پ1- سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: على عليه السّلام فرمودند: با انديشه دلتان را بيدار كنيد، و شبها از خواب بيدار شويد و از خداوند خود بترسيد.پ 2- حسن صيقل گويد: از امام صادق عليه السّلام سؤال كردم مردم روايت مىكند كه تفكر يك ساعت بهتر است از قيام در يك شب و اين تفكر چيست، امام عليه السّلام فرمود: در خرابهها و خانهها حركت مىكند و مىگويد: ساكنان تو كجا رفتند و بانيان شما چه شدند، شما را چه شده است كه سخن نمىگوئيد.پ 3- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: بهترين عبادت آن است كه آدمى همواره در تفكر باشد، و در مخلوقات خدا بيانديشد و قدرت او را دريابد و از اسرار كائنات آگاه شود.پ 4- معمر بن خلاد از امام رضا عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: عبادت به زيادى نماز و روزه نيست، بلكه عبادت تفكر در اوامر خداوند و آثار قدرت او مىباشد.پ 5- ربعى گويد: حضرت صادق عليه السّلام فرمود: على عليه السّلام فرمودند: تفكر آدمى را به نيكوكارى و عمل به آن دعوت مىكند.پ 6- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: اكثر عبادت
ابو ذر رحمة اللَّه عليه تفكر و عبرت بود.پ 7- ابو ذر گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: عاقل بايد سه ساعت براى خود معين كند ساعتى كه در آن با خداوند مناجات كند و ساعتى كه در آن به حساب خود برسد و ساعتى كه در آن در باره مصنوعات خداوند فكر نمايد و ساعتى كه در آن از زندگى بهرهمند گردد و از حلال دنيا استفاده كند.پ 8- امام هادى عليه السّلام از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه فرمود: علم ارث شرافتمندى مىباشد، و آداب جامههاى نيكوئى هستند كه انسانى را زينت مىدهند، و تفكر هم آئينهاى است روشن كه حقائق را به آدمى نشان مىدهد.پ 9- امير المؤمنين عليه السّلام در وصيت خود به امام حسن سلام اللَّه عليه فرمود:
عبادتى مانند تفكر در مخلوقات خداوند نيست.پ 10- امام صادق سلام اللَّه عليه روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند:
غافلترين مردم كسى است كه از تغييرات دنيا پند نگيرد و از نقل و انتقالات جهان غفلت كند.پ 11- امام صادق فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: خوشبخت كسى را گويند كه از ديگران عبرت و پند گيرد.پ 12- هارون براى موسى بن جعفر عليهما السّلام نوشت مرا با سخنان كوتاهى موعظه كن، امام عليه السّلام براى او نوشت هر چه ديدگانت مشاهده مىكند در آن پندى هست.پ 13- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه آن جناب فرمود:
نيكىها همه در سه خصلت جمع شدهاند، نظر، سكوت، و سخن هر نظرى كه در آن عبرت نباشد بىفائده است هر سكوتى كه در آن تفكر نباشد غفلت مىباشد، و هر سخنى كه در آن ذكر نباشد بيهوده است.
اكنون خوشا بحال آنهائى كه نظرشان از روى عبرت و سكوتشان تفكر و كلامشان ذكر باشد، او بر گناهش گريه كند و مردم هم از شر و فساد او در آرامش باشند.پ 14- حسن صيقل گويد: خدمت امام صادق عليه السّلام عرض كردم تفكر يك
ساعت بهتر از عبادت يك شب مىباشد،پ فرمود: آرى رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرموده:
تفكر يك ساعت بهتر از قيام يك شب است، گويد: گفتم چگونه فكر كند، فرمود:
از خانههاى خراب عبور كند و بگويد ساكنان و بانيان شما كجا هستند چرا سخن نمىگوئيد.پ 15- امام حسن عسكرى عليه السّلام فرمود: عبادت به زيادى نماز و روزه نيست بلكه عبادت تفكر زياد در باره اوامر خداوند مىباشد.پ 16- عبد اللَّه جعفى گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم مىفرمود: خداوند دوست دارد كسى را كه بدون جدال با جامعه معاشرت كند، و تنها در فكر فرو رود، و صبر و شكيبائى داشته باشد و شبها بيدارى بكشد و نماز بگذارد.پ 17- امام عليه السّلام فرمود: خوشا بحال آن كس كه سكوتش از روى فكر باشد، و نظرش عبرت و كلامش ذكر خدا باشد، در خانهاش جاى گيرد و بر گناهانش گريه كند و مردم از زبان و دست او در آسايش باشند،پ روايت شده كه يك ساعت فكر بهتر از عبادت يك سال مىباشد.
از امام عليه السّلام سؤال شد معنى اين حديث چيست فرمود: در خانههاى خراب و منازل خالى عبور مىكنى و مىگوئى ساكنان تو كجا هستند چرا سخن نمىگوئيد، عبادت زيادى نماز و روزه نيست بلكه عبادت تفكر در امر خداوند مىباشد.پ روايت شده تفكر مانند آيينه است كه گناهان و حسنات تو را بخوبى نشان مىدهد.پ 18- امام صادق عليه السّلام فرمود: از گذشته دنيا عبرت بگيريد، و متوجه باشيد آيا دنيا براى احدى باقى مانده است، و يا مردان بزرگ و كوچك و يا غنى و فقيرى در آن جاودان شده، و دوست و دشمن در جهان باقى هست، آنها كه نيامدهاند مانند گذشتگان مىآيند و مىروند همان گونه كه آبها پشت سر هم جريان دارند.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: براى مرگ همين بس كه آدميان را موعظه مىكند و براى عقل هم همين بس كه راهنماى آدم مىباشد، بايد تقوى زاد و توشه آدم باشد، و اوقات انسان به عبادت بگذرد و با خدا انس پيدا كند و از قرآن روشنائى
بجويد.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: از دنيا جز گرفتارى و آشوب نمانده است رستگار نشدند مگر آنهائى كه از روى راستى و درستى التجاء پيدا كردند.پ نوح عليه السّلام گفت: دنيا را مانند خانهاى كه دو در دارد يافتم، از درى وارد شدم و از در ديگر خارج گرديدم، اين است حال برگزيده خداوند، پس چگونه است حال كسى كه به دنيا دل بسته و به آن اطمينان كرده است در آن بناء مىكند و دين خود را به خاطر دنيا از دست مىدهد.
تفكر آيينه نيكيها و كفاره گناهان، و روشنائى دلها، و وسعت خلق و اصلاح امور قيامت و اطلاع بر عواقب امور و افزايش علم مىباشد تفكر خصلتى است كه خداوند به مانند آن عبادت نشده است.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: تفكر يك ساعت بهتر از عبادت يك سال است كسى به مقام تفكر نمىرسد مگر اينكه خداوند نور معرفت و توحيد را در دل او روشن كرده باشد و او را به اين مقام اختصاص دهد.پ 19- امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند كسى كه در دنيا با عبرت به اوضاع و احوال مىنگرد مانند كسى است كه در دنيا خوابيده و آن را نديده است، او از دلش محبت دنيا را بيرون كرده و كارهائى كه مغروران و فريبكاران انجام مىدهند در نظر او زشت مىباشد و از حساب و عقاب مىترسد.
او همواره از خداوند مىخواهد كه از وى راضى شود و او را مورد عفو قرار دهد، او دست خود را از جهان و مال آن شسته است و دعوت دنيا را قبول نمىكند و از آرايش آن گول نمىخورد، عبرت به عبرتگيرنده سه چيز ياد مىدهد، علم براى آنچه مىخواهد عمل كند، و عمل براى آنچه مىداند و دانستن آنچه نمىداند.
عبرت انسانى را از پايان زندگى مىترساند، و از روز نخست براى عبرتگيرنده حالت زهد ايجاد مىكند، اعتبار و پند گرفتن براى كسانى است كه اهل بصيرت و صفاى دل باشند خداوند هم فرموده: فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي الْأَبْصارِ، اى صاحبان بصيرت و بينائى عبرت گيريد.
پخداوند متعال در جاى ديگرى فرموده: فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ، به درستى كه ديدگان ظاهر كور نيستند بلكه ديدگان دل كور مىباشند، هر كس را خداوند ديده دل و بصيرت عطا كند، مقام بزرگى به او داده و در يك جايگاه رفيعى او را قرار داده است.پ 20- ابو العباس گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: تفكر يك ساعت بهتر از عبادت يك سال مىباشد و فقط اهل عقل و بينش اين مطلب را درك مىكنند.پ 21- اسماعيل از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمود:
با انديشه دلت را بيدار كن، و شب از خواب برخيز، و از خداوند بترس.پ 22- نصر بن مزاحم در كتاب صفين گويد: هنگامى كه على عليه السّلام متوجه صفين شدند به ساباط رسيدند و وارد شهر بهرسير شدند در اين هنگام يكى از ياران آن جناب بنام حريز بن سهم متوجه آثار كسرى شدند و گفتند:
جرت الرياح على مكان ديارهم فكانّهم كانوا على ميعاد
على عليه السّلام فرمود: چرا اين آيه را تلاوت نمىكنى: «كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ وَ نَعْمَةٍ كانُوا فِيها فاكِهِينَ كَذلِكَ وَ أَوْرَثْناها قَوْماً آخَرِينَ فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ».
يعنى آنها دست از مزارع سرسبز و خرم بر داشتند و از چشمهها و نهرهاى جارى دست شستند، و دستهاى پر حاصل را ترك كردند و كاخها و منازل مجلل را خالى گذاشتند، و از نعمتهاى فراوان كه از آنها برخوردار بودند، دست كشيدند و همه را گذاشتند و رفتند.
ما آنچه از آنها بازمانده بود به گروهى ديگر داديم، زمين و آسمان بر آنها گريه نكردند و به آنها مهلت هم داده نشد و هنگامى كه حكم خدا رسيد همه تسليم شدند و كارى هم نتوانستند بكنند.
على عليه السّلام فرمود: اين جماعت وارث گذشتگان بودند ولى ناگهان شب را بروز آوردند در حالى كه ارث را براى ديگران گذاشتند و رفتند، اين جماعت شكر نعمتها را بجاى نياوردند و بخاطر معصيت نعمتها از آنان سلب شد اكنون شما هم
از كفران نعمت بپرهيزيد تا گرفتار عقوبت نگرديد.پ 23- على عليه السّلام فرمود: هنگامى كه كارها و اوضاع و احوال مشتبه شدند بايد به اول كارها رسيد و از ريشه تحقيق كرد تا مطلب روشن كرد و پايان هر كارى به اعتبار نخستين بستگى دارد.پ فرمود: هر كس عبرت گرفت بينا مىگردد، و هر كس بينا شد مطلب را در ميابد و هر كس فهم پيدا كرد عالم مىشود.پ فرمود: موارد عبرت زياد است ولى عبرتگيرندگان اندك هستند.پ فرمود: انديشه آيينهاى صاف مىباشد، عبرت بيم دهندهاى ناصح است ادب همين اندازه تو را كفايت مىكند كه كارهاى زشت را از ديگران بد مىدانى.پ فرمود: دل به مانند مصحف ديدگان است.پ على عليه السّلام در وصيت خود به امام حسن عليه السّلام فرمود: از آنچه گذشته در باره آينده راهنما بخواه زيرا كارها همه به يك ديگر شباهت دارند از كسانى مباش كه پند در آنها اثر ندارد، مگر اينكه او را سخت سرزنش كنى، عاقل با ادب موعظه مىگردد ولى چهارپايان فقط با ضرب چوب ادب مىشوند.پ 24- حفص بن قرط از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: هر كس را خداوند موعظه فرمايد بايد با خوشحالى قبول كند، و هر كس قبول نكند آتش شايسته او مىباشد.پ 25- امام صادق عليه السّلام فرمود: على عليه السّلام در يك كلامى فرمودند: اى فرزند آدم تفكر مردم را بطرف نيكى و عمل به آن دعوت مىكند، و پشيمانى از كارهاى بد به ترك آن فرا مىخواند، چيزى را كه فانى مىگردد اگر چه زياد باشد نبايد به آنچه باقى مىماند اگر چه كم باشد ترجيح داد.
