم دوم است و اين خون آميخته است بصفرا و سوداء و آب فزون و صفراء بزهره رود و سوداء به سپرز و آبش به قلوه كشد و از آنجا بمثانه آيد و اما خونش در رگها درآيد كه از كبد روئيدند و در آنجا بار سوّم هضم
شودپ و ميان كبد و پستان رگهاى بسيارند و خون در آن رگها ريزد و پستان گوشتى است غدهدار و نرم و سفيد و در آن خدا خون را شير سفيد نمايد اينست گفتار درست در پيدايش شير، اگر گوئيد اين وسائل درونى در حيوان نرم هم هست و چرا از او شير بدست نيايد گوئيم حكمت الهيه هر چيزى را روى صلاح و شايستگى خواسته و مزاج نر هر حيوانى اينست كه گرم و خشك باشد و مزاج ماده بايد سرد و تر باشد و حكمتش اينست كه بچه درون ماده است و بايد رطوبت بيش از داشته باشد بدو وجه.
1- فرزند از رطوبتها پديد شود و بايد در تن ماده رطوبت فراوان باشد تا مايه پيدايش بچه شود 2- جنين چون بزرگ شود شكم مادر بايد جادار و با كشش باشد تا بتواند فرزند را جا بدهد و چون رطوبت بر تن ماده چيره شود پيكرش پذيراى كشش گردد و بچه پذير شود و بدان چه گفتيم ثابت شد كه خدا تعالى تن هر جانور ماده را خاص رطوبتهاى فزون كرده بهمين حكمت، و اين رطوبتها كه مايه فزونى تن بچه شكمى است هنگام جدا شدن بچه از مادر به پستان ريزد و مايه خوراك آن كودك نوزاد گردد چون اين را دانستى گوئيم اين علت كه براى آن شير از خون برآيد در باره نر برنيايد و جدائى ميان آنها روشن شد، چون اين را دانستى گوئيم مفسران گفتند مقصود از قول خدا «مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ» اين سه در بكجا پديد شوند سرگين در فرود شكمبه است و خون در بالا و شير در ميانه، و ما دليل آورديم كه اين گفته خلاف حسّ و آزمايش است و ما گوئيم مقصود آيه اينست كه شير از برخى اجزاء خون برآيد و خون از اجزاء لطيف سرگين درآيد كه همان خورده شده در شكمبهاند پس اين خون پديده اجزائيست كه ميان سرگين است از آغاز و سپس در بار دوّم ميان خونست و خدايش از اين اجزاء كثيف پاك كرده و در آن اوصافى آورده كه شير شده و سازگار تن نوزاد گرديده اينست آنچه در اينجا بدست آورديم.
و بدان كه پديد شدن شير در پستان و موصوف شدن آن بدان چه سازگار خوراك نوزاد است حكمت شگفتى دارد و كاريست بديع كه خرد بروشنى گواه است بر اينكه جز بتدبير فاعلى حكيم و مدبرى مهربان نميباشد و بيانش از چند راه است.
يكم: خدا در فرود معده سوراخى، آفريده كه تهنشين خوراك از آن
بدرآيد،پ و چون آدمى خوراكى خورد يا نوشابهاى نوشد آن سوراخ يك جا بهم آيد كه چيزى از خورده و نوشيده از آن بدر نشود تا مايه غذائى آن از معده بكبد كشد و دردش در آنجا ماند وانگه آن سوراخ گشايد و از آن بدر آيد، و اين يك شگفتى است كه جز بتدبير فاعل حكيم نشايد چون آن سوراخ در هنگام نياز گشوده شود بمعده و باز بهم آيد و بار ديگر براى نياز بگشايد و اين جز بتدبير حكيم نيايد.
2- خدا تعالى بكبد نيروى كشاندن اجزاء لطيفه خوراك را داده و اجزاء كثيف را نكشد و برودهها نيروئى داده كه تهنشين معده را بكشند و اجزاء لطيف غذا را نكشند و اگر برعكس بود نظام تن فراهم نبود.
3- خدا در كبد نيروى هضم و پختن نهاده كه اين اجزاء لطيفه در آن پخته شوند و خون گردند وانگه در زهره نيروى كشش صفراء نهاده و بسپرز نيروى كشيدن سوداء داده و بقلوه نيروى كشيدن فزونى آب تا خون پاك سازگار تغذيه تن بجا ماند، و اختصاص هر يك از اين اعضاء و بدن نيروى خاص جز بتدبير حكيم دانا نباشد.
4- آنگاه كه جنين در شكم مادر است بهره فراوانى از آن بوى رسد تا مايه پيشرفت او و فزونى او گردد و چون نوزاد از زهدان جدا گردد آن بهره به پستان رو كند تا شير گردد و خوراكش باشد و چون بچه بزرگ شد آن بهره نه بزهدان ريزد و نه به پستان بلكه بهمه تن مادر پخش شود و ريزش اين خون در هر گاهى بيك اندامى سازگار با مصلحت و حكمت نميشود مگر بتدبير فاعل مختار حكيم.
5- چون شير در پستان پديد شود خدا سوراخهاى ريزى بپستان برآرد و بگشايد چونان كه هر گاه مكيده شود اين شير از آن سوراخها درآيد و چون اين سوراخها بسيار تنگ باشند شير بسيار پاك و لطيف از آنها برآيد و اجزاء كثيفه را در آمدن نشايد و بدرون بمانند و حكمت اين سوراخهاى تنگ سر
پستان نباشد جز اينكه پستان چون صاف كن باشد و لطيف درآيد و كثيف در آن بماند و از اين راه آن شير پاك سازگار نوزاد و گوارا براى نوشنده باشد.
6- خدا بنوزاد مكيدن را الهام كند زيرا چون مادر پستان بدهان او نهد نوزاد بيدرنگ آن را بمكد و اگر فاعل مختار حكيم بدو الهام نكند تا آن را بمكد سودى براى اين شير پستان نباشد.
7- گفتيم خدا شير را از فضله خون آفريند و خون را از خوراك جانور آفريند و چون گوسفند گياه و آب خورد خدا از اجزاء لطيفش خون آفريند وانگه از پارهاى اجزاء آن خون شير و در شير سه جزء مخالف طبع هم پديد گردند، روغنش گرم و تر است و آبش سرد و تر و آنچه ماده پنيرى دارد سرد و خشك و اين طبايع در گياهى كه گوسفند خورده نيستند و از اينجا برآيد كه اين اجسام پيوسته از وصفى بوصفى و از حالى بحالى دگرگون شوند كه باهم مانندى و نزديكى ندارند و همانا اين گردش بتدبير فاعل حكمتدار و مهربانست كه احوال اين جهان را چنانچه شايد ميسازد، پاك است آنكه همه ذرات جهان بالا و پائين گواه كمال قدرت و نهايت حكمت و رحمت اويند آفرينش و فرمان از آن اوست تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ.
و اما معنى اينكه فرمود «سائِغاً لِلشَّارِبِينَ» اينست كه در گلوشان روانست و خوشمزه و گوارا و از اين معنا است قول خدا «لا يَكادُ يُسِيغُهُ» و محققان گفتند:
چنانچه پديد شدن شير عبرتيست بر وجود صانع مختار دليلى است بر شدن حشر و نشر براى اينكه گياهى را كه جانور خورد از آب و زمين برآمده و آفريننده جهان تدبيرى كرده كه از خون آن شير آورده و تدبير ديگرى كه از شير روغن و پنير برآمدند و اين بررسى دليل است كه خدا تعالى توانا است برگرداندن اجسام از وضعى بوضعى و از حالى بحالى و چون چنين است مانعى نيست نيز كه اجزاء تن مردهها را وصف زندگى و خرد بخشد چنانچه در پيش بودند، و اين عبرتگيرى از اين راه رهنما است كه بعثت و قيامت شدنيست و نشدنى نيست.
پبيضاوى گفته: «وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً» دليلى است رهنما از نادانى بدانش «نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ» سر سخنى است براى بيان عبرت و باعتبار لفظ در اينجا ضمير را مذكر آورده و باعتبار معنى در سوره المؤمنون مؤنث آورده است چون انعام اسم جمع است و از اين رو سيبويه آن را در شمار مفردات بر وزن افعال آورده چون اخلاق و اكياس و كسى كه آن را جمع نعم داند مرجع ضمير را بعض گيرد چون شير تيكهاى از انعام است نه همه آنها يا به واحد برگرداند بتاويل معنى چون مقصود از آن جنس است، و نافع و ابن عامر و ابو بكر و يعقوب «نسقيكم» را در اينجا و در سوره المؤمنون، بفتح نون خواندند «مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً» چون خلقت شير از برخى از اجزاء خونست كه از اجزاء لطيفه در سرگين پديد گردد كه خوراك هضم شدهاند در شكمبه و حديث ابن عباس اگر درست باشد مقصودش اينست كه ميانه مادّه شير است و فراز مايه خون كه غذاى تن است زيرا آنها در شكمبه پديد نشوند، وانگه مختصرى از سخن رازى را آورده و گفته: خالص يعنى پاك بىرنگ خون و بوى سرگين يا پاكيزه از اجزاء كثيفه براى تنگى سوراخ برآمد «سائِغاً لِلشَّارِبِينَ» يعنى آسان در گلوشان گذرد.
طبرسى- ره- گفته:، كلينى از ابن عباس روايت كرده كه چون علف در شكمبه جا گيرد فرودش سرگين گردد و فرازش خون و ميانهاش شير و خون در رگها رود و شير در پستان و سرگين بماند و اينست معنى قول خدا «مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً» نيالوده بخون و سرگين، و كبد مسلط است بر همه اينها و آنها را پخش كند چنانچه حكمت و تدبير الهى خواهد.
اخبار باب
پ1- در خصال (2/ 615) بسندش از امير المؤمنين عليه السّلام كه نوش كردن شير خرده خرده درمان هر درد است جز مرگ و فرمود: گوشتهاى گاو دردند و شيرشان دارو و روغنشان درمان.پ 2- در طب الائمه (63) بسندش از ابن ابى يعفور كه پرسيدم از امام صادق عليه السّلام كه مردى شير ماده الاغ را براى دارو مينوشد، فرمود: باكى ندارد.پ بيان: در دروس گفته: شير ماده الاغ تازه باشد يا بسته مكروه است پايان، و گويا حكم بكراهت آن براى كراهت گوشت ماده الاغ است و در آن اعتراض است و من نيافتم در اخبار دليلى بر كراهت گرچه در برخى مقيد است بدارو بودن كه بيشتر اين قيد در كلام پرسنده آمده و خلاصه حكم بكراهت مشكل است.پ 3- در طبّ- 102- بسندى از موسى بن عبد اللَّه الحسن كه از اساتيدمان شنيدم شير شتران درمان هر دردند و ناسازى در تن، و از امام ششم عليه السّلام كه مانند آن را فرمود جز كه بر آن افزود كه آن بدن را نگهدارد و چركش را بيرون كند و خوب آن را بشويد.پ 4- در محاسن- 494- بسندش از يحيى بن عبد اللَّه كه نزد امام ششم عليه السّلام بوديم و چند پياله براى ما آوردند و حضرت بيكى از آنها اشاره كرد و فرمود:
ماست آب گرفته ماده الاغ است كه براى بيمار خود آماده كرديم هر كه خواهد بخورد و هر كه خواهد وانهد، در مكارم مانندش آمده- 222-.پ 5- در مكارم- 183- از امام ششم عليه السّلام كه گوشت گاو نام برده شد و فرمود:
شيرهاشان دارو است و پيههاشان درمان و گوشتهاشان درد.پ 6- در محاسن- 405- بسندش از امام ششم عليه السّلام كه گوشت دل اندوه دل مرا برد چنانچه انگشتها عرق پيشانى را برند.پ 7- و از همان (..) بسندى تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه اگر چيزى جلو مرگ را ميگرفت لبنيه بود، گفته شد: يا رسول اللَّه لبنيه چيست؟ فرمود: جرعه
جرعه شير نوشيدن.پ توضيح: در كافى 6/ 320 آن را بىسند آورده، قولش «الحسو باللبن» و حسو بلبن را سه بار مكرر كند و در كافى بجاى لبنيه در هر دو جا تلبينه آمده و آن روشنتر است، در نهايه گفته: در حديث است كه تلبينه روشنى دل بيمار است، تلبينه و تلبين شربتى و خوراكى است كه از آرد يا نخاله (بلغور) سازند و بسا كه در آن عسل ريزند و آن را باين نام گويند براى اينكه مانند شير سفيد است و نرم (و از قاموس هم اين تفسير را براى اين لغت نقل كرده).پ 8- در طب الائمه- 64- بسندى تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه فرمود: نوح بپروردگارش شكايت كرد از سستى تنش خدايش وحى كرد گوشت را با شير بپز و بخور كه من قوة و بركت را در آنها نهادمپ 9- در مكارم- 183- كه امام ششم عليه السّلام فرمود: آبگوشت گوشت گاو پيسى را ببرد،پ و از امام پنجم عليه السّلام كه بنى اسرائيل از پيسى بموسى شكوه كردند، و او بخدا عزّ و جلّ شكوه كرد و خدايش وحى كرد بدانها بفرما گوشت گاو را با برگ چغندر بخورند (در اينجا با نسخه چاپ تازه تقديم و تأخيريست ولى افتاده ندارد مترجم).پ 10- در محاسن- 401- بسندى از على عليه السّلام كه خوراكهاى درهم و گوناگون شكم را گنده و رانها را شل كند.پ بيان: بسا كنايه از كسالت و تنبلى باشد.پ 11- در محاسن (..) بسندش از امام ششم عليه السّلام كه بما دادند از اين خوراكها يا از اين رنگهاى خوراك آنچه برسول خدا صلى اللَّه عليه و آله داده نشده بود.پ 12- و از همان: از يونس بن يعقوب كه ديگى از نارباجه نزد امام ششم عليه السّلام فرستاديم، و آن حضرت از آن خورد، و فرمود آنچهاش بجا مانده براى من نگهداريد، و دو بار يا سه بار برايش آوردند، وانگه غلام در آن آبى ريخت و نزد آن حضرت آورد و بدو فرمود: واى بر تو آن را بر من تباه كردى.پ 13- و از همان (..) بسندش از يوسف بن يعقوب كه دوستتر خوراك
نزد پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله نارباجه بود.پ 14- و از همان (..) بسندى از ابى بصير كه امام ششم عليه السّلام زبيبه را خوش داشت.پ 15- و از دعائم: از جعفر بن محمّد عليه السّلام كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله عسل و زبيبه را خوش داشت (2/ 110) و از او است عليه السّلام كه همه رنگ خوراك نارباجه و زبيبيه را خوش داشت و ميفرمود: بما از اين خوراكها و رنگها داده شده آنچه برسول خدا صلى اللَّه عليه و آله داده نشده.پ بيان: زبيبيه گويا شوربائى است كه كشمش كوبيده در آن ريزند و دلالت دارد بر اينكه ذهاب ثلثين در عصير كشمش لازم نيست و بسا مخصوص خوراكى باشد كه كشمش دارد و دليل جواز خوراك كشمشدار است.
