آيات
پ- بقره سوره دوم وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً.
نساء آيه 94: وَ سَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
و اين آية: 105 وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
نحل: آيه 84 وَ يَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً ثُمَّ لا يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُوا وَ لا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ.
و آيه 89: وَ يَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِكَ شَهِيداً عَلى هؤُلاءِ.
قصص سوره 28: آيه 75 وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ.
پتفسير: مرحوم طبرسى در مجمع البيان راجع بآيه وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً مينويسد وسط يعنى ميانه بعضى گفتهاند ممتاز. صاحب العين گفته (وسط) هر چيز عالىترين و بهترين آن چيز است اگر اشكال شود باينكه در ميان امت كسانى هستند كه داراى اين صفت امتياز و بهترى نيستند پس چگونه تمام امت باين صفت ستوده شدهاند.
جواب اينست كه منظور از آيه، كسانى هستند كه داراى اين صفت باشند مسلم است كه در هر زمانى گروهى در امت هستند كه داراى اين صفت باشند.
[ترجمه روايات]
پبريد از حضرت باقر عليه السّلام نقل ميكند كه فرمود ما امت وسط هستيم و ما گواه بر خلقيم و حجت خدا بر روى زمين.پ در روايت ديگرى از حضرت باقر نقل شده كه فرمود زيادهرو و مقصر هر دو بازگشتشان بسوى ما است.پ حاكم ابو القاسم حسكانى در شواهد التنزيل باسناد خود از سليم بن قيس از علي بن ابى طالب عليه السّلام نقل ميكند كه فرمود منظور خداوند ما هستيم در اين آيه لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم گواه بر ما است و ما گواه بر مردميم و حجت خدا در زمين، ما كسانى هستيم كه خداوند در باره آنها فرموده وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً.پ اين قسمت آيه لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ سه قول در تفسير اين آيه است:
1- گواه باشيد در اعمال خلاف مردم در دنيا و آخرت چنانچه در اين آيه مىفرمايد: وَ جِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ پيامبران و گواهان آورده مىشوند.
2- تا شما حجت باشيد بر مردم و حقيقت و دين را براى آنها بيان كنيد و پيامبر گواه بر شما است و اين را بشما تحويل داده.
3- ائمه عليهم السلام گواهى مىدهند براى انبيا كه تبليغ رسالت براى امت خود نمودهاند موقعى كه امت ايشان آنها را تكذيب مىنمايند.
وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً يعنى پيامبر اكرم گواه بر اعمال شما است
بعضى گفته حجت بر شما است و برخى ميگويند گواهى ميدهد كه شما راست گفتهايد، راجع بشهادت براى انبياء مرحوم طبرسى در مورد اين آيه فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ مىنويسد خداوند روز قيامت از هر پيامبرى گواهى مىخواهد نسبت بامتش در خوب و بد اعمالشان و پيامبر ما صلى اللَّه عليه و آله و سلم نيز گواه بر امت خويش است.
توضيح: قبلا در قسمت معاد گذشت و بعد از اين نيز خواهد آمد كه حجت هر زمانى گواه بر اهل آن زمان است و پيامبر ما صلى اللَّه عليه و آله و سلم گواه بر گواهان ميباشند.
در تفسير وَ قُلِ اعْمَلُوا مىنويسد بكار بنديد آنچه را خدا دستور داده طورى كه يقين داشته باشيد نتيجه آن را خواهيد ديد، خداوند تمام اعمال شما را مىبيند و همچنين پيامبر او و او گواهى ميدهد نزد خدا بر كارهاى شما و مؤمنين بعضى گفته منظور از مؤمنين شهدا هستند و بعضى عقيده دارند كه مؤمنين در آيه همان ملكهائى هستند كه مراقب اعمال انسانند.
دانشمندان شيعه روايت كردهاند كه اعمال امت بر پيامبر اكرم در هر دوشنبه و پنجشنبه عرضه مىشود و آن جناب ملاحظه ميكند همچنين بر ائمه عليهم السّلام عرضه مىگردد ملاحظه مىنمايند منظور از مؤمنون در آيه وَ قُلِ اعْمَلُوا همان ائمه مىباشند.
در تفسير آيه وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً يعنى خارج ميكنم از هر امتى پيامبرش را كه گواهى دهد بر تبليغ رسالت و اعمال مردم. گفتهاند آنها شخصيتهاى عادل آخرت هستند كه هيچ زمانى خالى از چنين اشخاصى نيست كه گواه بر اعمال مردم باشند.پ كافى: سماعه گفت حضرت صادق عليه السّلام در باره آيه فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِيداً فرمود فقط در باره امت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم نازل شده در هر قرنى از ما خانواده امامى وجود دارد كه گواه بر آنها است و حضرت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم گواه بر ما است.
پكافى: ج 1- ص 190- نريد گفت: از حضرت صادق عليه السّلام تفسير اين آيه را پرسيدم وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فرمود:
ما است وسط و گواهان خدا بر خلق و حجت او در روى زمين هستيم گفتم منظور اين فرمايش خدا كيست مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ فرمود فقط ما هستيم هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ او شما را مسلمان ناميده در كتب گذشته و در قرآن وَ فِي هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ پيامبر اكرم گواه بر ما است نسبت به تبليغى كه كردهايم و ما گواه بر مردميم هر كس تصديق ما را كرده باشد ما نيز او را تصديق ميكنيم در روز قيامت و هر كه تكذيب كند ما تكذيبش مىنمائيم.پ مناقب: از حضرت موسى بن جعفر در معنى آيه فَاكْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِينَ نقل شده كه فرمود ما آن گواهانيم. گواهى براى پيامبران ميدهيم بر امت آنها.پ مناقب: ام سلمه گفت پيامبر اكرم در تفسير آيه فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ آنها با كسانى هستند كه خدا بايشان نعمت ارزانى داشته از پيامبران. فرمود من هستم و (صديقين) علي است و صالحين حمزه وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً ائمه دوازدهگانه بعد از منند.
از حضرت باقر نقل شده كه نبيين حضرت مصطفى است و صديقين علي مرتضى و شهداء حسن و حسين عليهما السّلام و صالحين نه نفر از اولاد حسين وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً حضرت مهدى است.
توضيح: شايد منظور اينست كه اينها بهترين افراد آن گروهها هستند و اينكه فرمود صالحين حمزه است يعنى حمزه داخل در اين گروه است وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً خوب رفيقهائى هستند آنها. ممكن است منظور اين باشد كه اولين مرتبه رفاقت و برخورد آنها با حضرت مهدى در رجعت باشد.پ تفسير فرات: از حضرت جواد نقل ميكند در تفسير آيه وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً فرمود هر يك
از ما گواه زمان خود هستيم علي بن ابى طالب عليه السّلام در زمان خود و حسن بن علي عليه السّلام در زمان خود و حسين نيز در زمان خويش گواه است هر يك از ما كه مأموريت دعوت بسوى خدا داريم.پ تفسير فرات: بريد گفت خدمت حضرت باقر بودم از آن جناب سؤال كردم اين آيه را يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ تا آخر سوره، فرمود منظور ما هستيم ما برگزيدهايم كه بر ما در اين تنگنا و گرفتارى قرار داده نشده حرج از ضيق تنگنائى شديدتر است.
مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ فقط منظورش مائيم هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ ما را مسلمان ناميده «من قبل» در كتب گذشته «و في هذا» و در قرآن يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً پيامبر گواه بر تبليغ ما است و ما گواه بر مردميم هر كه تصديق ما را نموده تصديقش ميكنيم و هر كه تكذيب كرده تكذيبش مينمائيم روز قيامت.پ تفسير فرات: امالى شيخ ص 260- سدير از حضرت باقر عليه السّلام نقل كرد كه پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم در حالى كه ميان جمعى از اصحاب بود فرمود بودن من بين شما برايتان خوب است و رفتن من از ميان شما نيز برايتان سودمند است. جابر بن عبد اللَّه انصارى از جاى حركت كرده گفت يا رسول اللَّه بودن شما ميان ما كه مسلم بر ايمان خوب است اما چگونه رفتن شما از ميان ما بر ايمان خوب است! فرمود اما بودن باين دليل كه خداوند در اين آيه ميفرمايد: ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ خدا هرگز آنها را عذاب نميكند تا تو در ميانشان باشى و عذابگر ايشان نيست تا وقتى استغفار كنند (منظور اينست كه تا وقتى تو هستى آنها با يك ديگر خلاف نميكنند كه شمشير در يك ديگر اندازند.
اما مفارقت من براى شما خوب است زيرا اعمال شما در هر دوشنبه و پنجشنبه بر من عرضه مىشود هر كار خوب كه مىبينم خدا را سپاس ميكنم و كار بد را برايتان استغفار مينمايم.پ امالى شيخ: ص 264- داود بن كثير رقى گفت خدمت حضرت صادق عليه السّلام نشسته بودم قبل از اينكه من سخنى بگويم ايشان بىسابقه فرمودند: داود روز
پنجشنبه اعمال شما را بر من عرضه داشتند در بين آنچه از اعمال تو عرضه شد مشاهده كردم صله رحمى كه در مورد پسر عمويت فلانى كرده بودى مرا خوشحال نمود من ميدانم اين صله رحم تو زودتر موجب هلاك او مىشود.
داود گفت پسر عموئى داشتم دشمن اهل بيت خيلى خبيث، شنيدم وضع مالى او خوب نيست قبل از رفتن بمكه مقدارى پول برايش حواله دادم وقتى بمدينه رسيدم حضرت صادق عليه السّلام جريان را بمن فرمود.پ تفسير قمى: حضرت صادق در مورد آيه وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ فرمود مؤمنين در اين آيه ائمه طاهرين عليهم السّلام هستند.
حسن صفار از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد كه فرمود اعمال بندگان نيكمردان و فجاز هر صبح بر پيامبر اكرم عرضه مىشود. بپرهيزيد و بايد خجالت بكشيد از اينكه بر پيامبر اكرم عمل زشت شما عرضه شود.
از آن امام عليه السّلام نيز نقل شده هر مؤمن يا كافرى كه بميرد و او را در قبر بگذارند عملش را به پيغمبر اكرم و امير المؤمنين صلوات اللَّه عليهما عرضه ميدارند همين طور تا يكايك از امامان كه اطاعت آنها از جانب خدا واجب شده اين است تفسير آيه شريفه وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ.پ معانى الاخبار: ابو بصير گفت بحضرت صادق عليه السّلام عرض كردم ابو الخطاب مىگويد اعمال امت پيغمبر هر هفته روز پنجشنبه خدمت پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله عرضه مىشود.
حضرت صادق عليه السّلام فرمود چنين نيست بلكه بر آن جناب اعمال امتش هر روز صبح چه مردمان خوب و چه بد عرضه مىشود، مواظب باشيد همين است تفسير آيه وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ امام عليه السّلام سكوت كرد از تفسير «مؤمنين» ابو بصير گفت منظور از مؤمنين ائمه عليهم السّلام هستند.پ قرب الاسناد: ص 41- جعفر از پدر خود نقل مىكند از پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم كه فرمود: از چيزهائى كه خداوند بامت من بخشيده و بر ساير امتها برترى
يافتهاند سه خصلت است كه جز به پيامبران نداده: 1- خداوند هر پيامبرى را مبعوث مىنمود باو مىفرمود در دين خود كوشا باش باكى نداشته باش خداوند بامت من نيز همين را لطف نموده چنانچه در اين آيه مىفرمايد: وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ يعنى در دين براى شما تنگنائى قرار نداده.
2- هر گاه پيامبرى را مبعوث مىنمود مىفرمود هر وقت از چيزى ناراحت شدى مرا بخوان دعايت را مستجاب مىكنم، همين مزيت را بامت من نيز بخشيده چنانچه در اين آيه مىفرمايد: ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ.
3- هر وقت پيامبرى را برمىانگيخت او را گواه بر امتش قرار مىداد خداوند اين مزيت را بامت من داده آنها را گواه بر خلق نموده چنانچه در اين آيه مى- فرمايد لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ.پ تفسير قمى: وَ يَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ روزى كه بر مىانگيزيم در ميان هر امتى از ميان خودشان گواهى منظور ائمه عليهم السّلام است آنگاه بپيامبر مىفرمايد وَ جِئْنا بِكَ ترا مىآوريم اى محمّد شَهِيداً عَلى هؤُلاءِ تا گواه بر ائمه عليهم السّلام باشى پس پيامبر اكرم گواه بر ائمه است و آنها گواه بر مردم.پ تفسير قمى: وَ وُضِعَ الْكِتابُ وَ جِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ منظور از شهداء در آيه، ائمه عليهم السّلام است.
تفسير قمى: وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً خارج ميكنيم از هر گروهى از اين امت امامش را بعنوان گواه.پ تفسير قمى: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ، وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ اين امتياز مخصوص آل محمّد است اين آيه نيز لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ تا پيامبر گواه بر آل محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ يعنى آل محمّد گواه بر مردمند
بعد از پيامبر اكرم مخصوص آل محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم است.
عيسى بن مريم گفت: وَ كُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيداً ما دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ تو خود گواه بودى بر آنها تا من در ميانشان بودم پس از فوت من تو خود شاهد ايشان بودى وَ أَنْتَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ تو بر هر چيز گواهى.
خداوند بر اين امت پس از پيامبر اكرم گواهى از اهل بيت و عترت او قرار داده تا موقعى كه يكى از آنها در دنيا باشد وقتى آنها از بين رفتند اهل زمين هلاك مىشوند.
پيامبر اكرم فرمود خداوند ستارگان را امان اهل آسمانها قرار داد و اهل بيت مرا امان اهل زمين.پ تفسير قمى: وَ يَقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلى رَبِّهِمْ يعنى امامان عليهم السّلام مىگويند اينها بودند كه بر پروردگار دروغ بستند أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ لعنت خدا بر ستمگران حق آل محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم.
چند روايت ديگر از بصائر در تفسير آيه جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً همان طورى كه قبلا ذكر شد نقل مىشود.پ بصائر: سليم بن قيس از امير المؤمنين عليه السّلام نقل كرد كه فرمود خداوند ما را پاكيزه قرار داده و معصوم و گواه بر خلق و حجت در روى زمين و ما را با قرآن و قرآن را با ما قرار داده نه ما از او و نه او از ما جدا مىشود.پ بصائر: ابو بصير از حضرت صادق در تفسير آيه وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ فرمود ما گواه بر مردم هستيم بآنچه از حلال و حرام نزد ايشان است و آنچه از بين بردهاند.پ بصائر الدرجات: محمّد حلبى از حضرت صادق عليه السّلام نقل ميكند كه فرمود اعمال بر من عرضه مىشود در هر پنجشنبه اول ماه تكميل مىشود در نيمه شعبان بر پيامبر اكرم و على مرتضى عرضه مىگردد سپس در ذكر حكيم نسخهبردارى مىشود.
بصائر: محمّد بن مسلم گفت از حضرت باقر سؤال كردم آيا اعمال بر پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم عرضه مىشود؟ فرمود شكى ندارد گفتم اين آيه قرآن را توجه
داريد اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ فرمود آنها گواهانخدايند در زمين.پ بصائر: سليمان بن خالد از حضرت صادق نقل مىكند كه مىفرمود اعمال بندگان هر پنجشنبه بپيامبر اكرم عرضه مىشود در روز عرفه خدا در آن اعمال نظر مىاندازد اين آيه اشاره بهمان است وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً توجه مىكنيم باعمالى كه انجام دادهاند آن را نيست و نابود مىكنيم عرضكردم فدايت شوم در مورد اعمال چه اشخاصى چنين مىكنند فرمود اعمال كينهتوزان ما و كينهتوزان شيعيانمان. «1»پ بصائر: يونس از حضرت رضا نقل كرد كه شنيدم وقتى سخن از ايام شد و بروز پنجشنبه رسيد فرمود روزى است كه در آن اعمال بر خدا و پيامبر و ائمه عليهم السّلام عرضه مىشود.پ بصائر: ابو بصير گفت بحضرت صادق عليه السّلام عرضكردم اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ مؤمنين در دين كيانند؟ فرمود جز من كه خواهد بود.پ بصائر: ابان زيات كه مشهور بعبد الرضا بود گفت بحضرت رضا عليه السّلام عرض كردم خواهش ميكنم براى من و خانوادهام دعا بفرمائيد فرمود مگر نمىكنم؟! بخدا قسم اعمال شما در هر شبانه روز بر من عرضه مىشود «در روايت ديگرى در صفحه بعد با مختصر تغييرى مىفرمايد در هر روز پنجشنبه عرضه مىشود» اين مطلب بنظرم بزرگ آمد فرمود مگر در قرآن نخواندهاى قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ.پ بصائر: زراره گفت از حضرت باقر تفسير اين آيه را پرسيدم قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ فرمود ميخواهى از زبان من روايت كنى معنى آيه همان است كه در دل تست.
توضيح: جوابش را امام ارجاع بدل خودش ميدهد و صريح نمىگويد منظور از مؤمنين ائمه هستند تا اين روايت را از زبان امام عليه السّلام نقل نكند در اين خبر اشارهاى بذم و سرزنش زراره است گر چه مىتوان آن را توجيه كرد.پ بصائر: سماعه از حضرت صادق عليه السّلام نقل مىكند كه مىفرمود چه شده كه پيامبر اكرم را ناراحت ميكند، مردى عرضكرد فدايت شوم چگونه ما ايشان را ناراحت ميكنيم.
فرمود مگر نمىدانيد اعمال شما بر آن جناب عرضه مىشود وقتى معصيتى را مشاهده مىكند آزرده مىشود آن جناب را ناراحت نكنيد موجب سرور پيامبر اكرم شويد.پ ابو بصير گفت از حضرت باقر عليه السّلام شنيدم مىفرمود ما نمط حجازيم گفتم نمط حجاز چيست؟ فرمود بهترين گروه، خداوند در اين آيه مىفرمايد: وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً.
بازگشت زياده رو بسوى ما است و كند رو بما ميرسد.پ تفسير عياشى: ابو عمر زبيرى از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد كه در باره آيه وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً فرمود اگر خيال كنى خداوند در اين آيه تمام اهل قبيله از موحدين را بشهادت مىخواهد آيا چنين تفسيرى صحيح است در صورتى كه بعضى از آنها شهادتشان در دنيا براى يكمن خرما پذيرفته نمىشود آن وقت خداوند در روز قيامت در مقابل تمام امتهاى گذشته شهادت او را بپذيرد. هرگز چنين چيزى را از امت نخواسته آن امتى كه دعاى ابراهيم را براى ايشان مقرر داشته كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ كه آنها معتدلترين امتند و بهترين امت از ميان مردم.
در خبرى نقل مىشود راجع به آيه هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ دعاى ابراهيم و اسماعيل اختصاص به آل محمّد دارد زيرا مربوط بكسانى است از قريش كه
ساكن مكه باشند تا زمانى كه پيامبر اكرم مبعوث گردد آنگاه از او پيروى كنند و ايمان آوردند.
اما اين آيه يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم گواه بر آل محمّد است و آنها گواه بر مردمند بعد از او چنين است اين آيه نيز وَ كُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيداً ما دُمْتُ فِيهِمْ پس از فوت پيامبر اكرم آنها گواه بر مردمند چون از پيامبر محسوب مىشوند.
در روايت حمران از امام عليه السّلام نقل ميكند در مورد آيه وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً يعنى معتدل لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً فرمود گواه بر مردم غير از ائمه و پيامبران نيستند اما امت جايز نيست خداوند آنها را گواه بگيرد با اينكه در ميان آنها كسانى هستند كه شهادت آنها در مورد كمر كش يك قاطر پذيرفته نمىشود.پ كافى: مياح از شخصى نقل كرد كه مردى خدمت حضرت صادق اين آيه را قرائت كرد: قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ فرمود آيه اين طور نيست بلكه چنين مأمونون كسانى كه مورد اعتمادند كه ما آن كسانيم.
توضيح: ساير اخبارى كه قبلا گذشت آيه بصورت مؤمنون بود شايد منظور اين باشد كه منظور مؤمن در مقابل كافر نيست تا شامل همه مؤمنين شود بلكه مؤمن مأمون از خطا و معصوم از گناه كه ائمه عليهم السّلام هستند شايد هم در مصحف ائمه مأمونون باشد و در ساير اخبار مطابق قرائت خود تفسير نمودند.پ كافى: عبد الرحمن بن كثير از حضرت صادق در باره آيه وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ فرمود پيامبر و امير المؤمنين عليهما السّلام هستند.پ كنز الفوائد: جابر از حضرت صادق عليه السّلام در باره آيه وَ جاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِيدٌ فرمود سائق امير المؤمنين و شهيد پيامبر اكرم است.پ محمد بن عباس باسناد خود از طريق جمهور سند را به ابو سعيد خدرى ميرساند كه عمار بپيامبر اكرم عرضكرد يا رسول اللَّه علاقمندم ميان ما باندازه عمر نوح
زندگى كنى. پيامبر اكرم فرمود عمار زندگى من براى شما سودمند است و فوت منهم براى شما بد نيست اما در زندگى من اگر خطائى از شما سرزند من برايتان استغفار ميكنم.
و اما پس از در گذشتم از خدا بپرهيزيد و درود نيكو بر من و اهل بيتم بفرستيد و اعمال شما با نام و نام پدرتان بر من عرضه مىشود اگر عمل خوب باشد خدا را حمد ميكنم و گر نه براى گناهانتان استغفار ميكنم.
منافقين و اشخاص شكاك و بيماردلان گفتند ميگويد اعمال مردم پس از فوتش با اسم آنها و پدرشان و نژاد و قبيله آنها بر او عرضه مىشود اين يك دروغ بزرگ است. خداوند اين آيه را فرستاد: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ شخصى پرسيد مؤمنون كيانند فرمود مؤمنون بطور كلى يا مؤمنين در اين آيه اما مؤمنين اين آيه آل محمّد، ائمه هستند. سپس فرمود سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ بزودى بنزد پروردگار داناى پنهان و آشكار ميرويد بشما از كارهاى بد و خوبتان خبر خواهد داد.
محمّد بن عباس روايتهاى گروهى را در اين مورد نقل كرده.
