پ (6) در باره وجوب و لزوم علم و دانش، و وجوب بدست آوردن آن، و برانگيختن و واداشتن بر آن، و ثواب و پاداش دانشمند و دانش‏آموز

پ‏1- فرستاده خدا (بر او و خويشاوندانش خدا رحمت و درود فرستد) فرموده: كسى كه براهى رود كه در آن علم و دانش بخواهد خدا او را براهى كه بسوى بهشت است ميبرد، و محقّقا فرشتگان بالهاى خود را براى درخواست‏كننده علم و دانش فرو نهند در حالى كه بآن خرسند باشند، و براستى و

 

درستى هر كه در آسمان و هر كه در زمين است تا برسد بماهى در دريا براى خواهان علم و دانش آمرزش ميخواهند، و برترى عالم و دانشمند بر عابد و بنده‏گى‏كننده خدا مانند برترى ماه شب چهارده است بر ستارگان ديگر، و البتّه علماء و دانشمندان (حقيقى و راستى) ارث و مرده ريگ برندگان پيغمبران‏اند، زيرا پيغمبران دينار (طلا) و درهم (نقره براى كسى) ارث و مرده ريگ نگذاشته‏اند ولى علم و دانش را (براى خواهانش) بارث گذاشتند، پس هر كه از آن علم برگيرد (و بدست آورد) بهره فراوانى گرفته (و بدست آورده) است.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد:

سلك اللَّه به‏

يعنى خدا او را در راهى ميبرد كه رساننده ببهشت است در آخرت، يا خدا او را در دنيا بسبب توفيق و جور شدن اسباب كارى از كارهاى نيك‏

 

در راهى ميبرد كه آن راه او را بسوى بهشت ميرساند. فرمايش حضرت (عليه السّلام):

لتضع أجنحتها

 (فرشتگان بالهاى خود را فرو نهند) يعنى آن بالها براى خواهان علم فرش زير پاى او است هر گاه راه ميرود، و گفته شده: آن بمعنى تواضع و فروتنى است براى بزرگ داشتن حقّ و شايستگى او، يا از روى تعطّف و مهربانى است براى طالب علم، زيرا پرنده بال خود را براى جوجه‏هايش ميگستراند، و خداى تعالى فرموده (سوره 15 آيه 88): وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ يعنى بازوى خويش را براى مؤمنين و گرويدگان فرود آور و با ايشان با نرمى و خوشروئى رفتار كن، و خداوند سبحان فرموده (سوره 17 آيه 24): وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ يعنى و از روى رحمت و مهربانى بال تواضع و فروتنى را براى ايشان (پدر و مادر) فرود آور.پ فرمايش حضرت (عليه السّلام):

لم يورّثوا دينارا و لا درهما

 (پيغمبران دينار و درهم ارث نگذاشتند) يعنى ميراث (مال و

 

دارائى كه از مرده باقى و بجا ميماند) بزرگ ايشان علم و دانش است، و ممكن است و مى‏شود آن را بمعنى حقيقى گرفت باينكه دينار و درهم از ايشان باقى نمانده است.پ 2- از حضرت على (عليه السّلام) رسيده كه فرموده: چهار سخن گفتم خداى تعالى تصديق و راستى و درستگوئيم را بآن در كتاب خود (قرآن عظيم) فرو فرستاد، گفتم: مرد در زير زبانش پنهان است، پس هر گاه سخن گويد آشكار گردد، خداى تعالى فرو فرستاد: وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ (سوره 47 آيه 30) يعنى و هر آينه ايشان را در طرز و روش سخن گفتن خواهى شناخت، گفتم: كسى كه چيزى را نميداند دشمن آن است، خدا فرو فرستاد:

بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ (سوره 10 آيه 39) يعنى بلكه تكذيب كرد و دروغ دانستند چيزى (قرآن مجيد) را كه بعلم و دانش آن دست نيافتند، و گفتم: قدر و منزلت يا قيمت و ارزش هر مرد (نزد مردم باندازه) چيزى (هنرى) است كه‏

 

 (آن را) نيكو ميداند،پ پس خدا در داستان طالوت فرو فرستاد:

إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ (سوره 2 آيه 247) يعنى (اشموئيل گفت: طالوت از اين رو بشاهى شايسته‏تر از شما خواهد بود كه) خدا او را بر شما برگزيد و بفراخى در علم و دانش و جسم و تن (قدرت و توانائى) فزونى بخشيد، و گفتم: كشتن (بحقّ و درستى) كشتن (بناحقّ و نادرستى) را كم ميگرداند، پس خدا فرو فرستاد: وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ (سوره 2 آيه 179) يعنى و براى شما (در حكم) قصاص و برابرى (در باره كشتگان) حيوة و زندگى است اى خردمندان (كه بعواقب امور و پايان كارها بينائيد).پ 3- حضرت امير المؤمنين و پيشواى گرويدگان (بخدا و رسول) علىّ پسر ابو طالب (رحمت و درود خدا بر او باد) فرموده: علم و دانش را بياموزيد كه آموختن آن حسنه و نيكى است، و درس گفتن و ياد دادن آن (ثواب و پاداش) تسبيح و منزّه و پاك دانستن خداى تعالى (از صفات مخلوق و آفريده شده) است، و بحث و گفتگوى از آن جهاد و كارزار در راه خداى‏

 

تعالى است، و ياد دادنش براى كسى كه آن را ياد ندارد صدقه و بخشش است، و آن انيس و همدم است در وحشت و ترسناكى و صاحب و يار است در تنهائى، و سلاح و ابزار جنگ است بر دشمنان، و آراستگى و خوبى دوستان است، خدا بوسيله آن بلند ميگرداند گروهائى را كه قرار ميدهد ايشان را در خير و نيكى پيشوايانى كه از آنان پيروى ميكنند، كارهاشان نگريسته مى‏شود (مردم كارهاشان را مينگرند) و آثار و نشانه‏هاشان اقتباس و بهره برده مى‏شود،پ فرشتگان در دوستى ايشان راغب و خواهان‏اند، هنگام نماز خواندن آنان (براى ميمنت و نيكى) بالهاشان را با ايشان ميمالند، زيرا علم و دانش زندگى دلها است، و روشنى ديده‏ها از كورى (جهل و نادانى) است، و توانائى تن‏ها از ضعف و ناتوانى است، خدا حامل و دارنده آن را در سراهاى نيكوكاران فرود مى‏آورد، و مجالس و جايگاههاى‏

 

اخيار و برگزيدگان را باو عطاء نموده و ميبخشد، بوسيله علم خدا اطاعت و فرمانبرى و عبادت و بندگى مى‏شود، و بسبب آن خدا شناخته و يگانه بودنش ثابت و پابرجا ميگردد، و بوسيله آن خويشاوندان با هم وصل شده و پيوند ميشوند، و بآن حلال و روا و حرام و ناروا شناخته مى‏شود، و علم پيشواى عقل است و عقل پيرو آن، خدا آن را بنيكبختان الهام نموده و در دلشان اندازد، و بدبختان را از آن محروم كرده و بى‏بهره مينمايد.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: نور الأبصار (علم روشنى چشمها است) يعنى چشمهاى دلها و قوّه و توانائى تن‏ها، زيرا بوسيله علم و دانش و يقين و باور اندامها براى عمل و كار توانا مى‏شود.پ 4- رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: چهار چيز است كه هر زيرك و خردمندى از امت و پيروان مرا لازم است و

 

از آنها جدا نميشود، گفتند: اى رسول خدا آن چهار چيز چيست؟ فرمود: شنيدن علم، و حفظ و از بركردن (يا نگهدارى) آن و فاش كردنش نزد اهل و كسى كه شايسته آن است، و عمل و رفتار نمودن بآن.پ 5- از حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: دو حريص و آزمندند كه سير نميشوند: حريص و آزمند علم و دانش، و حريص و آزمند مال و دارائى.پ 6- از حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: در آنچه لقمان پسرش را پند داده ميباشد كه او به پسرش گفت: اى پسرم در روزها و شبها و ساعتها و پاره‏هائى از شب و روز خود نصيب و بهره‏اى در بدست آوردن علم و دانش براى خويشتن قرار ده، زيرا تو هرگز تضييع و تباه ساختن (چيزى را) مانند ترك و رها نمودن علم و دانش‏

 

نمى‏يابى.پ 7- رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: كسى كه براى طلب و درخواست علم و دانش از خانه‏اش بيرون رود هفتاد هزار فرشته او را تشييع نموده و بهمراهش رفته و براى او استغفار كرده و (از خداى تعالى) آمرزش ميخواهند.پ 8- از حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: دوست ندارم جوانى از شما (مسلمانان) را ببينم مگر آنكه بامداد (هر روزى) رونده باشد در دو حالت و چگونگى: يا عالم و دانشمند بوده يا متعلّم و دانش آموز، پس اگر بجا نياورد (نه عالم بود و نه متعلّم) تقصير و كوتاهى كرده، و اگر كوتاهى نمود (وقتش را) تضييع و تباه ساخته، و اگر تضييع نمود گناه كرده، و اگر گناه كرد در آتش (دوزخ) ساكن شده و آرميده، سوگند بكسى كه محمّد را بحقّ و راستى و درستى برانگيخته.

 

پ‏9- رسول و فرستاده خدا (بر او و خويشاوندانش خدا رحمت و درود فرستد) فرموده: عالم و دانشمند ميان نادانان مانند زنده‏اى است ميان مرده‏ها، و محقّقا هر چيز حتّى ماهيهاى دريا و گزندگان آن و درّندگان صحراء و دشت و شتر و گاو و گوسفند آن باشد براى طالب و خواهان علم و دانش (بزبان خودشان كه كيفيت و چگونگى آن را خدا ميداند) استغفار نموده و (براى گناهانش از خداى تعالى) آمرزش ميطلبند، پس علم و دانش را طلب كرده و بخواهيد، زيرا آن ميان شما و ميان خداى توانا و بزرگ وسيله و ريسمان است، و البتّه طلب علم بر هر مسلمان واجب است.پ 10- رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: خواستن علم و دانش بر هر مسلمانى واجب است، آگاه باشيد كه خدا خواهانان علم را دوست دارد (آنان را از رحمت خود بهره‏مند

 

ميگرداند).پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: اين أخبار دلالت دارد بر وجوب عينىّ يعنى بر همه واجب است طلب و درخواست علم و دانش، و شكّ و دو دلى نيست در وجوب طلب آن بقدر و اندازه ضرورىّ يعنى آنچه حاجت و نيازمندى بسيار در آن باشد از قبيل شناسائى خدا و صفات او و باقى اصول دين و شناسائى عبادات و شرائط (صحّت و درستى) آنها و شناسائى مناهى و آنچه را كه خدا و رسول نهى نموده و باز داشته‏اند و اگر چه فرا گرفتن از شخص عالم و دانشمندى باشد، و مشهور و آشكارتر ميان اصحاب و علماء (عليهم الرّحمة) آنست كه تحصيل و بدست آوردن بيشتر از آن يا از واجبهاى كفائى است (يك نفر يا بيشتر كه بدست آوردند از ديگران ساقط ميگردد) يا از مستحب‏ها و كارهاى نيكو است (كه پسنديده خدا و رسول ميباشد).

 

پ‏11- از حضرت ابى جعفر (امام محمّد باقر، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: محقّقا و براستى و درستى آنكه از شما علم و دانش فراگيرد براى او مانند اجر و پاداش كسى است كه آن علم و دانش را ياد ميدهد، و براى او (آموزگار) كه ياد ميدهد فضل و افزونى است بر او، علم را از دارندگان علم (أئمّه معصومين، عليهم السّلام، و پيروان ايشان) بياموزيد، و آن را ببرادران (همكيشان) تان آنچنان ياد دهيد كه علماء و دانشمندان بشما ياد دادند.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: ضمير

له‏

بمعلّم و آموزگار باز مى‏گردد، و فرمايش امام (عليه السّلام):

كما علّمكم‏

 (آنچنان كه علماء بشما ياد دادند) يعنى بدون تغيير و دگرگون ساختن و كم و بسيار نمودن، و احتمال دارد و مى‏شود كه كاف (كما علّمكم) علّت و سبب باشد يعنى علم و دانش را ببرادرانتان ياد دهيد براى اينكه علماء بشما ياد دادند.

 

پ‏12- از حضرت ابى جعفر (امام محمد باقر، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: بنده‏اى نيست كه بامداد يا شبانگاه در طلب و درخواست علم و دانش برود مگر آنكه در رحمت و مهربانى (خداى تعالى) فرو رود، و فرشتگان باو بانگ زنند: وسعت و فراخى (رحمت خداى تعالى) بزائر و ديداركننده (رحمت) خدا، و در بهشت در آيد مانند در آمدن در آن راه.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: كسى كه عالم و دانشمندى را براى خدا و براى طلب و درخواست علم و دانش براى رضاء و خوشنودى خدا زيارت و ديدار كند بآن ماند كه خدا را زيارت كرده است.پ 13- از حضرت امير المؤمنين (رحمت‏ها و درودهاى خدا بر او باد) رسيده كه فرموده: اى مردم خير و نيكى نيست در دين و آئينى كه در آن فهم و علم و دانائى نباشد، و خير

 

و نيكى نيست در دنيائى كه در آن انديشه نمودن و عاقبت و پايان كار ديدن نباشد، و خير و نيكى نيست در عبادت و بندگى كه در آن پرهيزكارى و خوددارى از گناه نباشد.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد شايد مقصود از انديشه نمودن در دنيا پايان انديشى نمودن در آن و زياده‏روى و سختگيرى نكردن است، يا انديشيدن در فناء و نيستى آن و آنچه سبب ترك و رها نمودن آن است ميباشد.پ 14- رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: هلاك و تباهى باد براى هر مسلمانى كه در هفته يك روز را قرار ندهد كه در آن كار دين و آئين خود را بفهمد و بياموزد، و از (أوامر و نواهى) دين خويش پرسش نمايد.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: مقصود و خواسته‏شده به‏

 

جمعه (بضمّ جيم و ميم يعنى روز آدينه) اسبوع يعنى هفته است از جهت ناميدن كلّ (هفته) بنام جزء (روز آدينه. ناگفته نماند:

جمعه بضمّ جيم و ميم بمعنى آدينه است، و جمعه بضمّ جيم و سكون ميم بمعنى هفته است، پس اگر ما فرمايش پيغمبر اكرم را

في كلّ جمعة

بضمّ جيم و سكون ميم بخوانيم بتأويل و باز گردانيدن معنى ظاهر نيازمند نيستيم).پ 15- پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: (بودن) يك فقيه و داناى بعلم دين سختتر است بر شيطان از هزار عابد و پرستنده خداى تعالى.پ 16- و آن حضرت (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: كسى كه ساعت و پاره‏اى از زمان را بر ذلّت و خوارى تعلّم و آموختن شكيبا نبوده هميشه در ذلّت جهل و نادانى ميماند.پ 17- و حضرت صادق (امام ششم، عليه السّلام) فرموده:

اگر مردم ميدانستند آنچه (سودهائى) را كه در علم و دانش‏

 

است هر آينه آن را طلب نموده و بدست مى‏آورند و اگر چه بريختن خونها و فرو رفتن در آبهاى بسيار دريا باشد.پ 18- پيغمبر (بر او و خويشاوندانش خدا تحيّت و درود فرستد) فرموده: طلب و بدست آوردن علم و دانش (حقيقى) بر هر مرد و زن مسلمان واجب و بايسته است.پ 19- و آن حضرت (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: حرج و گناهى نيست بر كسى كه نميداند بپرسد آنچه را كه نميداند.پ 20- پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: كسى كه از خانه‏اش بيرون رود براى اينكه مطلبى از علم و دانش را طلب نموده و بدست آورد تا بآن نفع و سود برد و آن را بديگرى ياد دهد خدا براى او مينويسد (حكم نموده و فرمان ميدهد) بهر فاصله و ميان دو گام (ثواب و پاداش) عبادت و بندگى روزه و

 

نماز هزار سال را، و فرشتگان او را ببالهاى خود ميپوشانند (او را از بلاءها و پيش‏آمدهاى بد حفظ و نگهدارى مينمايند) و پرنده‏هاى آسمان و ماهيان دريا و جاندارهاى بيابان بر او درود ميفرستند (بزبان خودشان از خداى تعالى خير و نيكى براى او خواهند) و خدا مقام و منزلت هفتاد (مؤمن) صدّيق و بسيار راستگو (كه در گفتار و كردار پيغمبران را تصديق نموده‏اند) باو عطاء ميفرمايد و ميبخشد، و آن براى او بهتر است از اينكه همه دنيا براى او بوده باشد تا آن را براى آخرت و سراى ديگر قرار دهد.پ 21- از (مسعدة) ابن زياد (ربعى كه ثقه و مرد امين و درستكار و شريف و بزرگوار بوده) رسيده كه گفته: شنيدم جعفر بن محمّد (امام ششم، بر او و بر پدرش تحيّت و درود باد) هنگامى كه از آن حضرت (تفسير) فرمايش خداى تعالى: فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ (سوره 6 آيه 149 يعنى حجّت و دليل رسا براى خدا است) را پرسيدند فرمود: خداى تعالى روز قيامت ببنده ميفرمايد:

 

آيا عالم و دانا بوده و ميدانستى؟ پس اگر گفت: آرى، باو ميفرمايد: پس چرا عمل و رفتار نكردى بآنچه ميدانستى؟ و اگر گفت: جاهل و نادان بوده و نميدانستم، باو ميفرمايد:

پس چرا ياد نگرفتى تا عمل كرده و رفتار نمائى؟ پس با او مخاصمه نموده و مغلوبش ميگرداند، و آنست حجّة بالغه و رسا.پ 22- جابر پسر عبد اللَّه انصارىّ نزد امير المؤمنين (تحيّت و درود بر او باد) در آمد، امير المؤمنين (عليه السّلام) فرمود:

اى جابر قوام و نظم و آراستگى اين دنيا (و آنچه دنيا بآن قائم و برپا است) بچهار چيز است: (1) عالم و دانشمندى كه علم و دانش خود را بكار برد (طبق علمش عمل كند و آن را باهلش بياموزد) و (2) جاهل و نادانى كه استنكاف ننموده و ننگ نداشته باشد از اينكه (آنچه را نميداند از ديگرى بپرسد و) ياد گيرد، و (3) غنىّ و دارائى كه از رزق و روزى خود (كه خداى تعالى باو عطاء فرموده) جواد و بخشنده باشد (بزيردستان و

 

مستمندان كمك نمايد) و (4) فقير و بيچيزى كه آخرت خود را بدنياى ديگرى نفروشد (براى بدست آوردن مال و دارائى و متاع و كالاى دنيا دروغ نگويد و حق را باطل نگرداند)پ پس از آن امير المؤمنين (عليه السّلام) فرمود: هر گاه عالم (آموختن) علم و دانش را از اهلش و كسى كه شايسته است پنهان داشت (باو نياموخت) و جاهل و نادان در ياد گرفتن آنچه را كه چاره‏اى ندارد از ياد گرفتن آن تكبّر نموده و بخود نازيد، و غنىّ و دارا از رزق و روزى خود بخل ورزيده و ناكسى نمود، و فقير و بيچيز دين و آئينش را بدنياى ديگرى فروخت، بلاء و سختى و گرفتارى (در دنيا بمردم) روى آورد و (در آخرت) عقاب و كيفر (ايشان) بزرگ گردد.پ 23- از ابى ذرّ رسيده كه گفته: رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: اى ابى ذرّ كسى كه از خانه‏اش بيرون رود تا مطلبى از علم و دانش را طلب نموده و بدست آورد خداى توانا و بزرگ‏

 

براى او بهر گامى ثواب و پاداش پيغمبرى از پيغمبران را مينويسد (حكم كرده و فرمان ميدهد) و بهر حرفى (از حروف هجاء:

ا، ب، ث، تا آخر، يا بهر كلمه و سخنى) كه بشنود يا بنويسد شهرى در بهشت باو عطاء نموده و ميبخشد، و طالب علم و خواهان دانش را خدا و فرشتگان و پيغمبران دوست ميدارند، و جز سعيد و نيكبخت علم و دانش را دوست نمى‏دارد،پ پس روز رستخيز خوشا بحال طالب علم (كه سعادت و نيكبختى را بدست آورده) و كسى كه از خانه‏اش بيرون رود تا پاره‏اى از علم را درخواست نمايد خدا براى او بهر گامى پاداش شهيد و كشته‏شده از كشته‏شدگان در (جنگ) بدر را بنويسد، و طالب و درخواست‏كننده علم دوست خدا است، و كسى كه علم و دانش را دوست دارد بهشت براى او واجب و لازم گردد. و بامداد و شبانگاه در رضاء و خوشنودى خدا است (بامداد و شب از

 

رحمت و مهربانى خداى تعالى بهره‏مند مى‏شود) و از دنيا بيرون نمى‏رود (نميميرد) تا اينكه از (آب) كوثر بنوشد، و از ميوه بهشت بخورد، و در بهشت رفيق و يار خضر (عليه السّلام) است، و همه اين سخنان در تفسير اين آيه است يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ (سوره 58 آيه 11) يعنى خدا بلند پايه سازد از شما كسانى را كه ايمان آورده‏اند و كسانى را كه علم و دانش داده شده‏اند.پ مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: مقصود از ثواب و پاداش پيغمبرى يا ثواب كردارى از كردارهاى آن پيغمبر است، يا ثواب همان پيغمبر از روى استحقاق و شايستگى طالب علم، زيرا ثواب پيغمبرى در برابر ثواب و پاداشى كه خداى تعالى از روى فضل و بخشش بطالب علم ميبخشد اندك است، و همچنين ثواب شهيد و كشته‏شده در جنگ بدر (ناگفته نماند: اگر گفتيم مراد و خواسته شده ثواب و پاداش طالب علم همان ثواب پيغمبرى‏

 

از پيغمبران يا شهيدى از شهداء بدر است بايد دانست كه آن علم چه علمى بايد باشد و آن پيغمبر چه پيغمبرى و آن شهيد چه شهيدى، نه هر علم و هر پيغمبر و هر شهيدى، چنان كه خبر صريح و آشكار در آن است، و اللَّه العالم بحقائق أحكامه).پ 24- حضرت امير المؤمنين (عليه السّلام) فرموده: بيرون رونده (از خانه يا از شهر) در طلب و بدست آوردن علم مانند جهاد و كارزاركننده در راه خدا است، زيرا طلب علم بر هر مسلمانى واجب است، و چه بسيار مؤمن و گرويده بخدا و رسول كه از منزل و سراى خود در طلب و بدست آوردن علم بيرون ميرود و باز نميگردد مگر آنكه آمرزيده شده است.پ 25- و آن حضرت (عليه السّلام) فرموده: علم و دانشى مانند تفكّر و انديشيدن نيست و شرف و بزرگى مانند علم و دانش نميباشد.

 

پ‏مرحوم مجلسىّ ميفرمايد: مقصود از شخوص و بيرون رفتن، بيرون شدن از شهر است، يا بيرون شدن از شهر و هم از خانه، و فرمايش امام (عليه السّلام): علم و دانشى مانند تفكّر نيست يعنى دانشى كه از انديشيدن بدست آيد، يا مراد بعلم از روى مجاز (لفظى كه از معنى خود بمعنى ديگرى كه در هم آميخته‏اند نقل شود) علم و دانشى است كه سبب تفكّر گردد (نيست دانشى مانند دانشى كه سبب تفكّر شود).پ 26- حضرت امير المؤمنين (عليه السّلام) فرموده: اى مؤمن و گرويده بخدا و رسول اين علم و دانش و ادب و رفتار پسنديده (كه خواسته خاتم الأنبياء است) بهاى جان تو است پس (جانت را ببهاى بيهوده مفروش و) در ياد گرفتن علم و ادب بكوش، و آنچه از علم و ادب تو افزوده شود در بها و قدر و اندازه تو ميافزايد، محقّقا بوسيله علم به (رحمت)

 

پروردگارت راه مييابى، و بوسيله ادب، خدمت و كار كردن (عبادت و بندگى نمودن) پروردگارت را نيكو ميگردانى، و بوسيله كار پسنديده بنده دوستى و قرب و نزديكى (برحمت) او را سزاوار ميگردد، پس نصيحت و پند (مرا) قبول نموده و بپذير تا از عذاب و كيفر (دنيا و آخرت) نجات و رهائى يابى.پ 27- پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: علم و دانش را طلب كنيد و بدست آوريد اگر چه به (رفتن) چين باشد، زيرا طلب و بدست آوردن علم بر هر مسلمانى واجب است.پ 28- پيغمبر (بر او و خويشاوندانش خدا رحمت و درود فرستد) فرموده: كسى كه مطلبى و سخنى از علم و دانش را ياد گيرد بآن عمل و رفتار نمايد يا عمل نكند برتر است از اينكه هزار ركعت نماز مستحبّى (نمازى كه بجا آوردنش ثواب داشته‏

 

و بجا نياوردنش گناه نداشته) بجا آورد.پ 29- از رسول و فرستاده خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) رسيده كه فرموده: كسى كه بيرون رود براى اينكه مطلب و پاره‏اى از علم و دانش طلب نموده و بدست آورد تا باطل و نادرستى را بحق و درستى يا ضلالت و گمراهى را بهدايت و راهنمائى باز گرداند عمل و رفتار او مانند عبادت و بندگى چهل سال عبادت‏كننده است.پ 30- حضرت امير المؤمنين (عليه السّلام) فرموده: هر ظرف و آنچه در آن چيزى نهند بوسيله آنچه در آن قرار ميدهند تنگ مى‏شود جز ظرف علم و دانش (سينه و دل) كه (چون علم در آن راه يافت) فراخ ميگردد.پ 31- و آن حضرت (عليه السّلام) فرموده: جاهل و نادان كوچك است و اگر چه شيخ و پيرمرد باشد، و عالم و دانشمند

 

بزرگ است و اگر چه جوان باشد.پ 32- و آن حضرت (عليه السّلام) فرموده: گنجى سودمندتر از دانش نيست و قرين و همنشين بدى بدتر از جهل و نادانى نمى‏باشد.پ 33- و حضرت صادق (عليه السّلام) فرموده: پادشاهان فرمانروايان بر مردم‏اند، و علماء فرمانروايان پادشاهان ميباشند (چون ايشان صلاح و فساد هر چيزى را ميدانند).پ 34- پيغمبر (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: كسى كه علم و دانشى را بطلبد و درخواست نمايد و آن را درك نموده و بدست آورد خدا براى او دو بهره از پاداش را مينويسد (حكم كرده و فرمان ميدهد) و كسى كه علم و دانشى را طلبيده و آن را درك ننمايد خدا براى او يك بهره از اجر و پاداش را مينويسد.

 

پ‏35- و آن حضرت (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: هر كه دوست دارد آزادشدگان خدا را از آتش ببيند پس دانش‏آموزان را بنگرد، سوگند بكسى كه جان من بدست (قدرت و توانائى) او است دانش‏آموزى نيست كه (براى ياد گرفتن علم و دانش) نزد عالم و دانشمندى رفت و آمد نمايد مگر آنكه خدا براى او بهر گامى (ثواب و پاداش) عبادت و بندگى يك سال را مى‏نويسد، و بهر گامى شهرى در بهشت بناء نموده و ميسازد، و بروى زمين راه ميرود در حالى كه زمين براى او استغفار نموده و آمرزش ميطلبد، و شبانگاه و بامداد، او آمرزيده است، و فرشتگان گواهى ميدهند كه دانش آموزان آزادشدگان از آتش (دوزخ) اند.پ 36- و آن حضرت (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: هر كه را مرگ برسد و او علم و دانشى را بطلبد (بخواهد ياد گيرد)

 

 

كه بوسيله آن اسلام را زنده گرداند (اصول يا فروع آن را به مردم ياد دهد) ميان او و ميان پيغمبران در بهشت يك درجه و پلّه است.پ 37- و آن حضرت (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: اندكى (ياد گرفتن) از علم و دانش بهتر است از (بجا آوردن) عبادت و بندگى بسيار.پ 38- و حضرت امير المؤمنين (عليه السّلام) فرموده: در شرافت و بزرگى علم و دانش بس است كه آن را ادّعا ميكند و بخود مى‏بندد كسى كه آن را نيكو نميداند، و شاد مى‏شود هر گاه او را بعلم نسبت و پيوستگى دهند (مردم بگويند: او مرد عالم و دانائى است) و در مذمّت و نكوهش جهل و نادانى بس است كه از آن بيزارى ميجويد كسى كه جهل و نادانى در او است.