پ1- از حضرت صادق (امام ششم، عليه السّلام) روايت شده: رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: آنچه (احكامى را كه) در كتاب خداى تواناى بزرگوار (قرآن مجيد) يافتيد پس
عمل بآن ثابت و پايدار است (بايد طبق آن عمل نمائيد) و در ترك و رها نمودن آن براى شما عذر و بهانهاى نيست، و آنچه در كتاب خداى تواناى بزرگوار نبوده و در سنّت و روش (اوامر و نواهى) من است در ترك و رها نمودن سنّت من براى شما عذر و بهانهاى نميباشد، و آنچه در سنّت من نبوده آنچه را اصحاب و ياران من گفتهاند آن را بگوئيد (طبق آن عمل كنيد) زيرا داستان اصحاب من مانند داستان ستارگان است كه هر كدام فراگرفته شود هدايت و راهنمائى گرديده شده است، و هر يك از گفتارهاى اصحاب مرا فرا گيريد راهنمائى شويد، و اختلاف و گوناگون بودن (گفتارهاى) اصحاب من براى شما رحمت و مهربانى است، كسى گفت: اى رسول و فرستاده خدا اصحاب و ياران تو كيستند؟ فرمود: اهل بيت و خانواده من (أئمّه معصومين عليهم السّلام).
پ2- از نصر خثعمىّ رسيده كه گفته: شنيدم ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) ميفرمود: كسى كه كار ما را بشناسد باينكه جز حقّ و راستى و درستى (سخنى) نميگوئيم پس بآنچه (امر و نهى) كه از جانب ما ميداند اكتفاء ميكند (او را بس است و بديگرى روى نمىآورد) و اگر از جانب ما خلاف آنچه را كه ميداند شنيد بايد بداند كه آن از جانب ما دفاع و دور ساختن بدى و برگزيدنى است براى او.پ 3- از حسين بن مختار از برخى از اصحاب (روايتكنندگان) ما از ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه آن حضرت (براوى) فرموده: آيا فكر نموده و ميانديشى (چه ميكنى) اگر امسال بتو حديث و سخنى بگويم پس از آن سال آينده نزد من آئى و خلاف آن حديث را بتو گويم كدام يك از آن دو حديث را فرا ميگيرى (طبق آن عمل ميكنى)؟ راوى گفته: گفتم:
حديث دوّمى را فرا ميگيرم (و بر وفق آن رفتار مينمايم) امام صادق فرمود: خدا تو را رحمت نموده و بيامرزد (راه صحيح و درست اينست).پ 4- از (معلّى) ابن خنيس رسيده كه گفته: بابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) گفتم: هر گاه حديث و سخنى از اوّل (امام پيش از) شما و حديثى (بر خلاف آن) از آخر شما (امامى كه پس از او مىآيد) رسد كدام يك از آن دو حديث را فرا گيريم (و طبق آن عمل كنيم؟ امام صادق) فرمود: حديث دوّمى را فرا گيريد (و طبق آن عمل كنيد) تا از امام زنده حديثى بشما برسد، پس اگر از امام زنده حديثى بشما رسيد گفتار او را فرا گيريد. راوى گفته: پس از آن ابو عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) فرمود: بخدا سوگند ما (اهل بيت رسول خدا) شما را (براهى) در نمىآوريم مگر در چيزى (راهى) كه
وسعت و گشايش دهد (برنج و سختى نياندازد) شما را. و در روايت ديگر است: حديث تازهتر را فرا گيريد.پ 5- از عبد الرّحمن بن ابى عبد اللَّه از ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه آن حضرت فرموده: هر گاه دو حديث و سخن خلاف يك ديگر بشما رسيد هر دوى آنها را بكتاب خدا (قرآن كريم) عرضه نموده و نشان دهيد، پس آنچه (حديثى كه) موافق و سازگار با كتاب خدا است آن را فرا گيريد، و آنچه مخالف و ناسازگار كتاب خدا است آن را رها كنيد (طبق آن عمل نكنيد) پس اگر آن حديث را در كتاب خدا نيافتيد بر اخبار عامّه عرضه نمائيد و آنچه موافق اخبار ايشان است آن را رها كنيد و آنچه مخالف اخبار آنان است آن را فرا گيريد.پ 6- از ابى اسحاق ارجائىّ كه حديث را بآخرين راوى رسانده رسيده كه راوى گفته: ابو عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام)
بمن فرمود: آيا ميدانى چرا شما بفراگرفتن خلاف آنچه را كه عامّه ميگويند مأمور شدهايد؟ گفتم: نميدانيم، فرمود: علىّ (عليه السّلام) دين و آئين خدا را فرا نميگرفت (بيان نميكرد) مگر آنكه گروهى از مردم (دشمنانش) با او مخالفت و ناسازگارى نموده و خلاف آن را بيان ميكردند براى اينكه ميخواستند امر و فرمانش را باطل و نادرست گردانند، و چيزى (حكمى از احكام) را كه نميدانستند از امير المؤمنين (عليه السّلام) ميپرسيدند پس آن حضرت آن حكم را براى ايشان بيان ميفرمود آنان از پيش خود خلاف آن را قرار ميدادند (ميگفتند) تا (حكم حقيقى را) بر مردم مشتبه و پوشيده و درهم گردانند.پ 7- از معاذ (ابن مسلم النحوىّ) رسيده كه گفته: بابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) گفتم: من در مجلس و
جاى گرد آمدن گروهى از مردم مينشينم پس مردى نزد من مىآيد (و حكمى را ميپرسد) اگر او را شناختم كه با شما مخالف و ناسازگار است گفتار (حكم) جز شما (دشمنانتان) را باو خبر ميدهم، و اگر كسى است كه گفتار شما را ميگويد (پيرو شما است) او را بگفتار شما آگاه ميسازم (حكم شما را براى او بيان ميكنم) و اگر كسى است كه نميدانم (موافق شما است يا مخالف) او را بگفتار شما و جز شما آگاه مينمايم پس او (هر كدام را خواهد) براى خود اختيار نموده و برگزيند، حضرت فرمود: خدا تو را بيامرزد اين چنين رفتار كن.پ 8- از حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: هر گاه در ميان پيشوايان جور و ستم و كسانى كه از راه (راست) بيرون رفتهاند (اهل خلاف) بوديد بدنبال احكام آنان برويد (طبق احكامشان رفتار نمائيد) و خود را آشكار ننموده و نشناسانيد (نگوئيد: ما شيعه و پيروان امام صادق عليه السّلام هستيم) كه كشته ميشويد، و اگر باحكام آنان رفتار
نمائيد براى شما بهتر است.پ 9- از عبد صالح (بنده شايسته خدا: امام هفتم موسى بن جعفر، عليه السّلام) رسيده كه آن حضرت فرموده: هر گاه دو حديث و سخن كه با يك ديگر مخالف و ناجوراند بتو رسيد (بر آنها دست يافتى) پس آن دو حديث را با كتاب خدا و احاديث ما قياس كن و بسنج اگر آنها شبيه و مانند (موافق) قرآن و احاديث ما بود پس آن حقّ و درست است، و اگر شبيه و مانند قرآن و احاديث ما نبود پس آن باطل و نادرست است.پ 10- از ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه آن حضرت فرموده: جز اين نيست كه بر ما است اصول و ريشهها و پايهها (ى احكام) را بسوى شما بيافكنيم (براى شما بيان كنيم) و بر شما است كه شعبه شعبه و دسته دسته نموده و از اصل بيرون آوريد (فرمايش امام، عليه السّلام) در باره مجتهدين و كسانى است كه داراى استنباط و بيرون آوردن و درك نمودن حكمى از حكم ديگراند، ميفرمايد: ما حكم كلّى را بيان مينمائيم بر شما است كه فروع و دستههائى كه از اصل
بيرون مىآيند را بدست آورده طبق آن حكم نمائيد).پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: اين فرمايش دلالت داشته و راهنما است بر جواز و روا بودن استنباط و بيرون آوردن احكام از عمومات (اصولى كه فروعى را در بر دارد).پ 11- علّامه (جان او از هر ناشايستگى پاك و پاكيزه باد) روايت كرده و آن را به زرارة بن اعين رسانده كه زرارة گفته: از حضرت باقر پرسيده گفتم: فداء و خونبهايت شوم دو خبر و آگهى يا دو حديث و سخن كه با يك ديگر مخالف و ناسازگاراند از شما مىآيد (بدست ما ميرسد) كدام يك از آن دو را فرا گيرم (بپذيرم و طبق آن رفتار نمايم) امام (عليه السّلام) فرمود:
اى زرارة آن خبرى را كه ميان اصحاب و يارانت مشهور و آشكار است فراگير و آن را كه نادر و كمياب است رها كن، گفتم: اى سيّد و سرور من هر دو خبر با هم مشهور و آشكار و از شما روايت
و نقل شده است، امام (عليه السّلام) فرمود: گفتار كسى را كه نزد تو عادلتر و دادگرتر است و بيشتر باو اطمينان و آرامش دل دارى فراگير، گفتم: هر دو با هم مرضىّ و پسنديده و موثّق و مورد اطميناناند،پ فرمود: ببين خبرى را از آن دو خبر كه موافق و سازگار با مذهب و روش عامّه (دشمنانمان) است آن را ترك كرده و رها كن و خبرى را كه مخالف و ناسازگار با ايشان است فراگير، گفتم: بسا مىشود كه هر دو خبر موافق يا مخالف آنان است پس چگونه رفتار نمايم؟ فرمود: در اين هنگام آنچه را كه در آن احتياط و دورانديشى دين و آئين تو است فراگير و آنچه را كه مخالف احتياط است رها كن، گفتم: هر دو خبر با هم موافق يا مخالف احتياط است پس چگونه رفتار كنم؟ امام (عليه السّلام) فرمود: در اين هنگام يكى از آن دو خبر را اختيار نموده و برگزين و ديگرى را رها كن.
و در روايت ديگر است كه آن حضرت (عليه السّلام) فرموده در اين هنگام بتأخير و سپس انداز تا اينكه امام و پيشواى خود را ديدار نمائى و آن را از او بپرسى.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: اين خبر دلالت داشته و راهنما است بر اينكه موافقت احتياط يكى از ترجيح و برترى دهندههاى دو خبر مخالف است.پ 12- از عبيد بن زرارة از ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه آن حضرت فرمود: آنچه از من شنيدى كه شبيه و مانند گفتار مردم (عامّه) است درآ ن تقيّه و پرهيز نمودن (از آشكار ساختن طريقه و روش من) است، و آنچه از من شنيدى كه شبيه گفتار مردم نيست در آن تقيّه نميباشد.
