پ1- در مكارم (175) از پيغمبر آورده كه دهانتان را با خلال پاك كنيد زيرا جايگاه دو فرشته نگهبان و نويسنده است، راستى كه مركب آنها آب دهن است
و خانهشان زبان و چيزى بر آنها سختتر از تهمانده خوراك دهن نيست،پ و از على عليه السّلام كه خلال گز مايه نداريست،پ و از طب الائمه: كه امام رضا عليه السّلام فرمود: با چوب انار و ساقه ريحان خلال نكنيد كه رگ خوره را بجنباند، گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله بهر چه خلال ميكرد جز برگ خرما و نى،پ فرمود: رحمت كند خدا خلالكنندههاى امتم را براى وضوء و خوراك،پ و از امام صادق عليه السّلام: كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:
بدنبال خوراك خلال كنيد كه بهداشت دهان و دندانست و مايه كشش روزى براى بندگان، محمّد بن حسن دارمىپ روايتى را با سند برآورده تا فرمود: هر كه بانى خلال كند هفت روز حاجتش برنيايد،پ و از امام صادق عليه السّلام كه با نى خلال نكنيد و اگر ناچار باشيد پوسته آن را پاك كنيد پيغمبر غدقن كرده از خلال انار و نى و فرموده رگ خوره را برانگيزند،پ امام كاظم عليه السّلام فرمود: خلال كنيد زيرا چيزى دشمنتر نيست نزد فرشتهها از ديدار خوراك ميان دندان بندهها،پ و از انس است كه پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود خوشا و آفرين بر خلال كنان امتم،پ فرمود: هر كه عود سوزاند بشماره تاق باشد و هر كه كارى كند خوب كند و هر كه با زبان خوراك دهانش را جمع كند و بخورد باكى ندارد، هر كه سرمه كشد باكى ندارد، هر كه خورد آنچه با خلال درآورد نخورد و هر چه با زبانش فراهم سازد بايد بگلو فرو برد.پ بيان: در اخبار عامه است كه «و ما لاك بلسانه» طيبى گفته در حديث است كه آنچه خلال كند دور افكند و آنچه با زبان بلايد بخورد، يعنى هر چه با خلال برآورد دور افكند چه بسا كه خون آلود باشد و اگر با زبان درآورد فرو دهد و اگر يقين دارد كه خون آلوده است حرام است، ديگرى از آنها گفته: مستحب است آنچه ميان دندانها مىماند با چوبكى درآورد چون پليد است و آنچه با زبان برآورد بخورد، و بسا مقصود از آنچه لايد مانده خوراك است بر گوشت دندانها و ساك و جمع آورى آن با زبان كه ميتوان فرو داد و آنچه ميان دندانها است بايد دور انداخت مطلقا چون دگرگون شده و سخن در بارهاش گذشت، در اينجا لطيفهايست: يك حاكم بيك شاعر گفت ما از شما جدا نيستيم چون شما مال ديگران را با زبان ستانيد و ما بزور چوب
و او پاسخش داد كه آنچه بزبان برآيد حلال است و آنچه بچوب درآيد حرام است.پ 2- دعوات راوندى: پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله بعلى عليه السّلام فرمود: خلال را باش كه البته باد خبام را ببرد و با نى و آس و انار خلال مكن.پ بيان: باد خبام گويا معرّب باد شنام است و آن بتفسير پزشكان سرخى بدنمائى است كه در آغاز خوره بر چهره نمايان شود و بر اندام بويژه در زمستان و در سرما و بسا بهمراه زخم باشد (در چهار سند از مجالس صدوق و مجالس نهى از خلال با ساقه ريحان و شاخه انار را آورده).پ 3- در خصال (505) بسندش از امير المؤمنين عليه السّلام كه خلال با چوب گز مايه فقر است- الخبر-پ 4- در صحيفه رضا (38) بسندش از امام سوم عليه السّلام كه پيوسته امير المؤمنين عليه السّلام ما را ميفرمود: چون خلال كنيم آب ننوشيم تا سه بار آب در دهن گردانيم و آن را بشوئيم.پ 5- در محاسن (451) بسندش از فضل بن يونس كه ابى الحسن عليه السّلام فرمود:
اى فضل زبانت را در دهانت بچرخان و هر چه فراهم كردى فروده اگر خواستى و آنچه بزور خلال درآوردى بدور انداز،پ فرمود: اى فضل آنچه در آرواره و ساك است بخور و آنچه ميان دندانها است مخور.پ 6- و از همان (558) بسندش از امام پنجم عليه السّلام كه خانه كعبه از گند نفس بتپرستها بخدا ناليد و خدايش وحى كرد اى كعبه برجا باش بجايشان مردمى بتو دهم كه با شاخههاى درخت خلال كنند و چون خدا محمّد صلى اللَّه عليه و آله را برانگيخت جبرئيل را با دستور مسواك و خلال بدو فرو فرستاد،پ و هم از آنست كه امام ششم فرمود: جبرئيل مسواك و خلال را فرود آورد،پ در روايت ديگر نزول خلال را آورده.پ 7- و از همان (..) بسندى تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه: خدا رحمت كند متخللان را گفتند: يا رسول اللَّه چه كسانند؟ فرمود: از خوراك خلال كنند زيرا چون در دهان ماند بگندد و فرشته را آزار رساند.
پ8- و از همان: (..) از وهب بن عبد ربه كه ديدم امام ششم عليه السّلام خلال ميكرد و باو نگريستم، فرمود: راستى رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله خلال ميكرد، در كافى 6/ 376 مانندش آمده و بدان افزوده كه: دهان را پاك كند.پ 9- در محاسن (559) بسندش تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه: خلال كنيد زيرا بهى دندانهاى نيش و دندانهاى آسيا است و آخرين دندانها.پ 10- در محاسن (..) بسندش تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه هر كه خلال كند بدور افكند هر كه كند خوب كرده و هر كه نكند گناهى ندارد.پ 11- و از همان (..) بسندش از فضل بن يونس كه ابى الحسن عليه السّلام نزد من چاشت خورد و چون دست كشيد خلال آوردند، گفتم: قربانت اين خلال چيست؟
فرمود: اى فضل آنچه در دهانت ماند با زبان گرد آور و بخور، و آنچه بزور خلال درآورى مختارى بخورى يا دور اندازى (و آورده كه براى آن حضرت در خانه فضل دستهى خلال آوردند يكى را برداشت و باقى را دور انداخت).پ 12- و از همان (..) بسندش از اسحاق بن جرير كه از امام ششم عليه السّلام پرسيدم از گوشت ميان دندانها، فرمود: آنچه در دندانهاى پيشين است بخور و آنچه ميان دندانهاى پسين است دور انداز، در روايت ديگر فرمايد: آنچه در لثه است بخور و آنچه ميان دندانها است بدور انداز.پ 13- در محاسن (559) بسندش از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله خلالى به جعفر بن ابى طالب داد و فرمود: خلال كن كه به كن لثه و كشاننده روزيست (و همين مضمون را در دو حديث كافى و محاسن هم آورده) و افزوده كه: اگر خلال نكند گناه ندارد.پ 14- در همان (..) بسندش كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: از حق مهمانست كه برايش خلال آماده كنند.پ 15- و از همان (..) بسندش تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله بهر چه ميرسيد خلال ميكرد جز برگ خرما و نى.
پ16- و از همان (..) بسندش تا اينكه پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله نهى كرد از خلال با نى و چوب انار.پ 17- و از همان (..) از امام ششم عليه السّلام كه هر كه با نى خلال كند تا شش روز حاجتش بر نيايد.پ 18- و از همان (..) كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله نهى كرد از خلال با شاخه انار و آس و نى چون باد خوره را بجنبانند.پ 19- در سرائر 475 بسندى از ابو الحسن عليه السّلام كه فرشته در آسمان جار كشد بار خدايا بركت ده در خلالان و متخللان، سركه چون مرد خوبيست كه براى اهل خانه دعاى بركت نمايد (گفتم): قربانت خلالان و متخللان كيانند؟ فرمود:
آنها كه در خانهشان سركه دارند و آنها كه خلال كنند زيرا جبرئيل خلال را بهمراه سوگند و گواه از آسمان آورده و در مكارم: مانندش آمده (176).پ 20- در دعائم از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله است كه دنبال خوردن خلال كنيد كه بهى دندان جلو و دندانهاى آسيا است و روزى به بنده كشاند فرمود: آفرين بر خلالكنندهها در وضوء و پس از خوردن، چيزى سختتر بر دو فرشته نيست از اينكه در دهانش چيزى بينند و او ايستاده است بنماز، نهى كرد از خلال نى و چوب انار و ساقه ريحان و فرمود كه رگ خوره را بجنباند (2/ 1220).پ 21- در الشهاب: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خدا رحمت كند خلال كنان امتم را در وضوء و خوراك.
در الضوء خلال چوبكى است كه با آن ريزه خوراك ميان دندانها را در آورند و خلال در وضوء رساندن آبست به بن ريش و بقولى رساندن آب در ميان انگشتها در وضوى نماز بوسيله در هم كردن انگشتها و اين معنى رساتر است و رحمت خواست براى كسى كه وضوء را كامل كند و دهان را پاك نگهدارد زيرا ريزه خوراك بسا بوى دهان را گند زند و بسا دندانها را بخورد و كرمو كند و بهتر خلال چوب خلال است و از خلال با آس و انار و نى و ريحان نهى شده، راوى حديث ابو ايوب
انصاريست.پ 22- در الشهاب: فرمود: آفرين بر خلال كنان امتم (در الضوء گفته: فائده حديث خلال در وضوء و پس از خوردنست).پ فائده: در دروس گفته: مستحب است آماده كردن خلال براى مهمان و مكروه است خلال با نى و چوب ريحان و آس و برگ خرما و چوب انار، و در جاى ديگر هم (نزديك بهمين مضمون را آورده).
