در سكوت و خوددارى از سخنان بى‏فائده

پ‏1- از امام سجاد عليه السّلام در باره سكوت و سخن گفتن سؤال شد كه كدام يك از آنها بهتر مى‏باشند امام عليه السّلام فرمود: هر يك از آنها آفاتى دارند و هر گاه از آفت مصون باشند، سخن گفتن بهتر از سكوت مى‏باشد، پرسيدند يا ابن رسول اللَّه اين مطلب را بيشتر توضيح دهيد تا موضوع روشن شود.

فرمود: براى اينكه خداوند انبياء و مرسلين و اوصياء را براى سكوت مبعوث نكرد، خداوند آنها را فرستاد تا سخن بگويند بهشت را با سكوت نمى‏توان بدست‏

 

آوردپ و با سكوت به ولايت خداوند نتوان رسيد و با سكوت هم نمى‏توان از جهنم دور شد تمام اينها را با سخن بايد بدست آورد و نمى‏توان ماه را با آفتاب مقايسه كرد، شما فضيلت سكوت را بيان كردى ولى فضيلت بيان را بر سكوت وصف نكردى.پ 2- سليمان بن خالد از امام صادق عليه السّلام و او از پدرانش عليهم السّلام از امير المؤمنين سلام اللَّه عليه روايت مى‏كند كه فرمود: خداوند همه نيكى‏ها را در سه خصلت جمع كرده است: تفكر، سكوت، و سخن، هر تفكر و نظرى كه در آن عبرت نباشد بى‏فايده است.

هر سكوتى كه در آن انديشه نباشد غفلت مى‏باشد و هر سخنى كه در آن ياد خدا نباشد بيهوده و بى‏فايده است خوشا به حال كسى كه نظرش عبرت و سكوتش تفكر و سخن او ذكر خدا باشد، بر گناهانش گريه كند و مردم از وى در آرامش باشند.پ 3- امام باقر عليه السّلام از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود: نگهدارنده‏اى مانند سكوت نيست.پ 4- عبد العظيم حسنى از امام جواد عليه السّلام روايت مى‏كند كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: آدمى در زير زبانش مخفى شده است.پ 5- سليمان جعفرى از موسى بن جعفر عليه السّلام و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه امير المؤمنين عليه السّلام از كنار مردى عبور مى‏كردند كه سخنان بى‏فائده‏اى مى‏گفت على عليه السّلام در نزد او توقف فرمود و گفت: اى مرد تو با اين سخنان كتابى بر حافظان خود املاء مى‏كنى، از آنچه به تو سود مى‏رساند سخن بگو و از لغويات در گذر.پ 6- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند قدر و مقام آن انسانى بزرگ است كه از سخنان بى‏فايده دست بر دارد.پ 7- سعدان بن مسلم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: خواب براى بدن موجب راحتى مى‏باشد و سخن روح را آسايش مى‏دهد، و سكوت عقل را آرامش عطا

 

مى‏كند.پ 8- بزنطى از امام رضا عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: از نشانه فهم و شعور حلم، علم و سكوت است، سكوت يكى از درهاى حكمت مى‏باشد سكوت محبت‏ها را جلب مى‏كند و او راهنما بطرف خيرات مى‏باشد.پ 9- ابن صدقه از امام باقر عليه السّلام و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر زبان گوينده‏اى مراقبى دارد و بايد بندگان هنگام سخن از خداوند بترسند و بنگرند چه مى‏گويند.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: از نيكى‏هاى مرد مسلمان است كه از گفتار بيهوده خوددارى كند.پ 10- حارث اعور گويد: امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: هيچ چيزى شايسته‏تر از زبان براى حبس كردن نيست.پ 11- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: مؤمن را همواره نيكوكار مى‏نويسند تا آنگاه كه ساكت باشد، و هر گاه سخن گفت در اينجا نيكوكار و يا بدكار خواهند نوشت.پ 12- ابن صدقه از امام باقر عليه السّلام و او از پدرش روايت مى‏كند كه فرمود: داود به سليمان عليهما السّلام گفت: اى فرزند از خنده زياد دورى كن زيرا خنده زياد روز قيامت آدميان را كوچك مى‏كند.

اى فرزند همواره ساكت باش مگر در آنجائى كه خيرى باشد، پشيمانى براى سكوت يك بار بيشتر نيست ولى پشيمانى براى سخن زياد بيشتر مى‏باشد، اى فرزند اگر سخن از نقره باشد سكوت از طلا خواهد بود.پ 13- ابو الربيع شامى از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه امام صادق سلام اللَّه عليه فرمود: خداوند به مانند سكوت و رفتن بطرف خانه خود پرستش نشده است.پ 14- ثمالى از على بن الحسين عليهما السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: زبان آدم هر روز متوجه اعضاء و جوارح انسان مى‏شود و مى‏گويد: چگونه روز را گذرانديد، آنها

 

مى‏گويند اگر دست از ما بردارى سالم خواهيم ماند آنها او را به خداوند سوگند مى‏دهند كه ما را آزار نده و مى‏گويند ثواب و عقاب ما به شما ارتباط دارد.پ 15- سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه ابو ذر رحمة اللَّه عليه گفت:

دنيا را در ده كلمه قرار بده، يك سخنى براى طلب حلال و سخن ديگر براى آخرت، سومى هم نه سود مى‏رساند و نه زيان و خود را در آن وارد نكن.پ 16- سفيان ثورى گويد: جعفر بن محمد صلوات اللَّه عليه به من فرمودند اى سفيان پدرم مرا به سه چيز امر كرد و از سه چيز نهى فرمود، پدرم گفت: هر كس با بدكار رفاقت كند آلوده مى‏شود و هر كس در جاهاى بد راهش باز شود متهم مى‏گردد، و هر كس زبانش را در اختيار نگيرد پشيمان مى‏شود.پ 17- على بن مهزيار گويد: امام عليه السّلام فرمود: زمانى خواهد آمد كه عافيت در آن ده جزء خواهد بود كه نه جزء آن در كناره‏گيرى از مردم مى‏باشد و يكى هم در سكوت خواهد بود.پ 18- ابو ذر گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: عاقل بايد به زمانش آگاه باشد و راه خود را بشناسد و زبانش را نگهدارد، زيرا هر كس سخن خود را از عملش بداند كمتر سخن خواهد گفت مگر در جايى كه هدفى داشته باشد.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند همواره سكوت كنيد كه سكوت شيطان را از شما دور مى‏كند و شما را در كارهاى دينى يارى مى‏نمايد.پ 19- ابن زياد از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: سه چيز شما را نجات مى‏دهد، نگهداشتن زبان، گريه كردن بر گناهان و نشستن در خانه.پ 20- حماد بن عيسى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: اگر مى‏خواهى ديدگانت روشن شود و به خير دنيا و آخرت برسى از مردم قطع اميد كن و خود را در ميان مردگان بدان و خود را بالاتر از كسى مدان و زبانت را حفظ كن همان گونه كه مالت را حفظ مى‏كنى.پ 21- حجال و ابن اسباط از امام رضا عليه السّلام روايت مى‏كنند كه فرمود: عابدان‏

 

بنى اسرائيل به عبادت مشغول نمى‏شدند تا آنگاه كه ده سال سكوت مى‏كردند.پ 22- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: سكوت را مراعات كنيد تا سالم بمانيد.پ 23- امام حسن مجتبى عليه السّلام فرمود: سكوت در جاهاى زيادى آدمى را كمك مى‏كند اگر چه در گفتار فصيح و خوش زبان باشى.پ 24- مردى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: عرب بيابان‏نشينى نزد حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله آمد و گفت: يا رسول اللَّه تو از جهت پدر و مادر بهتر از ما مى‏باشى و فرزندانت هم از همه گرامى‏تر مى‏باشند و شما در جاهليت و اسلام رهبر ما بوده‏ايد.

رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله از سخنان او ناراحت شد و فرمود: اى اعرابى چه چيز بين زبانت مانع و حاجب است، گفت دو لب و دندانها كه جلو زبانم را گرفته‏اند، رسول خدا فرمود: يكى از اين دو مى‏بايست مانع تيزى زبانت واقع مى‏گرديد و اين سخنان بر زبانت جارى نمى‏شد.

اى مرد بيابانى توجه داشته باش كه كسى در دنيا زيان‏بارتر از زبان تيز و فصيح داده نشده است طلاقت لسان و بلاغت كلام آدميان را به تباهى مى‏برد اى على برخيز و زبان اين مرد را قطع كن، در اينجا مردم گمان كردند كه على مى‏خواهد زبان او را قطع كند، ولى على عليه السّلام چند درهم به او داد.پ 25- انس گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله در جمع ياران خود قرار گرفتند و به آنها فرمودند: هر كس دو چيز را انجام دهد من بهشت را براى او ضمانت مى‏كنم، ابو هريره گفت: يا رسول اللَّه من آنها را انجام مى‏دهم، رسول خدا فرمود: هر كس زبان و دامن خود را حفظ كند من بهشت را براى او ضمانت مى‏كنم.پ 26- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: زبانت را حفظ كن و سخنانت را كوتاه نما، و جز در خير سخن بر زبان جارى مكن.پ 27- ابن عمر گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: سخن زياد نگوئيد مگر در ذكر خداوند، زيرا سخن زياد كه در غير ذكر خداوند باشد دلها را سخت مى‏كنند، و دورترين افراد از خداوند كسانى مى‏باشند كه دل‏هاى سخت دارند.

 

پ‏28- امير المؤمنين عليه السّلام به فرزندش وصيت كردند: اى فرزند من عاقل بايد مقام خود را در جامعه بشناسد، او بايد زبانش را حفظ كند و اهل زمانش را بشناسد.پ 29- عبيد اللَّه بن عبد اللَّه از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه آن جناب به ياران خود فرمودند: سخنى از من بشنويد كه براى شما بهتر از اسبان سياه مى‏باشد، و آن اين است كه سخن بيهوده بر زبان نرانيد، و در موارد لازم هم زياد صحبت نكنيد تا آنگاه كه براى سخن خود جاى مناسبى بيابيد.

چه بسا سخنرانانى كه در غير محل خود صحبت مى‏كنند و با سخن خود به خويشتن ستم مى‏نمايند، با نادان و حليم هرگز مجادله نكنيد، هر كس با حليم مجادله كند او را از مطلب دور مى‏كند و هر كس با نادان مجادله نمايد او را به هلاكت مى‏رساند.

هر گاه برادر مؤمن شما در ميان شما نبود از او به بهترين وجه ذكر خير بكنيد، و همان گونه كه انتظار داريد آنها در غيبت شما ذكر خير شما را بكنند، و در عمل مانند كسى كار كنيد كه مى‏داند اگر كار نيك بكند پاداش مى‏گيرد، و اگر كار زشت انجام دهد مجازات مى‏گردد و مورد مؤاخذه قرار مى‏گيرد.پ 30- على عليه السّلام فرمود: روزهاى خود را به كارهاى لغو سپرى نكنيد و اوقات خود را به سخنان بى‏معنى نگذرانيد و بدانيد كه حافظان اعمال شما را مى‏نويسند، و نيز فرمودند: زبان خود را حفظ كنيد و سالم باشيد و تسليم گرديد تا سود بريد.پ 31- مردى از امام باقر عليه السّلام روايت مى‏كند كه آن جناب فرمود: روزهاى خود را به سخنان بى‏فائده سپرى مكن زيرا با تو كسانى مى‏باشند كه گفته‏هايت را ضبط مى‏كنند.پ 32- عبد العظيم حسنى از امام جواد عليه السّلام روايت مى‏كند كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمودند من چهار چيز گفتم كه خداوند آنها را در كتاب خود تصديق فرموده است، من گفتم: مردم زير زبان خود مخفى شده‏اند و هر گاه سخن بگويند آشكار مى‏شوند، خداوند هم در اين باره فرموده: شما آنها را از طرز گفتار مى‏شناسيد.

 

پ‏من گفتم: هر كس چيزى را درك نكرد با آن دشمنى مى‏كند، خداوند هم در قرآن فرموده: آنها مطلبى و موضوعى را تكذيب مى‏كردند كه او را در نيافتند و من گفتم: ارزش هر آدمى آن چيزى است كه او را به خوبى بشناسد خداوند هم در داستان طالوت در قرآن مجيد مى‏فرمايد.

پروردگار طالوت را از اين جهت برگزيد و او را بر شما امارت داد كه از نظر علمى و جسمانى بر شما فضيلت داشت، من گفتم: قصاص كشتار را كم مى‏كند، خداوند هم در قرآن فرمود: اى مردم قصاص شما موجب بقاء و حيات شما مى‏باشد.پ 33- على عليه السّلام فرمود: خوشا بحال آن كس كه زيادى مالش را انفاق كند و از سخن گفتن زياد خوددارى نمايد.پ 34- در روايت آمده هنگامى كه فرزندان آدم و احفاد او زياد شدند، در نزد او سخن مى‏گفتند و او هم ساكت بود، آنها مى‏گفتند: اى پدر چرا سخن نمى‏گوئيد، فرمود: اى فرزندان من خداوند مرا از جوار خود بيرون كرد و از من خواست كمتر صحبت كنم تا بار ديگر به جوار او بر گردم.پ 35- معمر بن خلاد از امام رضا عليه السّلام روايت مى‏كند كه امام صادق عليه السّلام فرمود:

نجات مؤمن در نگهدارى زبانش مى‏باشد و على عليه السّلام فرمودند: هر كس زبانش را حفظ كند خداوند عيب‏هاى او را مى‏پوشاند.پ 36- مالك بن ايمن گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: آيا راضى نمى‏شويد كه نماز بگذاريد و زكاة بدهيد و زبان‏هاى خود را حفظ كنيد تا داخل بهشت گرديد.پ 37- امام صادق عليه السّلام فرمود: سكوت شعار كسانى است كه از حقائق گذشته مطلع مى‏باشند و قلم با سكوت خشك مى‏گردد و دو ملك حافظ از نوشتن باز مى‏مانند، سكوت كليد همه آسايش‏هاى دنيا و آخرت مى‏باشد، و در سكوت مى‏توان رضاى خداوند را بدست آورد و حساب را سبك كرد و ميزان را تخفيف داد.

سكوت آدميان را از خطا و لغزش باز مى‏دارد، خداوند سكوت را پوششى‏

 

براى جاهل و زينتى براى عالم قرار داده است،پ سكوت آدميان را از هواى نفس دور مى‏كند و نفس را به رياضت وامى‏دارد و عبادت را شيرين مى‏گرداند و قساوت دل را مى‏برد و عفت و مردانگى و هوش و زرنگى مى‏آورد.

اكنون زبانت را حفظ كن و آن را در هر جا بكار نيانداز، خصوصا در جايى كه اهلى براى گفتن نيابى و كسى نباشد كه براى خدا به سخنان تو گوش دهد، ربيع بن خثيم كاغذى مقابل خود مى‏گذاشت و همه گفته‏هاى خود را در آن مى‏نوشت و بعد شب‏ها آنها را به وقت حساب مى‏كرد و سود و زيان آنها را معلوم مى‏نمود.

او بعد از محاسبه با نفس خود مى‏گفت واى بر ما خاموشان نجات پيدا كردند و ما باز مانديم، دسته‏اى از ياران رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله ريگ در دهان مى‏گذاشتند و هر گاه مى‏خواستند براى خدا سخن بگويند آن را از دهان بيرون مى‏كردند، بسيارى از صحابه مانند غرق‏شدگان نفس مى‏كشيدند و مثل بيماران سخن مى‏گفتند.

علت هلاك مردم و يا رهائى آنها در سكوت و يا سخن است، پس خوشا بحال آنهائى كه عيب سخن را شناختند و حق سخن را دريافتند و فوائد سكوت را دانستند، و اينها از اخلاق پيامبران و شعار برگزيدگان مى‏باشد، هر كس قدر سخن را بداند معنى سكوت را درك مى‏كند.

اينك هر كس قدر سخن را دانست و لطائف و رقائق كلام را دريافت او مى‏داند لطف و سكوت كدام است و كوشش مى‏كند سخن خود را حفظ كند و زبانش را نگهدارد در اينجا سكوتش عبادت خواهد بود، و بر عبادت او فقط خداوند مطلع مى‏باشد.پ 38- امام صادق عليه السّلام فرمود: سخن گفتن صفا و روشنى و يا تيرگى دل آدمى را ظاهر مى‏كند، و دانش و جهل انسان را براى مردم بيان مى‏نمايد، امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: آدميان زير زبان خود پنهان شده‏اند سخن خود را وزن كن و آن را بر عقل و معرفت عرضه بدار و بعد اظهار نما.

اگر براى خداوند و يا در راه خداوند بود او را بيان كن و اگر غير از اين باشد سكوت بهتر از سخن گفتن مى‏باشد، عبادتى سبك‏تر و بهتر و پربارتر براى جوارح‏

 

انسان از گفتار براى رضاى خداوند نيست،پ و اينكه انسانى از نعمت‏هاى پروردگار براى مردمان سخن بگويد و مردم را از مواهب خداوند مطلع سازد.

مگر مشاهده نمى‏كنى كه خداوند سخن را واسطه ميان خود و پيامبرانش قرار داده است و بوسيله كلام و گفتگو آنها را از علوم و معارف و اسرار آگاه مى‏كند، و همچنان مگر اين پيامبران نيستند كه با سخن خود مردم را آگاه مى‏نمايند و شرايع و احكام را به آنها ابلاغ مى‏كنند، پس از اينجا معلوم شد كه سخن بهترين عبادت و تكليف مى‏باشد.

از آن طرف زبان آدمى را به معصيت وامى‏دارد و اين معصيت به سرعت انسان را گرفتار و به عقوبت مى‏رساند و در نزد مردم رسوا مى‏سازد، زبان مفسر و بيان‏كننده نهان آدميان است، و از دل‏ها خبر مى‏دهد و اسرار باطن را فاش مى‏سازد، و روز قيامت با زبان حساب مردم را مى‏رسند.

سخن مانند شرابى است كه عقل‏ها را خراب مى‏كند و اگر در غير طريق خدا بكار گرفته شود فساد ببار مى‏آورد، و زبان را بايد حبس كرد و زندان نمود، پاره از حكماء گفته‏اند: زبانت را از سخنان زشت باز دار، و اگر مى‏توانى سخنان مفيد، بگو، اما سكون و آرامش بسيار نيكو است و در نزد خداوند مقام بلندى دارد، و آن را براى اهلش كه از امناء خداوند در زمين هستند قرار داده است.پ 39- ابو حمزه گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم فرمود: شيعيان ما گنگ مى‏باشند و سخن نمى‏گويند.پ 40- امام سجاد عليه السّلام فرمود: حق زبان آنست كه آن را از فحش و ناسزا گفتن باز دارى و در كارهاى خير عادت دهى از سخن‏هاى زياد كه فائده‏اى در آنها نيست خوددارى كنى، و با مردم به نيكى رفتار نمائى، و با گفتار نيك در ميان آنها زندگى كنى و خوش زبان و نيكو بيان باشى.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند شش خصلت از من قبول كنيد من هم بهشت را براى شما قبول مى‏كنم، هر گاه سخن گفتيد دروغ نگوئيد، هر گاه وعده داديد خلاف نكنيد، هر گاه مورد امانت قرار گرفتيد خيانت روا نداريد، ديدگان خود را

 

بر هم گذاريد، دامن‏هاى خود را حفظ نمائيد و دست و زبان خود را نگهداريد.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: زينت ما باشيد و موجب عار و ننگ ما قرار نگيريد، با مردم به نيكى رفتار كنيد، زبان‏ها را نگهداريد و از پر حرفى و سخن زشت دست باز داريد.پ على عليه السّلام فرمود: سخن در اختيار تو مى‏باشد مادامى كه آن را بر زبان جارى نكرده‏اى ولى هر گاه سخن گفتى تو در بند آن گرفتار مى‏كردى، اكنون زبانت را حفظ كن همان گونه كه طلا و نقره‏ات را حفظ مى‏كنى، بسا سخنى كه نعمتى را از انسان سلب مى‏كند، پس هر چه نمى‏دانى از گفتن آن خوددارى كن.

خداوند بر اعضاء و جوارحت چيزهائى واجب كرده كه روز قيامت از آنها سؤال خواهد كرد در آن روز خوار خواهد شد كسى كه زبانش بر او حكومت كند، هر كس پر حرف شد خطايش هم زيادتر مى‏گردد، و هر كس اين چنين باشد حيائش كم مى‏گردد و ورعش قلت پيدا مى‏كند، و هر كس ورعش كم شد دلش مى‏ميرد و هر كس دلش مرد وارد دوزخ مى‏گردد.پ 41- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: آسايش انسان در نگهدارى زبان است‏پ و فرمود:

حفظ زبان آدمى را از هر بلائى نگه مى‏دارد.پ فرمودند: گرفتارى آدميان از زبان حاصل مى‏گردد،پ و سلامتى انسان در حفظ زبان مى‏باشد.پ فرمودند: فصاحت زبان خود يك سرمايه است،پ و نيز فرمودند: گرفتارى در كنار سخن قرار دارد،پ و فرمودند: گرفتارى و فتنه زبان از زخم شمشير هم بدتر است.پ امير المؤمنين عليه السّلام فرمودند: زخم زبان از زخم نيزه‏ها هم كارى‏تر است.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: رستگارى و نجات آدميان در حفظ زبان مى‏باشد. رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: اى على هر كس مردم از زبان او بترسند از اهل آتش مى‏باشد. رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس خود را از شر زبان و شكم و دامن حفظ كند

 

وارد بهشت مى‏گردد.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خوشا بحال كسى كه زيادى مالش را انفاق كند و از پرگوئى دست باز دارد.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خداوند در نزد هر زبان گويائى حضور دارد،پ فرمود:

هيچ بنده ايمانش پايدار نمى‏ماند مگر اينكه دلش استقامت پيدا كند، و دل كسى استقامت پيدا نمى‏كند مگر اينكه زبانش مستقيم باشد.پ 42- امام صادق عليه السّلام فرمود: امير المؤمنين در وصيت‏نامه خود به محمد بن حنفيه فرمودند: بدان زبان مانند سگ درنده مى‏باشد، اگر او را واگذاريد همه را گاز مى‏گيرد چه بسا سخنى كه نعمتى را سلب كند، اينك زبان خود را حفظ كن همان گونه كه طلا و نقره‏ات را حفظ مى‏كنى.پ 43- ثمالى از امام سجاد عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: زبان فرزند آدم هر روز متوجه جوارح انسان مى‏گردد و مى‏گويد: چگونه شب را بروز آورديد، آنها مى‏گويند اگر ما را راحت بگذارى در خير و خوشى خواهيم بود و بعد مى‏گويند از خداوند بترس و ما را آزار نده ما بوسيله تو پاداش مى‏گيريم و به جهت تو عذاب مى‏بينيم.پ 44- معاويه بن وهب گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: پدرم مى‏فرمود به حق قيام كن متعرض كسانى كه تو را ناراحت مى‏كنند نباش و از آنچه به تو سود نمى‏رساند دورى نما.پ 45- امام صادق عليه السّلام فرمود: از من سخنى بشنويد كه براى شما بهتر است از اسبان سياه، از آنچه براى شما سودى ندارد گفتگو نكنيد و از سخنان مفيد زياد هم خوددارى نمائيد تا آن كه محلى براى سخن گفتن پيدا كنيد، چه بسا سخنگوئى كه در غير محلش صحبت مى‏كند و خود را خسته مى‏كند.

با سفيهان مجادله نكنيد و با حليمان جدال نداشته باشيد، حليم تو را وامى‏گذارد و سفيه تو را هلاك مى‏كند، هر گاه برادرت از تو پنهان شد غيبت او را محترم بدار بيش از اينكه انتظار دارى او تو را در غيبت حفظ كند، و بدان عمل‏

 

نيك همين است، و طورى عمل كن كه هم انتظار پاداش داشته باشى و هم انتظار مجازات.پ 46- امير المؤمنين عليه السّلام به فرزندش محمد حنفيه گفت: آنچه نمى‏دانى نگو و هر چه هم مى‏دانى بازگوئى مكن.پ 47- امام صادق عليه السّلام از پدرش روايت مى‏كند كه فرمود: عيسى بن مريم گفتند خوشا بحال كسى كه سكوتش تفكر و نظرش عبرت باشد، در خانه‏اش قرار گيرد و بر گناهانش گريه كند و مردم هم از زبان و دستش آسوده باشند.پ 48- امام رضا عليه السّلام فرمود: سكوت بسيار زيبا است ولى نه از آن جهت كه نمى‏تواند سخن بگويد، و آدم پر حرف همواره در گفتارش لغزش هست.پ 49- داود رقى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: سكوت گنجى است با ارزش كه حليم و بردبار را زينت مى‏دهد و جاهل را از جهل حفظ مى‏كند.پ 50- امام رضا عليه السّلام فرمود: سكوت يكى از درهاى حكمت مى‏باشد، سكوت محبت‏ها را جلب مى‏كند، و سكوت به طرف هر خيرى راهنما مى‏باشد،پ و نيز فرمودند: از علامت‏هاى فقه و شعور حلم و علم و سكوت مى‏باشند.پ 51- امام صادق عليه السّلام فرمود: مرد مؤمن همواره نيكوكار نوشته مى‏شود تا آنگاه كه ساكت باشد، و هر گاه سخن گفت نيكوكار و يا بدكار به حساب مى‏آيد.پ 52- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: مرد صالح اخبار خوب مى‏آورد و مرد بد خبرهاى ناگوار مى‏آورد.پ 53- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: اگر شرى وجود داشته باشد همانا در زبان خواهد بود.پ 54- جعفر بن ابراهيم گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: هر كس نداند كه سخن او در عملش چه اثرى دارد از سخنگوئى بى‏فائده خوددارى مى‏كند.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: با كسانى كه گرفتار فتنه‏ها شده‏اند مجادله نكنيد چون آنها در فتنه‏ها و آشوب‏ها دچار كج‏رويها و انحرافات شده‏اند و دست از خيالات خود بر نمى‏دارند، آنها را واگذاريد تا با برهان‏هاى خود

 

وارد آتش گردند.پ 55- زيد بن على از پدرانش از على عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله شنيدم فرمود: سخن بر سه قسم است سودآور و مفيد، سالم و بى‏زيان و مضر و زيان‏آور، كسى كه به ذكر خدا مشغول شود سود مى‏برد، كسى كه طبق دستورات خدا تكلم كند سلامت خواهد ماند و كسى كه زيان خواهد ديد آن است كه از مردم سخن گويد.پ 56- صيقل گويد: در محضر امام صادق عليه السّلام بودم كه آن حضرت يكى از غلامان عجمى خود را براى حاجتى فرستاد، غلام رفت و برگشت و امام عليه السّلام جريان را از وى سؤال مى‏كرد ولى غلام نمى‏توانست موضوع را بيان كند، من گمان كردم كه امام اكنون بر وى غضب خواهد كرد.

راوى گويد: در اين هنگام امام عليه السّلام متوجه غلام شد و فرمود: سوگند به خداوند اگر زبانت ناقص است و نمى‏توانى سخن درست بگوئى دلت كه نقصى ندارد، بعد از آن فرمود: شرم و حياء و كم سخنى از علائم ايمان و فحش و پر حرفى و پرروئى از نشانه‏هاى نفاق مى‏باشد.پ 57- امام عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: مردم از دست زبان خود گرفتار آتش جهنم خواهند شد.پ 58- قاسم بن سليمان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: از نيكيهاى مرد مسلمان آن است كه زبان خود را از لهويات نگهدارد.پ 59- سليم بن قيس گويد: على عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: از فهم و شعور مرد آن است كه سخنهاى لغو نگويد.پ 60- زيد بن على از پدرش روايت مى‏كند كه از على عليه السّلام سؤال شد فصيح‏ترين مردم كيست فرمود: آن كسى كه مورد سؤالى قرار گيرد و بلافاصله پاسخ قانع‏كننده‏اى بدهد و طرف را ساكت كند.پ 61- امام صادق عليه السّلام فرمود: از سخنان بى‏معنى خوددارى كنيد، و در موارد جدى هم كمتر سخن بگوئيد.

 

پ‏62- على عليه السّلام فرمود: زبان درنده‏اى است كه اگر او را آزاد بگذارى گازت مى‏گيرد و نيشت مى‏زند.پ فرمود: هر كس زبانش را بر خود مسلط كرد خويشتن را خوار ساخت.پ فرمود: هر گاه عقل كامل شد سخن نقصان پيدا مى‏كند.پ فرمود: آدميان در زير زبان خود پنهان شده‏اند.پ فرمود: در بيان حكمت‏ها سكوت روا نيست همان گونه كه سخنرانى توام با جهل خيرى ندارد.پ فرمود: هر كس سخنش زياد شد لغزش او هم زياد مى‏گردد، و هر كس لغزش او زياد شد شرم و حياءش كم مى‏شود، و هر كس شرم و حياءش كم شد ورع و پرهيزكارى او كم خواهد شد و هر كس ورعش كم شد دلش مى‏ميرد و هر كس دلش مرد وارد جهنم مى‏گردد.پ فرمود: هر كس بداند سخنش از عملش به حساب مى‏آيد جز در موارد لزوم سخن نخواهد گفت.پ فرمود: سخن در اختيار تو مى‏باشد مادامى كه بر زبان جارى نكرده‏اى و هنگامى كه سخن گفتى تو در گرو آن خواهى بود، اكنون زبان خود را نگهدار همان گونه كه طلا و نقره‏ات را حفظ مى‏كنى، چه بسا كلمه‏اى كه نعمتى را از انسان سلب مى‏كند و عذاب براى آدمى مى‏آورد.پ فرمود: هر چه نمى‏دانى مگو، و هر چه مى‏دانى اظهار مكن، خداوند بر اعضاء و جوارحت واجباتى مقرر كرده است كه روز قيامت با تو احتجاج خواهد كرد.پ فرمود: سخن بگوئيد تا شناخته شويد زيرا مردم زير زبان‏ها پنهان شده‏اند.پ فرمود: چه بسا گفته‏اى كه نفوذش از قدرت حكومت بيشتر اثر دارد. فرمود: از دوروئى داشتن اخلاق متضاد خوددارى كنيد، و بر يك روش ثابت باشيد، زبان خود را در يك راه بكار گيريد، مرد بايد زبان خود را حفظ كند، اين زبان مانند اسب چموش به صاحب خود حمله مى‏كند، به خداوند سوگند بنده به تقوى نخواهد رسيد مگر اينكه زبانش را حفظ كند.

 

پ‏زبان مؤمن بعد از قلب او حركت مى‏كند، و دل منافق بعد از زبان او مى‏باشد زيرا مؤمن هنگامى كه مى‏خواهد سخن بگويد در آن تامل مى‏كند، اگر خير باشد مى‏گويد و اگر بد باشد خوددارى مى‏كند، ولى منافق هر چه مى‏خواهد مى‏گويد و متوجه سود و زيان او نمى‏باشد.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: ايمان كسى ثابت و مستقيم نمى‏ماند مگر اينكه قلبش ثابت بماند، و قلبش هم ثابت نخواهد ماند مگر اينكه زبان او ثابت باشد، اكنون هر كس مى‏خواهد به محضر خداوند برسد و قلبش پاك باشد و در خون مسلمانان شريك نباشد و در عرض آنان دخالتى نكرده باشد بايد زبانش را حفظ كند.پ على عليه السّلام در يكى از سخنان خود فرمود: زبان پاره‏اى از انسان مى‏باشد، هر گاه از سخن امتناع كند انسان نمى‏تواند گفتارش را آن طور كه مى‏خواهد بيان نمايد، و هر گاه زبان باز شد سخن پشت سر هم مى‏آيد و نمى‏توان جلو آن را گرفت.

ما امراء سخن هستيم و در ميان ما ريشه‏هاى آن استوار شده و برگ‏ها و شاخه‏هاى آن بر ما سايه گسترده است، اينك بدانيد خداوند شما را رحمت كند، شما در زمانى قرار گرفته‏ايد كه گوينده حق در آن كم مى‏باشد، و زبان راستگو از گفتار باز مانده است، و كسى كه دنبال حق است خوار مى‏باشد.پ على عليه السّلام در وصيت خود به فرزندش حسن عليه السّلام فرمود: اگر در سكوت چيزى را از دست دادى مى‏توانى بدست بياورى، ولى اگر از زبانت چيزى بيرون شد ديگر نمى‏توانى او را جبران كنى، و اگر بخواهى چيزى در ظرف بماند بايد محكم سر آن را ببندى تا محفوظ باشد.پ 63- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: هر كس بداند سخنش از اعمالش به حساب مى‏آيد در گفتار خود كوتاهى مى‏كند و از لغويات دست باز مى‏دارد.پ فرمود: هر كس پر حرف باشد خطايش زياد خواهد بود.پ فرمود: هر گاه ادب نداشتى سكوت را مراعات كن.پ فرمود: عافيت بر ده قسم است كه نه عدد آن در كناره‏گيرى از مردم مى‏باشد و يكى هم در سكوت مى‏باشد مگر اينكه ذكر خدا باشد.

 

پ‏فرمود: چه بسا نگاهى كه موجب حسرت مى‏باشد و چه بسا سخنى كه نعمتى را از آدمى سلب مى‏كند.پ فرمود: هر كس زبان خود را تعليم دهد بر عشيره‏اش حكومت مى‏كند، مردى در اثر لغزش پاهايش قطع مى‏گردد، و يا زبانش مى‏لغزد سرش را از دست مى‏دهد، زبانت را حفظ كن كه سخن اسير مرد است و هر گاه رها شد تو اسير آن خواهى شد، پايان دروغ بسيار بد است.پ فرمود: بهترين گفتار راستى است، و در راستى سلامتى حاصل مى‏شود، و سلامتى در استقامت خواهد بود.پ فرمود: نگهدارنده‏اى مانند سكوت نيست، از سخن‏چينى خوددارى كنيد كه ايجاد كينه مى‏كند، هر كس زبان خود را بر خود مسلط كند خوار مى‏گردد، سكوت روشنائى دهنده است، خداوند متعال صورت زن را در چهره‏اش قرار داده و صورت مرد را در زبانش نهاده است.پ 64- اسماعيل بن موسى از پدرش و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خداوند رحمت كند بنده‏اى را كه سخن نيكى بگويد و از آن سود برد، و يا سكوت كند تا سالم بماند.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: مرد شايسته خبرهاى خوب مى‏آورد، و مرد بد اخبار بد و ناراحت‏كننده مى‏آورد.پ سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: سكوت از املاء بد بهتر است و املاء خير بهتر از سكوت مى‏باشد، و نيز فرمودند سكوت طلا است و سخن نقره مى‏باشد.پ مسعدة بن صدقه از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:

سكوت گنج شايانى است سكوت به افراد حليم زينت مى‏دهد و عيب جاهلان را مى‏پوشاند.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: سكوت عبادت است براى كسى كه خداوند را ياد كند.

 

پ‏65- بزنطى از امام رضا عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: از نشانه‏هاى فهم و شعور حلم و بردبارى و علم و دانش و سكوت مى‏باشد، سكوت يكى از درهاى حكمت است، سكوت ايجاد محبت مى‏كند و او بر هر خيرى راهنما خواهد بود.پ 66- ابو حمزه گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم مى‏فرمود: شيعيان ما گنگ هستند و لب به سخن نمى‏گشايند.پ 67- ابو على جوانى گويد: در خدمت امام صادق عليه السّلام بودم كه به يكى از غلامان خود كه نامش سالم بود گفت: اى سالم زبانت را حفظ كن تا سالم بمانى، و كارى نكن كه مردم را بر ما بشورانى.پ 68- عثمان بن عيسى گويد: در خدمت امام كاظم عليه السّلام بودم كه مردى به آن جناب عرض كرد: مرا وصيت كنيد، امام فرمود: زبانت را حفظ كن تا عزت پيدا كنى، مردم را بر خود مسلط نسازى كه در اين هنگام خوار خواهى شد.پ 69- هشام بن سالم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله به مردى فرمودند: آيا شما را به كارى راهنمائى نكنم تا خداوند بوسيله شما وارد بهشت كند، آن مرد عرض كرد چرا يا رسول اللَّه راهنمائى بفرمائيد، رسول خدا فرمود:

احسان كن از آنچه خداوند به تو احسان كرده است.

آن مرد عرض كرد: يا رسول اللَّه اگر نيازمند شدم از كجا طلب خير كنم فرمودند از مظلوم يارى كنيد، فرمود: اگر نتوانستم مظلوم را يارى كنم چه كارى انجام دهم، فرمود: جاهل را هدايت نمائيد، عرض كردم اگر توانائى بر اين هم نداشتم چه كنم، فرمود: جز در اظهار خيرات سكوت كن، اگر يكى از اين خصلت‏ها را داشته باشيد وارد بهشت خواهيد شد.پ 70- ابن قداح از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه لقمان به پسرش گفت اى فرزند اگر گمان دارى سخن از نقره مى‏باشد سكوت هم از طلا هست.پ 71- حلبى در يك حديث از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت مى‏كند كه فرمود: زبانت را نگهدار كه آن در حقيقت صدقه‏اى است كه براى خودت مى‏دهى، و بعد فرمود:

بنده‏اى به حقيقت ايمان نمى‏رسد مگر اينكه زبانش را حفظ كند.

 

پ‏72- عبيد اللَّه حلبى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه در تفسير آيه شريفه «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ» فرمود: يعنى زبان‏هاى خود را حفظ كنيد.پ 73- حلبى در يك حديث مرفوع روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:

نجات مؤمن در نگهدارى زبانش مى‏باشد.پ 74- ابو بصير گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم فرمود: ابو ذر مى‏گفتند: اى كسى كه دنبال علم مى‏روى اين زبان كليد خير و شر مى‏باشد، اكنون بر زبانت مهر گذار همان گونه كه بر طلا و نقره‏ات مهر مى‏گذارى.پ 75- عمرو بن جميع از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: مسيح عليه السّلام مى‏فرمودند: در غير ذكر خداوند زياد سخن نگوئيد، و بدانيد كسانى كه زياد سخن مى‏گويند دل‏هاى آنها سخت مى‏گردد ولى آنها نمى‏دانند چه مى‏كنند.پ 76- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: هر روزى نيست مگر اينكه هر عضوى از بدن انسان زبان را تكفير مى‏كنند و مى‏گويند تو را به خداوند سوگند مى‏دهم كه ما را عذاب نكنيد.پ 77- ابو حمزه از على بن الحسين عليها السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: زبان آدم هر روز متوجه اعضاء مى‏گردد و مى‏گويد: چگونه وارد صبح شديد، آنها مى‏گويند خوب هستيم در صورتى كه دست از ما باز دارى، آنها مى‏گويند از خداوند بترس و ما را رها كن و بعد به او مى‏گويند ما بوسيله تو مستوجب ثواب و عقاب مى‏شويم.پ 78- ابو اسماعيل گويد: مردى خدمت حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله آمد و گفت: يا رسول اللَّه مرا وصيّت كنيد، رسول اكرم فرمودند زبان خود را حفظ كنيد بار ديگر عرض كرد: يا رسول اللَّه مرا وصيت فرمائيد باز هم فرمودند زبان خود را نگهداريد، باز گفت مرا وصيت كنيد رسول خدا همان را فرمودند و بعد گفتند:

مردم به خاطر زبان خود وارد دوزخ مى‏گردند.پ 79- سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:

خداوند زبان را عذابى مى‏كند كه هيچ يك از جوارح انسان را مانند آن عذاب نخواهد كرد، زبان مى‏گويد: بار خدايا مرا طورى عذاب مى‏كنى كه مانند عذاب‏

 

 

ساير اعضاء و جوارح نيست.پ خداوند مى‏فرمايد از تو سخنى جارى شد و به شرق و غرب عالم رسيد، خون‏هاى حرام بوسيله آن جارى شد و اموال مردم بطور حرام غارت گرديد، و نواميس بطور حرام مورد تجاوز قرار گرفت، اينك به عزت و جلال خودم سوگند تو را عذابى مى‏كنم كه هيچ يك از اعضاء تو را مانند آن عذاب نكرده باشم.پ 80- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس سخنان خود را از عملش به حساب نياورد گناهانش زياد مى‏گردد و عذابش حضور پيدا مى‏كند.پ 81- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: اگر در چيزى شومى و بد يمنى باشد همانا در زبان خواهد بود.پ 82- وشاء از امام رضا عليه السّلام روايت كرده كه فرمود: در بنى اسرائيل هر كس مى‏خواست در زمره عباد در آيد قبلا ده سال سكوت مى‏كرد.پ 83- جعفر بن ابراهيم گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس محل سخن خود را در نامه عملش بداند جز در موارد لزوم سخن نمى‏گويد.پ 84- منصور بن يونس از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه در حكمت‏هاى آل داود آمده بود: عاقل بايد بزمانش آگاه باشد و خود توجه كند و به خويشتن بپرداز و زبانش را حفظ نمايد.پ 85- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: بنده مؤمن همواره نيكوكار نوشته مى‏شود تا آنگاه كه ساكت باشد، ولى هنگامى كه سخن گفت در اينجا نيكوكار و يا بدكار نوشته خواهد شد.