پ1- رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله فرمود: دشمنترين دشمنانت نفست هست كه در پهلويت قرار دارد.پ 2- رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله در وصيت خود به ابو ذر گفتند: عاقل آن است كه براى خود ساعاتى در نظر بگيرد، ساعتى با خداوند مناجات كند، ساعتى بحساب خود برسد، و ساعتى در مصنوعات خداوند بيانديشد.پ 3- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: هر كس نقص را از خود دور كند هواى نفس بر او چيره مىگردد، و هر كس نتواند نقص را از خود دور كند مرگ براى او بهتر مىباشد.پ 4- حفص از حضرت صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: بحساب خود برسيد قبل از اينكه بحساب شما برسند، در قيامت در هزار جا شما را نگاه مىدارند كه هر جايى هزار سال طول مىكشد و بعد اين آيه را تلاوت كردند «فِي يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ».پ 5- ثمالى از امام سجاد عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: اى فرزند آدم تو همواره در خير و سعادت زندگى خواهى كرد مادامى كه از خود واعظى داشته باشى، و حساب خود را برسى و خوف را شعار خود قرار دهى و حزن و اندوه را براى خود پوشش به حساب آورى، اى فرزند آدم تو خواهى مرد و مبعوث خواهى شد و در
مقابل خداوند قرار خواهى گرفت و اينك جوابها را آماده كن.پ 6- امير المؤمنين سلام اللَّه عليه به فرزندش حسن عليه السّلام وصيت كردند اى فرزند مؤمن سه وقت دارد، وقتى كه در آنجا با خداوند مناجات مىكند، وقتى كه در آن بحساب خود مىرسد، وقتى كه در آن به زندگى و لذائذ مشروع مشغول مىشود، مؤمن بايد سه چيز را انجام دهد زندگى خود را تامين كند، براى معاد گام بردارد، و لذت مشروع داشته باشد.پ 7- اسماعيل از پدرش موسى بن جعفر و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله جماعتى را براى جنگ فرستادند هنگامى كه مراجعت كردند فرمودند خوشا بحال شما كه از جهاد كوچك برگشتيد ولى جهاد بزرگ هنوز مانده است، گفتند يا رسول اللَّه جهاد اكبر كدام است فرمود: جهاد با نفس بعد از آن فرمودند بهترين جهاد آن جهادى است كه با نفس باشد.پ 8- امام عليه السّلام در تفسير وَ مَنْ جاهَدَ فرمود: يعنى نفس خود را از شهوات و لذات باز دارد و اين چنين شخصى براى خود جهاد مىكند و خداوند از همه بىنياز مىباشد.پ 9- ابو الجارود از امام باقر عليه السّلام روايت مىكند كه در تفسير آيه شريفه لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى وَ زِيادَةٌ فرمود: اما حسنى بهشت مىباشد و زياده نيكىهائى است كه خداوند در دنيا به آنها كرده و در آخرت آنها را به حساب نمىآورد.
خداوند ثواب دنيا و آخرت را براى آنها جمع مىكند و به بهترين اعمال آنها را در دنيا و آخرت پاداش مىدهد و فرموده: چهرههاى آنها را غبار و اندوه فرا نمىگيرد آنها در بهشت قرار مىگيرند و همواره در آنجا هستند.پ 10- امير المؤمنين عليه السّلام هنگامى كه محمد بن ابى بكر را بطرف مصر فرستادند براى مصريان نامه توسط او فرستادند و فرمودند: تقوى داشته باشيد كه تقوى همه خوبىها را جمع مىكند و خيرى جز آن نيست، خيرى كه بوسيله تقوى بدست مىآيد از جايى ديگر بدست نخواهد آمد.
خداوند متعال فرموده: به پرهيزگاران گفته مىشود خداوند براى شما چه
نازل كرده است، آنها گفتند پروردگار براى كسانى كه در اين دنيا نيكى كردند خير نازل كرده، ولى خانه آخرت بهتر است و آنجا براى پرهيزگاران جاى خوبى بشمار مىرود.پ اى بندگان خدا بدانيد مؤمن كسى است كه براى رسيدن به سه پاداش عمل مىكند، يا براى رسيدن به خير است كه خداوند در دنيا به او پاداش مىدهد، و خداوند در مورد ابراهيم گفته: ما اجر او را در دنيا داديم و در آخرت هم از صالحان بشمار مىرود.
هر كس براى خداوند كار كند پاداش او در دنيا و آخرت داده خواهد شد و مهمات او در آن دو جا رفع خواهد گرديد، خداوند مىفرمايد اى بندگانى كه ايمان آوردهايد از خداوند بترسيد، كسانى كه كارهاى نيك كردهاند نيكى و بيش از آن داده خواهد شد.
نيكى يعنى بهشت و زيادت آن است كه در دنيا داده مىشود، خداوند با هر نيكى يك گناه را مىبخشد و در قرآن فرموده نيكيها گناهان را مىبرند و بايد نيكان به آن موضوع تذكر پيدا كنند، روز قيامت حسنات آنان بحساب مىآيد و براى هر حسنهاى ده برابر مىدهند.
در قرآن مجيد فرموده: خداوند اين پاداشها را مىبخشد و از روى حساب مىدهد، و نيز فرمود: به آن گروه پاداش مضاعف مىدهد و آنها در بهشت در اطاقها در آسايش به سر خواهند برد و اينها به خاطر كارهائى بود كه انجام دادند.
خداوند شما را رحمت كند به نيكىها رغبت داشته باشيد و كارهاى خوب انجام دهيد، و از آنها بهرهمند گرديد، اى بندگان خداوند بدانيد كه پرهيزگاران به خير دنيا و آخرت رسيدند، آنها در دنيا با اهل دنيا شريك شدند ولى اهل دنيا در آخرت آنها سهمى ندارند.
خداوند در دنيا به اندازه احتياج براى آنها چيزهائى را مباح فرمود و گفته:
بگو كدام شخص زينتهاى خداوند را حرام كرد، خداوند زينتها را براى بندگان
خود بيرون كرد و روزىهاى پاك را براى استفاده آنها آفريد.پ اين زينتها و اين روزىهاى پاك براى كسانى است كه ايمان آوردند و در دنيا از آن سود بردند و در روز قيامت هم از آن بهره مىبرند، ما آيات خود را براى آنهائى كه علم دارند تفصيل مىدهيم تا حقائق را نيك دريابند.
آنها در دنيا با بهترين نوع سكونت كردند، و از طعامهاى گوناگون آن خوردند، با اهل دنيا رفت و آمد كردند و با آنها از پاكترين غذاها استفاده نمودند، و بهترين آشاميدنيها را نوشيدند و بهترين لباسها را در بر كردند.
آنها در بهترين خانهها زندگى نمودند و با نيكوترين زنان ازدواج كردند و بهترين مركب را سوار شدند، در لذات دنيا با اهل دنيا شريك شدند، و فردا در جوار رحمت خداوند قرار مىگيرند، و هر چه از خداوند آرزو كنند به آن مىرسند.
دعاى آنها هرگز رد نمىگردد، و از لذتهاى آنها چيزى كاسته نمىشود، اى بندگان خدا بايد به اين گونه مقامها توجه داشته باشيد در حالى كه داراى عقل باشيد، تا مىتوانيد تقوى پيشه كنيد، و لا حول و لا قوة الا باللَّه.پ 11- على بن ربيعة گويد: على ابن ابى طالب عليه السّلام از رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله روايت مىكند كه فرمود: خداوند براى شما حدودى معين كرده از آن تجاوز نكنيد، و براى شما واجباتى معين فرموده آنها را ضايع نكنيد، و براى شما سنتهائى قرار داده از آنها پيروى نمائيد، و چيزهائى بر شما حرام كرده مرتكب آنها نشويد، اگر از روى فراموشى كارى كردهايد خدا از آن در گذشته بار ديگر گرد آن نرويد.پ 12- روايت شده رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله يكى از ياران خود را كه از جنگ برگشته بود مشاهده كردند، آن مرد در حالى كه چهرهاش غبارآلود و گرد سفر بر صورت داشت و شمشير و اسلحه جنگى را هم با خود حمل مىكرد و عازم منزلش بود با رسول خدا برخورد كرد.
پيامبر صلى اللَّه عليه و اله به او فرمودند شما از جهاد اصغر برگشتيد و بطرف جهاد اكبر مىرويد،پ گفته شد يا رسول اللَّه مگر جهادى بالاتر از شمشير هست، فرمود: آرى جهاد با نفس روايت شده در تفسير آيه شريفه «فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي الْأَبْصارِ» يعنى قبل
از اينكه ديگران از شما عبرت بگيرند شما عبرت بگيريد.پ روايت شده كه اندوه وام گناهان را مىبرد،پ در روايت ديگر آمده كه اندوه و غمها لحظههائى هستند كه گناهان را مىبرند،پ در روايت هست مردى از من سؤال كرد خير دنيا و آخرت چيست گفتم: با نفست مخالفت كن.پ 13- امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس قلب خود را از غفلت نگه دارد و خود را از شهوت حفظ كند، و عقلش را از نادانى محافظت نمايد اين شخص در صف افراد آگاه قرار گرفته است بعد از اين فرمود: اعمالش را از هواى نفس باز دارد، و از بدعتها دورى كند و مالش را از حرام نگه دارد او از صالحان بشمار است.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: طلب علم بر هر زن مسلمان و مرد مسلمان واجب مىباشد و آن علم نفس مىباشد، لازم است نفس مؤمن در هر حال يا شاكر باشد يا معذرت خواه به اين معنى اگر مورد قبول قرار گرفت براى آن فضيلتى هم داشته باشد و اگر رد شد در آن باره با او به عدالت رفتار شود.
اگر موفق به طاعت مىگردد او را توفيق بداند و اگر به معصيت آلوده نمىشود، او را از طرف خداوند بداند كه او وى را از معصيت حفظ كرده است، و قوام همه اينها بخاطر نياز بخداوند مىباشد و اضطرار و خشوع و خضوع موجب آنها مىگردد.
كليد همه اين مسائل بازگشت و انابه بطرف خداوند مىباشد، و اينكه آدمى بايد آرزوهاى خود را كوتاه كند و همواره در ياد مرگ باشد و خود را در قيامت در حضور خداوند جبار بداند، زيرا هر كس چنين فكر كرد از حبس در آسايش مىباشد و از دشمن نجات پيدا مىكند و سلامت نفس برايش حاصل مىگردد و اخلاص در طاعت و توفيق بدست مىآورد، و بداند كه زندگى يك روز است.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: دنيا يك ساعت است، در خلوت نشستن و فكر كردن است، خلوت قناعت مىآورد و زيادى معاش را ترك مىكند، فراغ موجب مىشود كه آدمى در انديشه فرو رود، و فراغ ستون زهد بشمار مىرود و همه زهد هم تقوى مىباشد.
باب تقوى خشيت است، و خشيت موجب تعظيم خداوند مىباشد، اخلاص در طاعت از اوامر خداوند مىباشد، و ترس و احتياط و توقف از محرمات مىباشد، و دليل آن هم علم مىباشد خداوند فرموده: «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.»پ 14- امام صادق عليه السّلام فرمود: خوشا بحال بندهاى كه براى خداوند با نفس خود مبارزه كند و با هواهاى آن مقاومت نمايد، هر كس لشكريان هوا را شكست داد به رضايت خداوند مىرسد، با نفس اماره مبارزه كند و خضوع و خشوع را با وى نزديك سازد به رستگارى خواهد رسيد.
حجابى تاريكتر و ترس آور بين بنده و خدا از متابعت هواى نفس نيست براى كشتن آن اسلحه و التى وجود ندارد مگر احتياج به خداوند و خشوع و گرسنگى در روزها و بيدارى در سحرها.
اگر كسى در اينجا بميرد شهيد مرده است و اگر زنده بماند و استقامت و پايدارى نمايد سرانجام به رضوان اكبر خواهد رسيد، خداوند متعال فرمود:
كسانى كه در راه ما جهاد مىكنند ما آنها را به راه خود هدايت مىكنيم و خداوند با نيكوكاران مىباشد.
هر گاه مشاهده كردى كسى بيشتر از تو عبادت مىكند و در كارهاى خير مىكوشد نفس خود را سرزنش كن و او را توبيخ نما و وادارش كن تا بر كارهاى خود بيفزايد، زمام امر و نهى را در اختيار آن قرار ده، و آن را مانند اسبى كه براى مسابقه تربيت مىكنى تربيت نما و همواره ناظر آن باش كه صدمهاى به آن نرسد.
رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله به اندازهاى نماز مىگذارد كه پاهايش ورم مىكرد، و مىفرمود در نظر دارم بندهاى شاكر باشم او مىخواست مردم از وى عبرت گيرند و از عبادت غفلت نداشته باشند و اوقات خود را به عيادت و پرستش بگذرانند.
اگر شما شيرينى عبادت خداوند را بيابيد و بركتهاى آن را مشاهده كنيد و از انوار آن استفاده نمائيد ساعتى از آن غفلت نخواهيد كرد اگر چه قطعه قطعه گرديد، كسانى كه از عبادت دورى مىكنند براى اين است كه موفق نمىباشند و از فوائد آن بىبهرهاند.
پ15- رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: شما را به زيركترين زيركها و نادانترين نادانها آگاه كنم، گفتند آرى يا رسول اللَّه فرمودند زرنگتر از همه كسى است كه خود بحساب خويشتن برسد و براى بعد از مرگ كار كند.
نادانترين نادانها هم آن كسى است كه از هواى نفس خود پيروى كند و آرزوهاى دور و دراز داشته باشد، مردى سؤال كرد و گفت چگونه مردى بحساب خود برسد، فرمود: هر گاه صبح كرد و وارد كار شد هنگام شب با نفس خود به محاسبه بنشيند.
او بگويد: اى نفس روزى بر تو گذشت و ديگر برنمىگردد، اينك به خداوند سوگند بگو در اين روز چه كردى و لحظهها را چگونه گذراندى، آيا خداوند را به ياد آوردى و او را سپاس گفتى، آيا حق برادران مؤمن را دادى و اندوه آنان را بر طرف ساختى.
آيا آبروى او را در نهان حفظ كردى و حيثيت او را در ميان خانواده و فرزندان نگهداشتى و بعد از مرگ او اسرارش را فاش نساختى، آيا با مقامى كه بدست آوردى از غيبت او دست باز داشتى آيا به مسلمانى كمك كردى، و چيزى به او دادى و همين گونه با وى سخن مىگويد.
اگر متوجه شد در آن روز از او كار خيرى ظاهر شده خداوند را سپاس مىگويد و خدا را بر اين توفيق تكبير مىگويد، و اگر متوجه شد در آن روز معصيت كرده استغفار مىكند و تصميم مىگيرد ديگر مرتكب آن گناه نشود و خود را از آن پاك مىكند و بر محمد و آل او درود مىفرستد.
بيعت امير المؤمنين را بر خود عرضه كند و او را قبول نمايد، و به دشمنان و مخالفان او نفرين كند و از كسانى كه او را از مقامش دور كردند نفرت داشته باشد، هر گاه چنين كرد خداوند مىفرمايد حالا كه تو با دوستان من دوست هستى و با دشمنان من دشمن مىباشى با تو مناقشه ندارم.پ 16- محمد بن عمران حلبى گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: هر كس در باطن خود واعظى نداشته باشد وعظ مردم در او اثرى نخواهد كرد.
پ17- عبد اللَّه بن ميمون از امام صادق و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه حلوائى نزد امير المؤمنين عليه السّلام آوردند امام از خوردن آن امتناع كردند، گفتند مگر آن حرام مىباشد، فرمود: حرام نيست ولى مىترسم نفس من به آن مايل گردد بار ديگر آن را بخواهم و بعد اين آيه تلاوت كردند: «أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ فِي حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها.»پ 18- ابو الحسن عبدى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر بندهاى كه براى خدا خود را نگهدارد، پروردگار او را وارد بهشت مىكند.پ 19- عيص بن قاسم گويد: به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم از پدرت حديثى روايت شده كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله از خوردن نان گندم سير نشد آيا اين حديث درست است، فرمود: خير رسول خدا نان گندم نخوردند، و از نان جو هم هرگز به طورى كه سير شوند ميل نفرمودند.پ عايشه گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله از نان گندم سير نخوردند تا آن گاه كه جهان را وداع گفتند،پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: بار خدايا روزى محمد را به اندازه قرار بده.پ عايشه گويد: روزگار بر ما سخت مىگذشت تا آن گاه كه رسول خدا وفات كردند، هنگام وفات او مصيبتها بر ما وارد شد،پ گفته شده كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله هرگز روى سفره غذا نخوردند تا آنگاه كه وفات كردند و نان نرمى هم ميل نفرمودند:پ ابو جحيفه گويد: خدمت رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله رسيدم در حالى كه از پرخورى آرغ مىزدم، رسول خدا فرمودند آرغ نزنيد و زياد نخوريد، و بدانيد كسانى كه در دنيا زياد مىخورند روز قيامت گرسنه خواهند شد.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: روشنائى حكمت در گرسنگى مىباشد، سيرى آدمى را از خداوند دور مىكند، دوستى با مستمندان موجب تقرب به خداوند مىباشد، سير نخوريد تا نور معرفت در دل شما بتابد.
هر كس نماز بگذارد و طعام سبكى بخورد و هنگامى كه بخوابد حور العين پيرامون او جمع مىگردندپ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: دلهاى خود را به پر خوردن و
زياد آشاميدن نمىرانيد دلها هم مانند زراعت از آب زياد تباه مىگردند.پ 20- رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله فرمود: از جهاد اصغر برگشتيم و به طرف جهاد اكبر مىرويم فرمود: هر كس علمش بر هواى نفسش غالب گردد آن علم نافع مىباشد، هر كس شهوت خود را زير پا بگذارد شيطان از سايه او فرار مىكند.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر بندهاى كه مرا اطاعت كند او را به غير خود واگذار نمىكنم، و هر بندهاى كه از من نافرمانى كند او را به خودش وامىگذارم، و باكى هم ندارم كه او در كجا به هلاكت برسد.21- امام حسن مجتبى عليه السّلام گفت: رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله فرمودند: بندهاى مؤمن نخواهد بود مگر اينكه حساب خود را برسد در حساب از شريك خود هم سختگير باشد.پ 22- در بعضى از روايات وارد شده كه مجاشع خدمت رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله رسيد و عرض كرد يا رسول اللَّه راه شناخت حق چگونه مىباشد فرمود: شناختن نفس است گفت: يا رسول اللَّه موافقت حق را از چه راه مىتوان بدست آورد فرمود:
مخالفت با نفس، گفت: راه خوشنود كردن حق كدام است فرمود: دشمنى با نفس.
عرض كرد: چگونه مىتوان به حق رسيد فرمود: دور شدن از نفس، گفت:
چگونه از حق مىتوان اطاعت كرد، فرمود: نافرمانى از نفس، گفت چگونه مىتوان از حق ياد كرد فرمود فراموش كردن نفس گفت: چگونه مىتوان به حق نزديك شد فرمود: دور شدن از نفس.
گفت: چگونه مىتوان با حق مانوس شد، فرمود: دورى از نفس، گفت: يا رسول اللَّه چگونه مىتوان به اين مقامات رسيد، گفت از حق يارى بخواهيد تا شما را بر نفس پيروز گرداند.پ 23- ابو الحسن موسى عليه السّلام گفت: از ما نيست كسى كه نفس خود را به حساب نكشد و در هر روز او را مورد محاسبه قرار ندهد، اگر كار خوبى كرده سپاسگزارى كند و از خداوند بخواهد او را توفيق دهد تا زياد كار خير انجام دهد، و اگر كار بدى كرده استغفار مىكند.
پ24- رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: خودتان بحساب خويشتن برسيد قبل از اينكه به حساب شما برسند، و خود كارها را به سنجيد قبل از اينكه اعمال شما را وزن كنند، و خود را براى معرض بزرگ مجهز سازيد.پ 25- امير المؤمنين سلام اللَّه عليه فرمود: هر كس به حساب خود برسد سود مىبرد، و هر كس از آن غفلت كند زيان مىكند، هر كس بترسد امنيت ميابد، هر كس عبرت گيرد بينا مىشود و هر كس بينا گردد فهم و شعور پيدا مىكند و هر كس به فهمد دانش پيدا مىنمايد.پ على عليه السّلام فرمود: اى اسيران هوى و هوس كوتاه بيائيد كسى كه در دنيا بالا رفته از بالا رفتن واهمه ندارد، مگر اينكه دنيا تغيير كند و با نيشهاى حوادث او را از پا درآورد، اى مردم نفس خود را ادب كنيد و عادات ناپسند آن را تعديل نمائيد.پ على عليه السّلام فرمود: ادب برايت همين بس كه از كارهاى ناپسند ديگران دست بازدارى.
