باب هشتادم در سياه دانه‏

پ‏1- در فقه الرضا عليه السّلام- 46- از عالم روايت كنم كه سياهدانه بركت دارد و درد درون تن را بر آرد.پ 2- و از همان: كه سياهدانه درمان هر درد است جز مرگ، بر شما باد به عسل و سياهدانه.پ 3- در طب- 51- بسندى از ابى الحسن عليه السّلام كه پرسش شد از تب نوبه پر زور فرمود: عسل و سياهدانه بگيرند، و سه انگشت از آن بخورند كه ببرد، و هر دو بركت دارند، خدا تعالى در باره عسل فرموده «برآيد از شكمشان نوشابه‏اى چند رنگ كه در آن درمانست براى مردم، 69- النمل» و رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم در باره سياهدانه فرمود: درمان هر درد است جز مرگ، فرمود: اين دو نه گرمند و نه سرد و نه طبع خاصى دارند همانا هر جا بكار روند درمانند.پ 4- و از همان- 68- بسندى از ذريح كه بامام ششم عليه السّلام گفتم در شكمم قروقر و درد يابم، فرمود: چه بازت ميدارد از سياهدانه كه در آن درمان هر درد است جز مرگ.پ 5- (..) و از امام پنجم عليه السّلام كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: در باره اين سياهدانه كه در آن درمان هر درد است جز سام گفتند يا رسول اللَّه سام چيست؟ فرمود: مرگ.پ 6- و از زرارة بن اعين كه شنيدم امام پنجم در باره فرموده رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله كه در سياهدانه درمانست از او پرسيدند، فرمود: آرى، چنين فرموده و در آن استثناء آورده كه جز از مرگ، ولى منت رهنمائى نكنم بسودمندتر از آن كه پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله در آن استثناء نياورده؟ گفتم چرا يا بن رسول اللَّه فرمود: دعاء كه قضاء بسيار مبرم را برگرداند، و صدقه خشم را فرو نشاند، و انگشتانش را بهم چسباند.پ بيان: گويا چسباندن انگشتان تاكيد عملى ابرام شده بوده.پ 7- در مكارم- 211- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: در اين سياهدانه درمان هر

 

درديست جز مرگ، گفتم: سياهدانه چيست؟ فرمود: شونيز، گفتم: چگونه‏اش برگيرم؟ فرمود 21 دانه برگير و در پارچه‏اى بنه و يك شب در آب بخيسان و بامداد يك قطره در سوراخ راست بينى بچكان و يك قطره در سوراخ چپ، و روز دوم در هر كدام دو قطره و روز سوّم در راست يك قطره و در چپ دو تا، و تا سه روز باختلاف ميان هر دو، سعد (راوى حديث) گفته: در هر روز دانه را تازه ميكنى.پ 8- و از امام صادق عليه السّلام كه سياهدانه محبوب رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله است، گفتند:

مردم پندارند كه آن اسفند است، فرمود: نه شونيز است، و اگر نزد صحابه او روى و گوئى دانه محبوب رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم را برايم برآوريد شونيز را برآورند.پ 9- از فضل كه بامام ششم شكوه كردم من از بول سختى كشم، فرمود: آخر شب سياهدانه بگير.پ 10- از او عليه السّلام كه در سياهدانه درمان هر درديست، من آن را برگيرم براى تب، سردرد و چشم درد و دل درد، و براى هر دردى كه رخ دهد، و خدا عزّ و جلّ مرا بدان شفا دهد.پ بيان و تأكيد: گويا خبر يكم در باره بينى از كتب عامه گرفته شده كه از عبد اللَّه بن بريده است از پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله و در آنست كه چون بامدادت شد در منخر راست يك قطره چكان و در چپ دو تا و فردا برعكس و روز سوّم چون روز يكم، و همان درست است.

و صاحب فتح البارى پس از نقل اين روايت گفته: و از اين روايت برآيد كه مقصود از اينكه اين دانه داروى هر درديست اين نيست كه خودش تنها در هر دردى بكار رود، بلكه بسا بايد سائيده باشد يا نسائيده، خورده شود يا نوشيده يا در بينى كشند يا بمالند بتن و جز آن.

و گفته‏اند: معنى اينكه از هر درد يعنى هر درد درمان پذير بدان، زيرا كه آن درمان دردهاى سرد است نه گرم. آرى در برخى داروهاى درد گرم و خشك براى زود رساندن داروى تر و سرد بدانها بكار رود، چون زود نفوذ كند، و بكار زدن برخى‏

 

داروهاى گرم براى خاصيتى كه دارند در برخى مرضهاى گرم مورد انكار نيست مانند عنزروت كه گرم است و در داروهاى تركيبى چشم درد بكار رود با اينكه چشم درد باتفاق حكماء ورم گرم است-پ دانشمندان طب: گفتند: سياهدانه گرم و خشك است و بادشكن و براى تب سه يك و بلغم خوب است و هر سدّه و بادى را برگشايد، و چون كوبيده شود و با عسل معجون گردد و با آب گرم نوش شود- نمك را آب كند و بول و خون حيض را بگشايد و داراى جلاء و برش است، و چون كوبيده شود و در پارچه كتانى بسته شود يا در پوست، بوئيدنش از براى زكام سرد خوبست، و چون هفت دانه‏اش در شير زن خيس شود و ببينى ريزند براى دچار بيرقان سودمند است، و نوشيدن يك مثقالش بآب براى تنگ نفس خوبست، بستنش بطور ضماد بر سردرد سر سرد را نافع است، و چون با سركه پخته شود و در دهن بگردانند درد دندان كرمو را سود دهد.

ابن بيطار و جز او كه در داروهاى تك كتاب نوشتند اين منافع و بيشتر از آن را براى سياهدانه ذكر كردند.

خطابى: گفته: اينكه فرموده: از هر دردى مقصود درد خاصّى است، زيرا در طبع هيچ گياهى نيست كه درمان همه طبائع مخالف هم را داشته باشد، و مقصود اينست كه درمان هر درديست كه از رطوبت پديد شود.

ابو بكر ابن عربى گفته: عسل نزد پزشكان بهتر از هر دوائى است براى درمان هر دردى و با اين وضع درديست كه دردمندش از آن آزار بيند و مقصود از اينكه «در آن درمانست براى مردم، 69 النحل» اكثر و اغلب است نه همه و حمل سياهدانه بر آن سزاوارتر است.

و ديگرى گفته: دارو را بحسب حال بيمارى كه حاضر است وصف كنند، و شايد فرموده او «شفاء هر درديست» در باره سياهدانه سازگار مزاج دچار بسردى بوده و مقصود هر دردى از جنس درد او است، و تخصيص به جنس بسيار است و فراوان. و اللَّه اعلم.پ و شيخ محمد بن ابى حمزه گفته: مردم در اين حديث گفتگو كردند و عمومش‏

 

را تخصيص دادند و آن را بگفته اهل تجربه و طب برگرداندند، و آن اشتباه است زيرا اگر ما گفته پزشكان را بپذيريم كه روى تجربه است كه غالبا بر پايه گمانست پذيرش گفته آنكه جز از وحى سخن نگويد اولى از گفته آنها است- پايان- و توجيه حمل آن بر عموم گذشت كه مقصود اعم از اينكه تنها باشد يا جزء داروى ديگر و اين مانعى ندارد و از ظاهر حديث هم بيرون نيست و اللَّه اعلم و گفته: شونيز بضمّه شين نقطه دار و ياء دو نقطه بزير پس از زاست، قرطبى گفته: برخى اساتيد ماشين را بفتح دانسته، عياض از قول ابن اعرابى واو را ياء كرده با كسره شين و گفته شينيز، و تفسير سياهدانه به شونيز براى اينست كه شونيز ميان آنها شهرت داشته و امروزه برعكس است زيرا خود سياهدانه معروفتر از شونيز است، و تفسيرش به شونيز اكثر و اشهر است و آن زيره سياه است و آن را زيره هندى هم گويند.

ابراهيم حربى در غريب الحديث از حسن بصرى آورده كه آن خردل است، ابو عبيده هروى در غريبين حكايت كرده كه ميوه بطم است بضمه باء يك نقطه و سكون طاء با نقطه.

جوهرى گفته: صمغ درخت «كمكام» است و از يمن آورند و خوشبو است و در بخور بكار رود و گويم: بطور قطع در اينجا مقصود نيست، قرطبى گفته تفسير به شونيز از دو راه بهتر است يكى آنكه گفته اكثر است و دوم سود بسيار آن بخلاف خردل و بطم پايان سخن ابن حجر.

ابن بيطار گفته: سياهدانه بر شونيز گفته شود و بر چشميزك و بشمه نزد مردم حجاز و گفته بشمه نام حجازى سياهدانه است كه در درمان چشم بكار رود و از يمنش آورند (چشميزك) دانه‏ايست سه گوش و سياه مانند دانه گلابى و اثر پر نيرو دارد در بيشتر دردهاى چشم از پاورقى ص 132)پ 11- دعائم- از امام پنجم عليه السّلام كه پرسش شد از قول رسول خدا ص در باره دانه سياه فرمود: البته آن را گفته، گفتند: چه گفته؟ فرمود: كه در آن درمانيست از

 

 

هر دردى جز مرگ و سپس بسائل فرمود: تو را راهنمائى نكنم بر آنچه رسول خدا در آن استثناء ندارد؟ گفت آرى، فرمود: دعاء است كه قضاى مبرم سخت را برگرداند، و انگشتانش را بهم چسباند از دو دست و با هم جمع كرد يكى را با ديگرى انگشت كوچك را در برابر آن چون يك چيز بتو نمود