در نيت و شرائط و مراتب آن

پ‏1- ابو حمزه ثمالى گويد: امام سجاد عليه السّلام فرمود: هر عملى بايد با نيت باشد.پ 2- سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمودند:

نيت مؤمن از عملش بهتر است و نيت كافر از عمل او بدتر مى‏باشد و هر كس طبق نيت خود كار مى‏كند.پ 3- ابو بصير گويد: از امام صادق عليه السّلام سؤال كردم حد عبادت چه اندازه مى‏باشد كه اگر كسى آن را انجام داد به او عابد بگويند، فرمود: حسن نيت با اطاعت.پ 4- ابو بصير گويد: امام صادق عليه السّلام فرمودند: بنده مؤمن فقير مى‏گويد: بار خدايا مرا روزى ده تا فلان كار خوب را انجام دهم و دنبال كارهاى نيك بروم، و هر گاه با نيت درستى اين سخن را بگويد خداوند در نامه عمل او پاداش مى‏نويسد، مثل اينكه آن عمل را انجام داده باشد، زيرا خداوند كريم و نعمت او فراگير مى‏باشد.پ 5- ابو هاشم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: اهل آتش براى اين در دوزخ مخلد مى‏باشند كه نيت آنها در دنيا اين بود كه هرگز دست از معصيت باز ندارند، و اهل بهشت هم از اين جهت در بهشت جاودان هستند كه آنها در دنيا پيوسته از خدا اطاعت مى‏كردند.

 

پس بنا بر اين مردم با نيت خود محشور مى‏شوند و پاداش و جزاء آنها بر طبق نيت آنها مى‏باشد، و بعد از اين آيه شريفه «قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِهِ» را قرائت كردند و فرمودند: يعنى با نيت خود.پ 6- ابو حمزه گويد: امام باقر عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: روز قيامت مردى را مى‏آورند و به او مى‏گويند احتجاج كن، او مى‏گويد: بار خدايا مرا آفريدى و هدايت كردى و زندگى فراخى به من دادى.

من هم به مردم رسيدم و از مال خودم به آنها دادم و وسائل آسايش آنها را فراهم كردم تا امروز از رحمت تو استفاده كنم، خداوند متعال مى‏فرمايد: بنده من راست مى‏گويد او را وارد بهشت كنيد.پ 7- على بن عيسى گويد: امام عليه السّلام فرمود: موسى با خداوند مناجات مى‏كرد و در ضمن مناجات طولانى به او گفته شد: چنان عمل كن كه گويا پاداش آن را مشاهده مى‏كنى و اگر چنان باشى طمعت نسبت به آخرت بيشتر مى‏شود.پ 8- على عليه السّلام در وصيت خود فرمودند اينست آنچه بنده خدا امير المؤمنين على بن ابى طالب نسبت به مال خود وصيت مى‏كند و مى‏خواهد اموال خود را در راه خدا بدهد، تا خداوند او را وارد بهشت كند و آسايش عطا نمايد.پ على عليه السّلام فرمود: مردى حريص‏تر به اجتماع امت محمد و هم بستگى آنها مانند من نيست و مقصودم از اين نيت آن است كه ثواب نيك داشته باشم، و جاى شرافت‏مندى را پيدا كنم.پ 9- حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: هر كس يك روز روزه مستحبى بگيرد و مقصودش رسيدن به ثواب خداوند باشد، آمرزش براى او لازم مى‏گردد.پ 10- امام عليه السّلام در تفسير آيه شريفه «مَنْ كانَ يُرِيدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِيها وَ هُمْ فِيها لا يُبْخَسُونَ» فرمودند هر كس كار خيرى بكند و نظرش اين باشد كه خداوند در دنيا پاداش او را بدهد خداوند خواسته او را اجابت مى‏كند ولى در آخرت گرفتار آتش مى‏گردد.پ 11- ثمالى از امام سجاد عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: هيچ قريشى و يا عربى‏

 

بر ديگران فضيلتى ندارندپ فضيلت فقط به تواضع مى‏باشد، كرامتى جز تقوى نيست، عملى بدون نيت درست نمى‏باشد، و عبادتى بدون درك ارزش ندارد، مبغوض‏ترين مردم كسى است كه خود را پيرو يك امام بداند ولى عمل او را انجام ندهد.پ 12- جعفر بن ابراهيم از امام رضا عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: هنگامى كه روز قيامت فرا رسد مؤمن را در مقابل خداوند قرار مى‏دهند، و او خود بحساب و كتاب او مى‏رسد، نامه عمل او را بدستش مى‏دهند و او در آن مى‏نگرد.

هنگامى كه متوجه گناهانش مى‏گردد، چهره‏اش تغيير مى‏كند و بدنش مى‏لرزد و جانش درهم مى‏ريزد، بعد از آن متوجه كارهاى نيكش مى‏شود، در اينجا خوشحال مى‏شود، و خوشحال مى‏گردد و روحش شادمان مى‏شود.

بعد از آن متوجه پاداشهائى مى‏گردد كه خداوند براى او مهيا كرده است، در اين جا بسيار خوشحال مى‏شود، سپس خداوند به فرشتگان امر مى‏كند برويد صحيفه اعمالى كه آنها را مورد عمل قرار نداده‏اند بياوريد.

هنگامى كه فرشتگان آن نامه‏ها را به نظر آنها مى‏رسانند مى‏گويند بار خدايا خود مى‏دانيد كه ما اين اعمال را انجام نداده‏ايم، خداوند مى‏فرمايد: شما راست مى‏گوئيد ولى چون شما نيت كرديد آن كارها را بكنيد ما هم آن اعمال را در نامه اعمال شما نوشتيم و اينك ثواب آنها را به شما مى‏دهيم.پ 13- يونس بن ظبيان گويد: امام جعفر صادق عليه السّلام فرمود: مردم خداوند را بر سه وجه عبادت مى‏كنند، گروهى براى رسيدن به ثواب خدا را عبادت مى‏كنند اين را عبادت طمع و حرص مى‏گويند، گروهى ديگر براى ترس عبادت مى‏نمايند و اين نوع عبادت بردگان است.

اما من خداوند را براى اينكه او را دوست مى‏دارم عبادت مى‏كنم، اين را عبادت بزرگان و كريمان گويند و همين عبادت است كه خداوند مى‏فرمايد «وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ» اين گونه عبادت‏كنندگان از وحشت روز قيامت در آسايش مى‏باشند.

 

پ‏خداوند متعال در قرآن مى‏فرمايد: بگو اگر شما خداوند را دوست مى‏داريد از من متابعت كنيد تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهان شما را بيامرزد، هر كس خداوند را دوست بدارد خداوند هم او را دوست مى‏دارد و هر كس مورد محبت خدا شد در آسايش خواهد بود.پ 14- فضيل گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر گاه نيت قوى بود بدن ضعيف و ناتوان نمى‏گردد.پ 15- حسن بن زياد گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس زبان راستگو داشته باشد كارهايش پاك مى‏گردد، و هر كس نيت او نيكو باشد روزيش زياد مى‏شود، و هر كس به خويشاوندان خود نيكى كند عمرش زياد خواهد شد.پ 16- عبد اللَّه بن سنان گويد: خدمت امام صادق عليه السّلام رسيديم، يكى از كسانى كه در آن جا نشسته بود گفت: قربانت گردم اى فرزند رسول خدا آيا مى‏ترسى من منافق باشم، امام پرسيد در هنگام خلوت در شب و يا روز كه در خانه خود هستى مگر نماز نمى‏خوانى.

عرض كردم چرا نماز مى‏خوانم و در خلوت نماز خود را ترك نمى‏كنم، امام عليه السّلام سؤال كردند شما براى كه در خلوت نماز، مى‏گذارى، گفت: براى خداوند عز و جل، امام فرمود: پس در اين حال چگونه منافق بحساب مى‏آئى در صورتى كه براى او نه براى غير او در خلوت نماز مى‏گذارى.پ 17- زيد شحام گويد به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم از شما شنيدم فرموديد: نيت مؤمن از عملش بهتر است، چگونه مى‏شود كه نيت از عمل بهتر باشد، فرمود: براى اينكه عمل گاهى براى ريا مى‏باشد ولى نيت فقط براى خداوند است از اين رو طبق نيت پاداش مى‏دهد.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: بنده‏اى از روى نيت قصد مى‏كند كه هنگام شب نماز بگذارد ولى شب خواب بر او غلبه مى‏كند و به خواب مى‏رود، خداوند ثواب نماز را در نامه اعمال او صدقه حساب مى‏كند.پ 18- يكى از راويان از امام باقر عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: نيت مؤمن از

 

عملش افضل است، زيرا او خيرى را نيت مى‏كند كه موفق به انجام آن نمى‏گردد، ولى نيت كافر از عملش بدتر است، براى اينكه كافر همواره شر را در نظر مى‏گيرد اگر چه آن را مورد عمل قرار ندهد.پ 19- ابن صدقه گويد: از جعفر بن محمد عليهما السّلام پرسيدند كسى كه نيت مى‏كند سوگند ياد كند آيا اين چه حكمى دارد، فرمودند اين گونه نيت‏ها در جايى لازم هستند و در جايى لازم نيستند اما آن جايى كه نيت جائز است هنگامى است كه نيت‏كننده مظلوم باشد و نيت سوگند مى‏كند ولى مورد عمل قرار نمى‏دهد اين جا طبق نيت خود عمل مى‏كند.

اما اگر نيت‏كننده ظالم باشد در اين جا سوگند به نيت مظلوم مى‏باشد بعد از اين فرمودند: اگر نيت‏ها از اهل فسق باشند و به آنها مؤاخذه شوند در اين جا هر كس نيت زنا مى‏كند و يا نيت سرقت مى‏نمايد و يا نيت كشتن كسى را مى‏كند بايد مؤاخذه شود.

خداوند متعال عادل و بزرگ و حكيم است، جور و ستم در بارگاه او را ندارد، او كسانى كه در دل نيت خير كنند و آن را مخفى نگه دارند به آنها پاداش مى‏دهد، ولى اهل فسق و گناه تا نيت خود را به مرحله عمل در نياورند مجازات نمى‏كند.پ 20- ابو الصلت از امام رضا عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمودند گفتار بدون كردار اعتبار ندارد، و گفتار و كردارى بدون نيت داراى ارزش نيست و گفتار و كردار و نيت هم بدون مطابقت با نيت اعتبار ندارد.پ 21- انس گويد: رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمودند: هيچ گفتارى بدون كردار پذيرفته نمى‏شود، و گفتار و كردارى بدون نيت قبول نخواهد شد و گفتار و كردار و نيت هم بايد با سنت مطابقت كند.پ 22- فضيل گويد: از امام صادق و باقر عليهم السّلام شنيدم فرمودند: امير المؤمنين عليه السّلام از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت كردند كه فرمودند: نيت مؤمن از عملش رساتر است، و نيت فاجر هم از عملش رساتر مى‏باشد.پ 23- ثمالى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: اگر مردم متوجه‏

 

مى‏شدند كه چگونه اعمال مردم از آسمان بر مى‏گردد هيچ كس دنبال عمل نمى‏رفت.پ 24- سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: نيت مؤمن از عملش بهتر و نيت فاجر از عملش بدتر است، و هر كس كارى بكند با نيت خود عمل مى‏كند.پ 25- محمد بن مسلم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس نيت خير داشته باشد خداوند روزى او را زياد مى‏كند.پ 26- عبد الرحمن جعفى گويد: من در حضور امام صادق عليه السّلام بودم كه عيسى بن عبد اللَّه از وى سؤال كرد و گفت: عبادت چيست، فرمود: حسن نيت و طاعت از كسى كه خداوند به اطاعت از او راضى مى‏باشد.پ در حديث ديگرى آمده حسن نيت و طاعت از كسى كه خداوند به اطاعت او امر كرده است.پ 27- ابو عروه سلمى از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: خداوند روز قيامت مردم را به اندازه نيت آنها محشور مى‏كند.پ 28- ابو هاشم گويد: از امام صادق عليه السّلام سؤال كردم چرا مردم در بهشت و دوزخ مخلد مى‏باشند فرمود: براى اينكه گناهكاران نيت داشتند اگر در دنيا بطور جاودانى زندگى كنند دست از معصيت باز ندارند و همواره نافرمانى كنند و لذا هميشه در دوزخ خواهند ماند.

اما اهل بهشت از اين رو هميشه در بهشت مى‏مانند كه آنها نيت كرده بودند مادامى كه زنده هستند از خداوند اطاعت كنند، پس بنا بر اين آنها با نيت خود عذاب جاودانى دارند و اينان هم طبق نيت خويش در نعمت‏ها و لذت‏ها جاودان مى‏باشند، و بعد اين آيه شريفه را تلاوت كردند كه «كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِهِ» يعنى با نيت خود.پ 29- از امام عليه السّلام روايت شده كه فرمود: نيت مؤمن از عملش بهتر است، زيرا او بهتر از عمل را در نظر مى‏گيرد، و نيت فاجر هم بدتر از عملش هست و همگان‏

 

برابر نيت خود كار مى‏كنندپ روايت شده كه نيت مؤمن از اين جهت بهتر از عملش مى‏باشد كه او كارهائى را در نظر مى‏گيرد كه قدرت بر انجام آنها را ندارد و روايت شده هر كس نيت خوب داشته باشد خداوند روزى او را زياد مى‏كند.پ از امام عليه السّلام پرسيدم تفسير «خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ»* چيست، قوت بدن‏ها مى‏باشد و يا قوت دل‏ها فرمودند: هر دو.پ امام عليه السّلام فرمود: گفتار بدون كردار ارزشى ندارد، و كردارى بدون نيت اعتبار ندارد و نيت بدون مطابقت با سنت درست نمى‏باشد.پ روايت شده حسن خلق از طبيعت و نيت انسان سرچشمه مى‏گيرد، و كسى كه نيت خوب دارد بهتر مى‏باشد.پ روايت شده كه امام عليه السّلام فرمود: نيت مؤمن از عملش بهتر است، راوى گويد:

سؤال كردم چرا چنين است فرمود: براى اينكه عمل با ريا مقرون است، ولى در نيت تظاهرى نيست.پ از امام عليه السّلام سؤال كردم معنى نيت مؤمن از كارش بهتر است، چه مى‏باشد، فرمودند: براى اينكه گاهى انسان بيمار مى‏گردد و يا ترسى برايش پيدا مى‏شود كه نمى‏تواند نيت خود را به مرحله عمل برساند در حالى كه نيت عمل دارد، از اين رو گفته‏اند نيت از عمل بهتر مى‏باشد.پ 30- امام صادق عليه السّلام فرمود: آنهائى كه نيت درست و صادق دارند، دل‏هاى صحيح و سالمى هم براى آنها مى‏باشند، براى اينكه سلامت قلب از وسوسه‏ها و دورى از افكار و انديشه‏هاى زشت نيت آدمى را براى كارهاى خير پاك مى‏كند.

از اين جهت خداوند متعال فرموده روزى كه مال و فرزندان سودى نمى‏دهند مگر آنهائى كه با دلى سالم در محضر خداوند حاضر گردند، و رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرموده‏اند: نيت مؤمن از عملش بهتر مى‏باشد.پ امام عليه السّلام فرمود: كارها به نيت‏ها ارتباط پيدا مى‏كنند و هر كس با نيت خود محشور مى‏گردد و لازم است بندگان در هر حركت و يا سكونى نيت خالص داشته باشند، زيرا اگر نيت خالص نباشد از غافلان بحساب مى‏آيد، و غافلان را هم‏

 

خداوند مانند چهارپايان و يا بدتر از آنها به حساب آورده است.پ بعد از اين نيت از قلب ظاهر مى‏شود، و هر چه قلب معرفتش روشن باشد نيت هم صاف و داراى حقيقت است، آرى اگر قلب نيرومند باشد نيت هم قوى خواهد بود، و اگر ضعيف باشد نيت هم ضعيف خواهد بود.

كسى كه داراى نيت خالص مى‏باشد نفس و اميال او تحت فرمان خداوند بزرگ هستند و از آن شرم مى‏كنند او دنبال شهوت و هواهاى نفسانى نمى‏رود و در انديشه آرزوها نيست، او خود را به سختى مى‏افكند ولى مردم را از خود راحت مى‏كند.پ 31- امام سجاد عليه السّلام فرمود: من كراهت دارم كه خداوند را عبادت كنم و مقصود رسيدن به ثواب او باشد، اگر چنين باشم مانند بنده‏اى طمع كار خواهم بود كه براى مزد كار مى‏كند، و اگر به او مزدى ندهند كار نمى‏كند و علاقه‏اش را نشان نمى‏دهد.

از طرف ديگر كراهت دارم كه خداوند را براى ترس از عقاب و يا عذابش عبادت كنم، و اگر چنين كنم مانند بنده‏اى بدكار خواهم بود كه اگر نترسد كارى نمى‏كند، گفته شد پس چرا خداوند را عبادت مى‏كنيد فرمود براى اينكه او را شايسته عبادت مى‏دانم و بمن نعمت داده است.پ امام باقر عليه السّلام فرمود: هيچ بنده‏اى خداوند را به حقيقت عبادت نمى‏كند تا آنگاه كه از خلق قطع اميد كند، در اين هنگام خداوند مى‏گويد اين بنده خالص است و با كرم خود اعمال او را قبول مى‏كند.پ امام جعفر صادق عليه السّلام فرمود: هر گاه خداوند بر بنده‏اى نعمتى ارزانى بدارد، قلب او را چنان قرار مى‏دهد كه جز خدا كسى در آن جا جا نمى‏گيرد.پ امام كاظم عليه السّلام فرمود: بهترين اعمال تقرب به خداوند بوسيله عبادت مى‏باشد.پ امام رضا عليه السّلام فرمود: مقصود از «إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ» گفتن لا اله الا اللَّه محمد رسول اللَّه و على ولى اللَّه مى‏باشد، و اينكه على خليفه محمد و جانشينان او

 

جانشينان خداوند هستند، و مقصود از «وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ» اين است همان گونه كه اين سخنان را بر زبان خود جارى مى‏كند در قلب هم تصديق نمايد.پ 32- حمزة بن طيار از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: خداوند به اندازه نيت بندگان به آنها كمك مى‏كند، هر كس نيت او درست باشد كمك و مساعدت خدا هم در باره او كامل مى‏گردد، و هر كس در نيت ضعيف باشد كمك خداوند هم به همان اندازه در باره او ضعيف خواهد بود.پ 33- حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله فرمود: كارها با نيت بايد انجام بگيرد، و هر كس طبق نيت خود پاداش مى‏گيرد، هر كس هجرت او براى خدا و رسول باشد او به خدا و رسول خواهد پيوست، و اگر هجرت او براى دنيا باشد، در اين صورت به دنيا خواهد رسيد، او با زنى ازدواج مى‏كند و يا مالى بدست مى‏آورد.پ 34- على بن حمزة از امام رضا و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: حسبى مانند تواضع نيست، شرافتى بالاتر از تقوى وجود ندارد، و عملى هم بدون نيت جايز نيست.پ 35- على بن جعفر از برادرش و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله على را براى جنگ مامور كردند و به مسلمانان هم فرمودند كه با او حركت نمايند، مردى از انصار به برادرش گفت: بيا با هم به جنگ برويم تا خادمى و يا چهارپائى و يا چيزى ديگر كه براى ما سود داشته باشد بدست آورديم.

اين سخن بگوش رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله رسيد و فرمود: كارها به نيت‏ها مربوط مى‏شود و هر كس هر چه قصد كرده به آن خواهد رسيد، هر كس براى رضاى خدا به جنگ برود از خداوند مزد آن را مى‏گيرد و هر كس براى دنيا جنگ كند به آن خواهد رسيد.پ 36- على عليه السّلام فرمود: گروهى خداوند را براى رسيدن به پاداش‏ها عبادت مى‏كنند اينها مانند بازرگانان هستند و دنبال سود مى‏باشند، و جماعتى براى ترس از عذاب عبادت مى‏نمايند اين‏ها مانند بردگان مى‏باشند، و گروهى هم براى شكرگزارى عبادت مى‏كنند اينها آزادگان مى‏باشند.

 

پ‏37- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: كارها با نيت‏ها مقرون است، و نيت مؤمن بهتر از عملش مى‏باشد و نيت كافر هم بدتر از كارش هست، روايت شده كه با نيت بهشتيان در بهشت و دوزخيان در دوزخ جاودان هستند.

خداوند متعال فرموده: «قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِهِ» يعنى هر كس با نيت خود كارى انجام مى‏دهد، بر انسان لازم نيست كه براى هر عمل نيت جديدى داشته باشد، هر كارى كه بنده‏اى براى خداوند انجام دهد آن عمل با نيت محسوب مى‏گردد.

 

اما هر كارى كه بندگان براى ريا و تظاهر انجام دهند و خداوند را در نظر نگيرند آن كار بدون نيت انجام گرفته و خداوند آن را قبول نمى‏كند.