باب پنجاه و هفتم: درمان ديوانگى، غش، اختلال مغز

پ‏1- در طب- 112-: بسندش از امام پنجم عليه السّلام كه بخور مريم را براى ام ولد خود وصف كرد «1» و فرمود: براى هر آفت روحى از مسّ شياطين و پريشانى مغز و ديوانگى و غش، جن‏زدگى و جز آن خوبست و مجرّب بخواست خدا تعالى، فرمود: لبان، سندروس، بزاق فم، كورسندى، پوست هندوانه ابى جهل، حزاء دشتى، كبريت سفيد، كسرة درون مقل، و سعد يمانى، با مرّ فراوان و موى خارپشت آلوده بسه قطره قطران شامى بگير و همه را در هم كن و بخورى بساز كه خوبست و سودمند ان شاء اللَّه.پ بيان: لبان يعنى كندر، سندروس چون كهربا است صمغى است گرم و خشك در درجه 2- و قابض، خون را بند مى‏آورد بخاصيت خود، و مانند كهرباء براى خفقان خوبست و دودش براى بواسير خوب است، و در نسخه‏اى «و سندا» آمده و بعود هندى تفسير شده، و آنچه من در كتب يافتم اينست كه «سندهان» عود هنديست.

 «بزاق الفم» و در نسخه‏اى «بزاق القمر» كه مقصود بصاق القمر است، ابن بيطار گفته: بصاق القمر كه آن را رغوة القمر نامند و زبد القمر سنگى است مهتابى، و جمعى پندارند كه آن را بزاق القمر گويند براى آنكه در شب پر مهتاب بدست آيد، و بسا كه در بلاد مغرب باشد سنگى است سفيد و تابنده و از گرد آن به غشى بنوشانند، و بسا زنها بجاى تعويذ آن را بخود پوشند. و گفته‏اند: اگرش بدرخت آويزند ميوه بخود گيرد.

 

پ‏و- كور مقل است و در نسخه‏اى «كور سندى» است و مقصود جوز هندى است كه جوز بوّا باشد يا نارگيل كه آن را هم جوز هندى نامند، يا جوز جندم كه داروى معروفى است.

حزاء برى، ابن بيطار گفته: گياهى است كه از بن برگى رو بسفيدى دارد و ريشه‏اى پيازى و سفيد و دراز.

غافقى گفته: برگش همانند برگ سدابست و گفته‏اند سداب دشتى است، طبرى گفته: در شكل و نيرو مانند سدابست، ابن دريد گفته: تره‏ايست كه برگش چون كرفس است، و ريشه دارد چون زردك- پايان- و در نسخه‏اى «مرّ ابريّا» آمده، مرّ صمغى است معروف نزد پزشكها كه خوردن و ماليدن و دود كردنش منافع بسيار دارد، و همچنين مقل «كسرت درون مقل» يعنى از ميان آن برگير و در نسخه‏ايست كه «بشكن آن را در درون مقل» يعنى كبريت را يا همه آنچه ذكر شده و آن بعيد است ابن بيطار گفته: سعد برگى دارد مانند تره جز اينكه از آن درازتر و باريكتر و سخت‏تر است، و ساقى دارد بدرازاى يك ذراع (50 سانت) يا بيشتر، و ريشه‏اش مانند زيتونست، بلند دارد و گرد كه درهم رفته‏اند، سياه و خوشبو و اندكى تلخ، بهترين سعد آنست كه سنگين و درهم و سفت باشد و بدشوارى كوبيده شود و زبر و خوشبو باشد با اندكى تيزى- پايان- برخى گفته‏اند، خون را ميسوزاند، و بو را خوش كند و زخمها را بهم آورد، و گند بينى و دهان را سود بخشد و لثه را محكم كند، و در حافظه بيفزايد، و معده و كبد را گرم كند، و سنگ مثانه را بدر آورد، و براى بواسير و تبهاى با عفونت نافع است.

 «مرّى در آن افزايد» و در نسخه‏اى بشكند و آن روشنتر است، و گويا مقصود از موى خارپشت همان خار آنست، فيروزآبادى گفته: قطران: شيره ابهل‏

 

 

است،پ و برخى پزشكان گفته: جوشيده از درختى است بنام «شربين» گرم و خشك در درجه 4، گوشت سست را محكم كند، و تن مرده را نگهدارد، و خودش و بخصوص روغنش براى كچلى حتى كچلى چهارپايان و سگها و شتران خوبست و پشه را ميكشد- پايان- گويم: در خبر تصحيف و تحريف فراوانى بود، و از نسخه‏هاى چندى آن را درست كرديم و باز هم بجا است.پ 2- در تفسير امام: در ضمن حديث يونانى كه نزد امير المؤمنين عليه السّلام آمد و از او معجزات غريبى ديد تا آنجا كه غش كرد و امام عليه السّلام فرمود: آب باو بريزند، و آب باو ريختند و بهوش آمد.