پ (19) در باره كسى كه جائز و رواست فرا گرفتن علم و دانش از او و كسى كه جائز نيست

و نكوهش تقليد و پيروى نمودن بدون تأمّل و انديشه و نهى و بازداشتن از پيروى كسى كه معصوم و باز داشته‏شده از گناه (حجّت خداى تعالى و خليفه و جانشين پيغمبر اكرم) نيست در آنچه ميگويد، و در باره وجوب تمسّك و چنگ زدن به عروه و دستگيره پيروان ايشان (ائمّه أطهار، عليهم السّلام) و روا بودن رجوع و بازگشت براويان اخبار و بفقهاء و دانايان احكام دين كه شايسته و سزاوارند:

 

پ‏1- از علىّ بن سويد سائيّ رسيده كه گفته: حضرت ابو الحسن اوّل (موسى بن جعفر، عليه السّلام) هنگامى كه در زندان بود بمن نوشت: اى علىّ (بن سويد) و امّا آنچه يادآورى نمودى از اينكه معالم و نشانه‏هاى (احكام) دين و آئينت را از چه كسى فرا فراگيرى؟ (پاسخ آن اينست:) معالم دينت را از جز شيعه و پيروان ما فرا مگير، زيرا اگر از ايشان تجاوز نموده و بگذرى (معالم دين را از آنان ياد نگيرى، احكام) دينت را از خيانتكاران و نادرستكاران كه بخدا و رسول او و به امانات و سپرده‏هاى (اوامر و نواهى) ايشان خيانت و نادرستى كردند فرا گرفته‏اى، ايشان (خيانتكاران) را بر كتاب خداى بزرگ و برتر (قرآن عظيم) امين و درستكار گردانيدند پس آنان كتاب خدا را تحريف و دگرگون و تبديل و جور ديگر كردند، پس لعنت و دورى از خير و نيكى خدا و نفرين پيغمبر و فرشتگان او

 

و نفرين پدران گرامى و نيكو رفتارانم و نفرين من و نفرين شيعه و پيروانم تا روز رستخيز بر ايشان باد.پ 2- از ابى حفص محمّد بن خالد از برادرش سفيان بن خالد رسيده كه گفته: حضرت ابو عبد اللَّه (امام صادق عليه السّلام) فرموده: اى سفيان خود را دور كن (بپرهيز و بترس) از رئاست و پيشوائى كه كسى آن را طلب نكرده و نخواسته جز آنكه هلاك و تباه شد، بآن حضرت گفتم: فدايت شده و سر بهايت گردم در اين هنگام ما هلاك و تباه شديم (زيرا) نيست كسى از ما جز آنكه دوست دارد كه او را ياد كنند و قصد و آهنگ نمايند (مردم نزد او بروند) و (احكام و مسائل را) از او فرا گيرند (پس او خواه ناخواه رئاست و پيشوائى را خواسته) حضرت فرمود: (مقصود ما) نيست آنجائى كه تو بسوى آن ميروى، جز اين نيست كه آن (مقصود ما) آنست كه مردى را كه حجّت و دليل و راهنما (امام و جانشين رسول خدا، صلّى اللَّه عليه و آله) نيست (به امامت و پيشوائى) نصب نموده و برپا دارى‏

 

و او را در هر چه گفته تصديق كرده و راستگو و درستكردار دانى، و مردم را بگفتارش دعوت نموده و بخوانى.پ 3- حضرت امام صادق (عليه السّلام) فرموده كسى كه از فقهاء و دانشمندان احكام شرعيّه نگاه دارنده شخص خود و حفظكننده دين و آئين خويش و مخالف و ناسازگار هوا و خواهش نفس و مطيع و فرمانبر امر مولاى خود بوده بر عوام و توده مردم آنست كه از او تقليد و پيروى نمايند.پ 4- از ابى بصير رسيده كه گفته: حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) بمن فرمود: حكم بن عتيبه از كسانى است كه خدا (در باره آنان) فرموده: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِينَ (سوره 2 آيه 8) يعنى و برخى از مردم كسانى‏اند كه ميگويند: بخدا و روز رستاخيز ايمان آورده و گرويديم در حالى كه ايشان ايمان آورنده‏

 

نيستند. پس بايد حكم (براى بدست آوردن حقائق و درستيها) بشرق و غرب (خاور و باختر) روى آورد، آگاه باشيد بخدا سوگند علم و دانش را از روى راستى و درستى و بدون خطاء و اشتباه بدست نمى‏آورد مگر از خانواده‏اى كه جبرئيل و فرشته وحى بر آنان فرود آمده است.پ 5- رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرموده: اين دين و آئين (مقدّس اسلام) را در هر قرن و زمان و روزگارى عدول و دادگيرنده‏هائى (دانشمندان با تقوى و پرهيزكارى) حمل نموده و حفظ و نگهدارى ميكنند، از آن دين دور ميگردانند و از ميان ميبرند تأويل و بر خلاف ظاهر معنى نمودن باطل و نادرست آورندگان (دروغگويان) و تحريف و تغيير غلوّكنندگان و از حدّ درگذرندگان و انتحال و نسبت دادن نادانان دين و مذهبى را بخودشان چنان كه دمه آهنگران پليدى و چركى آهن‏

 

را ميزدايد.پ 6- از (ثابت بن دينار أبو حمزه) ثمالى (يا ثمالىّ، رضوان اللَّه عليه) رسيده كه گفته: از حضرت ابا جعفر (امام محمّد باقر، عليه السّلام) پرسيدم از (تفسير) گفتار خداى توانا و بزرگ: وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ (سوره 28 آيه 50) يعنى و كيست گمراه‏تر از كسى كه بجز هدايت و راهنمائى از جانب خدا هوى و آرزوى خويش را پيروى كند؟! حضرت فرمود: خدا بآن آيه كسى را اراده نموده و خواسته كه رأى و انديشه‏اش را از جز امام و پيشوائى از ائمّه و پيشوايان راهنما (صلوات اللَّه عليهم اجمعين) دين و آئين خود فراگيرد.پ 7- از حضرت ابى جعفر (امام محمّد باقر، عليه السّلام) رسيده كه آن بزرگوار فرموده: كسى كه خدا را بجز شنيدن (دستورهائى) از صادق و راستگوئى (امام و پيشوائى از ائمّه هدى، عليهم السّلام) اطاعت كند خدا گمراهى و سرگردانى را تا روز رستخيز لازم و پايدار او گرداند.پ 8- از حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام)

 

رسيده كه فرموده: مردى بر پدرم (امام محمد باقر، عليه السّلام) در آمده گفت: شما اهل بيت و خانواده رحمت و مهربانى و احسان و بخشش هستيد كه خدا شما را مخصوص و ويژه آن گردانيده، پدرم فرمود: ما چنين هستيم و حمد و سپاس خدا را كسى را در ضلالت و گمراهى در نياورديم، و كسى را از راه راست و رستگارى بيرون ننموديم، بخدا پناه ميبريم كه كسى را گمراه سازيم.پ 9- از حضرت ابى جعفر دوّم (امام نهم امام محمّد تقى، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: هر كه به (سخنان) گوينده‏اى گوش دهد او را عبادت و بندگى نموده، پس اگر (سخنان) گوينده از جانب خدا باشد خدا را عبادت و بندگى نموده، و اگر گوينده (سخنانش را) از زبان ابليس و نوميد از رحمت خدا

 

 (شيطان و ديو سركش) گويد إبليس را عبادت و بندگى كرده.پ 10- از فضيل (بن زبير أسدىّ) رسيده كه گفته: شنيدم ابا جعفر (امام محمّد باقر، عليه السّلام) ميفرمود: هر چه (علوم و معارف و احكام دين مقدّس اسلام و سائر دانستنيها) از اين خانه (از زبان محمّد و آل محمّد، عليهم السّلام) بيرون نيامده پس آن باطل و نادرست است.پ 11- از حضرت ابى جعفر (امام محمّد باقر، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: ما (آل محمّد، صلّى اللَّه عليه و آله) خانواده‏اى هستيم كه از علم خدا دانستيم (آنچه ميدانيم كسى بما نياموخته خدا آن را بما عطاء نموده) و از حكم و فرمان او فرا گرفتيم (هر حكم و فرمانى را كه بيان ميكنيم حكم خداى تعالى است) و از گفتار صادق و راستگو (خاتم الأنبياء) است كه شنيده‏ايم (من از پدرم علىّ بن الحسين شنيده‏ام و او از پدرش امام حسين، و او از پدرش امير المؤمنين، و او از رسول خدا، صلوات اللَّه عليهم، شنيده است) پس اگر ما را پيروى نمائيد (براه سعادت و نيكبختى دنيا و آخرت) راهنمائى ميشويد.

 

پ‏12- از زرارة (بن أعين، رحمه اللَّه) رسيده كه گفته:

نزد ابى جعفر (امام محمّد باقر، عليه السّلام) بودم مردى از اهل و كسان كوفه بمن گفت: از آن حضرت (معنى) فرمايش امير المؤمنين (عليه السّلام) را بپرس (كه فرموده)

سلوني عمّا شئتم، و لا تسألونني عن شي‏ء إلّا أنبأتكم به‏

يعنى از آنچه را ميخواهيد از من بپرسيد، و از من نميپرسيد چيزى را جز آنكه شما را بآن خبر داده و آگاه ميسازم. زرارة گفته: از آن حضرت پرسيدم فرمود: براستى و درستى علم و دانش چيزى نزد كسى نيست جز آنكه از نزد امير المؤمنين (عليه السّلام) بيرون آمده، پس مردم هر جا خواهند بروند، بخدا سوگند هر آينه امر و هر چه (علم و دانش هر چيزى) اينجا خواهد آمد، و بدستش بسينه‏اش اشاره نمود.

 

پ‏13- حضرت مسيح (عيسى بن مريم، عليه السّلام) فرموده:

 (سخن) حقّ و راست و درست را از اهل و كسان باطل و نادرست (مردم نادان) فرا گيريد، و (سخن) باطل و نادرست را از اهل حقّ (مردم دانا) فرا نگيريد (مانند صرّاف و جداكننده پول خوب را از بد) نقّاد كلام باشيد يعنى سخن خوب را از بد جدا سازيد (زيرا) بسا ضلالت و گمراهى كه با آيه‏اى (كلامى) از كتاب خدا (كه بپيغمبران فرو فرستاده) زينت داده شده و آراسته گردد، چنان كه درهم (پول نقره قديم) از مس را بآب نقره زينت ميدهند، نگاه بسوى آن درهم (بآن درهمى كه از نقره خالص و پاكيزه ساخته شده) يكسان است، و بينايان (صرّافها) بآن آگاهانند.پ 14- حضرت امير المؤمنين (عليه السّلام) فرموده:

حكمت و علم را فرا گيريد و اگر چه از مشركين و كسانى كه براى خداى تعالى شريك و انباز گيرند باشد.

 

پ‏15- از حضرت ابى جعفر (امام محمّد باقر، عليه السّلام) رسيده كه فرموده: حضرت مسيح (عيسى بن مريم، عليه السّلام) فرموده: اى گروه حواريّين و يارانم بوى بد قطران (شيره درخت كاج و سرو و مانند آن كه براى سوزاندن بكار ميرود) بشما زيان نميرساند هر گاه چراغ آن (چراغى كه بوسيله آن شيره روشن شود) براى شما بدست آيد، علم و دانش را از كسى كه نزد او است فرا گيريد و بعمل و كردارش ننگريد.پ 16- از حضرت امير المؤمنين (عليه السّلام) پرسيدند:

اعلم و دانشمندترين مردم كيست؟ فرمود: كسى كه علم و دانش مردم را بعلم و دانش خود (افزوده و) گرد آورد (آنچه را ديگران ياد دارند بياموزد دانشمندتر گردد).پ 17- از حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام)

 

رسيده در (تفسير) گفتار خدا: اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ (سوره 9 آيه 31) يعنى يهود و نصارى علماء و دانشمندان و زهّاد و پارسايانشان را جز خدا بخدائى گرفتند.

حضرت فرمود: بخدا سوگند يهود و نصارى براى علماء و دانشمندانشان نماز نخوانده روزه نگرفتند (آنان را عبادت و بندگى نكردند) و ليكن علماء و دانايانشان براى ايشان حرام و ناروا را حلال و روا و حلال را حرام گردانيدند (براى بدست آوردن رئاست و پيشوائى و اضلال و گمراه ساختن احكام خدا را تغيير داده و دگرگون ساختند) و آنان هم (از روى تعصّب و خوشنود بودن بآن) از علماءشان پيروى كردند (از اينجا است كه ما ميگوئيم: سخن عالم و دانشمند هنگامى براى مردم حجّت و دليل است و بايد از آن پيروى نمود كه موافق احكام دين مقدّس اسلام باشد).پ 18- حضرت صادق (عليه السّلام) فرموده: دروغ گفته كسى كه گمان كرده از شيعه و پيروان ما است در حالى كه چنگ زننده است بدستگيره جز ما (پيرو ديگران است).

 

پ‏19- در كتاب نهج البلاغه (در باب حكم و مواعظ سخن دويست و پنجاه و هفت) است.

امير المؤمنين (عليه السّلام) فرموده: سخن دانشمندان بينا اگر درست باشد (براى دردهاى دنيا و آخرت) دارو است و اگر نادرست باشد درد است (موجب فتنه و تباهكارى است).پ 20- حضرت رسول اللَّه (خدا بر او و خويشاوندانش رحمت و درود فرستد) فرموده: سخن حكمت و دانش و حقّ و راستى گمشده مؤمن و گرويده بخدا و رسول است پس هر جا (نزد هر كسى باشد) آن را بيابد او بآن حكمت سزاوارتر است.پ 21- از سعد (اسكاف) از حضرت ابى جعفر (امام محمّد باقر عليه السّلام) رسيده كه سعد گفته: از آن حضرت از (تفسير) اين آيه پرسيدم: لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى‏ وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها (سوره 2 آيه 189) يعنى (چون مشركين هنگام احرام يعنى دو پارچه بدوش و كمر گرفتن براى حجّ يا عمره از در خانه و راهرو خيمه و سايبان بزرگ داخل و خارج نميشدند و چنان كه ميخواستند رفت و شد نمايند پشت ديوار خانه را سوراخ كرده و يا از پشت خيمه در درون آن‏

 

ميرفتند و بيرون ميشدند و اين كار را برّ و نيكى ميناميدند، خداى تعالى ايشان را از اين كار نهى نموده و باز داشته، ميفرمايد:) برّ و نيكى اين نيست كه از پشت خانه‏ها در آئيد، و ليكن نيكوئى، نيكوئى كسى است كه (از آنچه را خدا حرام و ناروا نموده) بپرهيزد، و از در خانه‏ها در آئيد. حضرت ابى جعفر فرمود: آل محمّد (ائمّه و خلفاء حقّه و جانشينان پيغمبر اكرم، صلوات اللَّه عليهم) درهاى (خانه‏هاى سعادت و نيكبختى دنيا و آخرت) خدا و راه (نجات و رهائى از عذاب) او هستند، ايشان تا روز رستخيز (مردم را) دعوت‏كننده ببهشت و جلو داران بسوى آن و رهنمايان بر آن ميباشند.پ 22- پيغمبر (بر او و خويشاوندانش خدا رحمت و درود فرستد) فرموده: علم و دانش را از دهانهاى مردم (اگر چه از اهل علم نباشند) فرا گيريد (زيرا بسا از روى غريزه و سرشت بى‏فكر و انديشه سخنان حقّ و درست را ميگويند كه شما آنها را نيافته‏ايد).

 

 

پ‏23- از حضرت ابى عبد اللَّه (امام صادق، عليه السّلام) روايت شده كه آن بزرگوار فرموده: كسى كه بوسيله (گفتار) مردم (كسانى كه حقّ آل محمّد، صلّى اللَّه عليه و آله، را بناحقّ غصب كرده و بزور و ستم گرفتند، و پيروان آنان) در اين دين و آئين (اسلام) درآيد (مسلمان شود) مردمى (كفّار و ناگرويدگان) او را از آن دين بيرون ميبرند چنان كه آن مردان (منافقين و مردم دورو) او را در آن دين در آورده‏اند، و كسى كه بوسيله كتاب (قرآن عظيم) و سنّت (طريقه و روش پيغمبر و آل محمّد، صلوات اللَّه عليهم) در آن دين در آمده كوهها زائل و نابود شود پيش از آنكه او زائل شود و از ميان برود (ثبات و پايدارى او در ايمان و گرويدنش بآنچه ياد گرفته و طبق آن عمل نموده از كوهها بيشتر است، زيرا ايمانش روى دو پايه عقل و علم استوار است).