مكارم اخلاق و رستگارى‏

پ‏1- ابو بصير از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه على عليه السّلام فرمودند: اهل ديانت نشانه‏هائى دارند كه به آن شناخته مى‏شوند و آنها عبارتند: از راستگوئى، اداء امانت، وفاء به عهد، صله ارحام، ترحم به نيازمندان، و مصاحبت كم با زنان و يا فرمود آميزش كم با زنان.

احسان و نيكوكارى، حسن خلق، گشاده‏روئى و وسعت نظر، و پيروى از علم و آنچه انسان را به خداوند مى‏رساند و موجبات تقرب آدمى به خداوند مى‏شوند،

 

پ‏خوشا بحال اين جماعت و عاقبت نيك آنها كه سرانجام رحمت خداوند و رسيدن به احسان او مى‏باشد.

طوبى درختى است كه ريشه آن در بهشت و در خانه محمد صلى اللَّه عليه و اله قرار دارد و هر مؤمنى شاخه‏اى از آن را در خانه خود دارد، مؤمن هر چه بخواهد وسيله آن شاخه برايش مى‏آيد، اگر سواره‏اى يك صد سال در سايه آن اسب بتازد از سايه‏اش بيرون نمى‏گردد.

اگر كلاغى بخواهد از پايين به بالاى آن درخت پرواز كند تا آخر عمرش هم به آن نخواهد رسيد، اينك براى رسيدن به اين فيض‏ها بطرف خداوند بشتابيد، مؤمن همواره به خود مشغول مى‏باشد ولى مردم از او در آسايش مى‏باشند.

هنگامى كه شب فرا مى‏رسد و تاريكى همه جا را فرا مى‏گيرد چهره بر زمين مى‏گذارد و براى خداوند سجده مى‏كند، او با خداى خود مناجات مى‏كند و آزادى خود را از وى مى‏خواهد، اينك متوجه باشيد و با خداوند اين چنين رفتار كنيد.پ 2- يحيى بن عمران حلبى گويد: به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم كدام يك از خصلت‏ها براى مرد زيبندگى دارد فرمود: وقار داشته باشد و مردم را از خود نترساند، بخشنده باشد بدون اينكه از مردم انتظار پاداش داشته باشد، و به غير دنيا و درآمد آن خود را مشغول كند.پ 3- رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: علم دوست مؤمن مى‏باشد و حلم وزير او، عقل راهنماى او عمل فرمانده او، مدارا و مهربانى پدر او، نيكوكارى برادر او و شكيبائى فرمانده لشكرش مى‏باشد.پ 4- سكونى از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود:

به واجبات خداوند عمل كنيد تا پرهيزگار باشيد به قسمت خداوند خوشنود باشيد تا از همگان بى‏نياز گرديد از محرمات دست باز داريد تا به ورع برسيد.

با همسايگان و هم‏نشينان به خوبى رفتار كنيد تا مؤمن بحساب آييد، و با دوستان خود خوشرفتارى كنيد تا در زمره مسلمانان قرار گيريد.پ 5- ابن مسكان از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: خداوند

 

متعال رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله را به مكارم اخلاق مخصوص گردانيد،پ اينك شما هم خود را بيازمائيد اگر در شما مكارم اخلاق هست خدا را سپاسگزار باشيد و از او زياد بخواهيد، و مكارم اخلاق عبارتند از يقين، قناعت، صبر، شكر، حلم، حسن خلق، سخاوت، غيرت، شجاعت و مردانگى.پ 6- مردى خدمت امام صادق عليه السّلام آمد و گفت: يا ابن رسول اللَّه مرا از مكارم اخلاق آگاه كنيد، فرمود: از كسى كه به تو ظلم كرد درگذر، و هر كس با تو قطع ارتباط كرد تو با او رفت و آمد كن، و هر كس تو را نااميد كرد تو به او چيزى بده و حق را بگو و لو به زيانت باشد.پ 7- احمد بن عمر حلبى گويد: به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم كدام يك از خصلت‏ها به مرد برازنده است، فرمود: وقارى كه در آن مهابت نباشد، و بخشندگى بدون پاداش و اشتغال به غير دنيا.پ 8- ابن سنان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس پنج خصلت نداشته باشد از زندگى لذت نخواهد برد و آنها عبارتند از: دين، عقل، حياء، حسن خلق و حسن ادب، و هر كس پنج صفت در او نباشد زندگى گوارائى نخواهد داشت: صحت، امنيت، ثروت، قناعت و دوست موافق.پ 9- ابو بصير از حضرت صادق عليه السّلام و او از پدرانش از على عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: در بهشت خانه‏هائى هست كه از داخل آن مى‏توان بيرون را مشاهده كرد در آنها گروهى از امت من سكونت خواهند كرد.

آنها عبارتند از كسانى كه سخن‏هاى پاك بر زبان جارى كنند، و غذا به مردم بدهند و بلند سلام كنند، و هنگامى كه مردم در خواب هستند نماز بخوانند، على عليه السّلام فرمود: يا رسول اللَّه كدام افراد از امت شما توانائى انجام آن را دارند.

رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: اى على مى‏دانى مقصود از سخن پاك چيست هر كس در صبح و شب ده بار بگويد: سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر، و مقصود از اطعام هم آن است كه به خاندانش غذا بدهد.

اما نماز در شب هم آن است كه هر كس نماز مغرب و عشاء و نماز صبح را

 

در مسجد با جماعت اداء كند مانند اين است كه همه شب را نماز گزارده است، و مقصود از افشاء سلام هم آن است كه به هر مسلمانى سلام كند.پ 10- محمد بن مسلم گويد: حضرت صادق عليه السّلام فرمود: سه نفر هستند كه روز قيامت از همگان به خداوند نزديك هستند مرديكه از قدرت خود استفاده نكرده و افراد زيردست خود را مورد ظلم و تعدى قرار نداده است.

مرديكه بين دو نفر براى اصلاح و يا كار ديگرى رفت و آمد كرده ولى به هيچ يك از آنها خيانت نكرده و حق كسى را ضايع نساخته است، و مرديكه حق بگويد و لو اينكه آن سخن حق به زيان او باشد.پ 11- مفضل گويد: حضرت صادق عليه السّلام فرمود: شما مكارم اخلاق را ترك نكنيد، زيرا خداوند متعال آنها را دوست مى‏دارد، و از كارهاى زشت و مذموم هم دست باز داريد براى اينكه خداوند آنها را دشمن مى‏دارد.

همواره قرآن تلاوت كنيد براى اينكه درجات بهشت با تلاوت قرآن بدست مى‏آيد روز قيامت به قارى قرآن مى‏گويند بخوان و بالا برو، و حسن خلق را همواره بكار گيريد زيرا حسن خلق براى آدمى ثواب روزه‏دار نمازگزار را مى‏آورد.

با همسايگان بخوبى رفتار كنيد و آنها را آزار ندهيد، خداوند متعال مى‏فرمايد:

به همسايه‏ها نيكى نمائيد، مسواك را فراموش نكنيد كه آن شما را تميز مى‏كند و سنت نيكى هست، واجبات خداوند را انجام دهيد و از حرام‏ها دورى نمائيد.پ 12- على بن ميمون گويد: از حضرت صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: هر كس اراده كند كه خود را مشمول رحمت خداوند قرار دهد و در بهشت او جاى گيرد، بايد خلقش نيكو شود و در برابر حق از خود بگذرد، و به يتيمان محبت كند و به ضعيفان برسد و براى خدا تواضع نمايد.پ 13- يونس در يك روايت به سند خود از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند: اى على تو را از سه خصلت نهى مى‏كنم و آنها عبارتند از، حسد، حرص، و دروغ.

اى على سرآمد همه اعمال سه چيز است اول اينكه حق را به حق‏دار بدهى‏

 

اگر چه در باره خودت باشد،پ و براى رضاى خداوند با مردم مواسات كنى، و در هر حالى كه هستى خداوند را فراموش نكنى.

اى على مؤمن در دنيا در سه وقت خوشحال مى‏گردد، هنگام ملاقات با برادران، و هنگام افطار در ماه رمضان، و هنگام نماز در آخر شب.

اى على هر كس سه خصلت نداشته باشد از عمل خود سودى نمى‏برد، اول ورعى كه او را از كارهاى بد باز دارد، دوم اخلاق خوبى كه با آن نسبت به مردم خوشرفتارى كند، سوم حلمى كه او را از انتقام نگه دارد و از جاهلان درگذرد.

اى على سه چيز از حقائق ايمان مى‏باشند، انفاق در هنگام تنگدستى و حق را به طرف خود دادن، و بذل علم براى متعلم.

اى على سه خصلت از مكارم اخلاق بشمار مى‏روند، هر كس تو را محروم كرد به او بخشش كنى و هر كس با تو قطع رابطه كرد با او رفت و آمد نمائى، و هر كس به تو ظلم كرد از وى درگذرى.پ 14- عمرو بن ابى المقدام گويد: حضرت صادق عليه السّلام از پدرش روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر كس چهار صفت در او باشد در پرتو فروزان خدا قرار مى‏گيرد، هر كس شهادت بر وحدانيت خدا و رسالت من بدهد.

كسى كه هر گاه مصيبت بر او وارد شد بگويد إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ، و هر كس به كار نيكى موفق شد بگويد: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ*، و هر كس مرتكب گناهى شد بگويد: استغفر اللَّه ربى و اتوب اليه.پ 15- ابن مسكان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: بين مردم كمتر از پنج قسم تقسيم نشده است و آنها عبارتند از يقين، قناعت، صبر، شكر، و همه اينها را عقل كامل مى‏كند.پ 16- انس بن مالك گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: شما شش كار را انجام دهيد من بهشت را براى شما تقبل مى‏كنم، هر گاه سخن مى‏گوئيد، راست بگوئيد، هر گاه وعده داديد خلف وعده نكنيد، اگر امانتى به شما دادند خيانت نداشته باشيد، ديدگان خود را بر هم گذاريد و دامن‏هاى خود را حفظ كنيد و دست و زبان‏

 

خود را نگه داريد.پ 17- حسن بن عطيه گويد: حضرت صادق عليه السّلام فرمود: اخلاق خوب ده عدد مى‏باشند، اگر توانائى داريد سعى كنيد آن اخلاق جامع را دارا باشيد، گاهى آنها در مردى جمع مى‏شوند ولى فرزندان او از آن بى‏بهره مى‏باشند، گاهى در فرزندان هست ولى پدرها از آنها بهره‏اى ندارند، گاهى در بردگان وجود دارد كه آزادها از آن بى‏نصيب مى‏باشند.

گفته شد يا رسول اللَّه آنها كدام اخلاق مى‏باشند فرمود: صداقت در هنگام جنگ، راستگوئى، اداء امانت، صله ارحام، پذيرائى از مهمان، اطعام سائل، سپاسگزارى از كسى كه به وى نيكى كرده است نيكى به همسايگان، نيكى به دوستان و بالاتر از همه آنها حياء است.پ 18- جراح مدائنى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: آيا شما را به مكارم اخلاق آگاه نكنم، آنها عبارتند از عفو و در گذشت از مردم، در مال خود با برادران مواساة كردن و زياد در ياد خداوند بودن.پ 19- در يك حديث مرفوع از حضرت رسول صلى اللَّه عليه و اله روايت شده كه فرمود: به آن حضرت گفتند: يا رسول اللَّه خداوند متعال هديه‏اى براى شما فرستاده كه براى هيچ يك از پيامبران قبل از شما نفرستاده است، رسول خدا فرمود: آن هديه چيست.

جبرئيل گفت آنها عبارتند از صبر و بهتر از او گفتم بهتر از او كدام است فرمود: اخلاص و بهتر از او، گفتم بهتر از آن كدام است گفت: يقين و بهتر از او، گفتم اى جبرئيل آن كدام است، گفت آن توكل است و با اين نردبان مى‏توان به آنجا رسيد.

گفتم: توكل بر خداوند چگونه است جبرئيل گفت آن اين است كه بدانى مخلوق زيان و سودى نمى‏رساند و چيزى نمى‏دهد و چيزى نمى‏گيرد، و بايد از مردم مايوس گردد، هر گاه بنده‏اى چنين باشد جز براى خداوند براى ديگرى كار نمى‏كند، و فقط اميدوار بخداوند مى‏باشد و جز او از ديگرى نمى‏ترسد، و از هيچ كس‏

 

طمع ندارد و اينها هستند معنى توكل.پ بار ديگر گفتم اى جبرئيل معنى صبر چيست، گفت در مشكلات و ناراحتى‏ها صبر كند همان گونه كه در هنگام آسايش صبر مى‏كند، در فقر صبر داشته باشد همان گونه كه در توانگرى صبر مى‏كند، در گرفتارى‏ها صبر كند همان طور كه در هنگام رفاه و عافيت صبر مى‏كند، و از هر چه بر سرش مى‏آيد به كسى شكايت نكند.

گفتم: تفسير قناعت كدام است فرمود: به آن چه از دنيا برايش مى‏رسد قناعت كند، و با اندك بسازد و از روزى كم سپاسگزار باشد، گفتم تفسير رضا كدام است، گفت: شخصى كه از سيد خود راضى هست از داشتن و يا نداشتن دنيا بر او خشمگين نمى‏گردد، و از كار كم نيز راضى به نظر نمى‏رسد و او همواره سعى مى‏كند كه كارهاى زيادى انجام دهد.

گفتم: اى جبرئيل تفسير زهد چيست گفت: زاهد دوست مى‏دارد كسى را كه خداوند را دوست بدارد، و دشمن مى‏دارد كسى را كه با خداوند دشمنى مى‏كند، از حلال دنيا خود را به كنارى مى‏كشد و از حرامش دورى مى‏كند، زيرا در حلال آن حساب و در حرامش عقاب هست به همه مسلمانان ترحم مى‏كند همان گونه كه به خود ترحم مى‏نمايد.

او از سخن گفتن در باره مال دورى مى‏كند همان گونه كه از گوشت ميته دورى مى‏نمايد و از بوى بد او خود را بكنارى مى‏كشد، و از زينت‏ها و آرايش دنيا دورى مى‏كند و خود را به آن آلوده نمى‏سازد و همان طور كه از آتش دورى مى‏كند، از آرزوها دست بكشد، و مرگ خود را در مقابلش مشاهده كند.

گويد: گفتم اى جبرئيل تفسير اخلاص كدام است، فرمود: مخلص كسى را گويند كه از مردم سؤال نمى‏كند تا آنگاه بيابد و هر گاه يافت از آن خوشحال مى‏گردد و به آن بسنده مى‏كند، و اگر اضافه بر مخارج چيزى نزد آن ماند در راه خداوند مى‏دهد و هر كس از مخلوق چيزى طلب نكرد او به عبوديت خداوند اقرار كرده است.

 

پ‏هر گاه چيزى پيدا كرد و به او دست يافت از خداوند راضى مى‏گردد و هر گاه چيزى براى رضاى خداوند داد معلوم است كه به خداوند اعتماد دارد و مال زيادى خود را مى‏دهد و به آينده اطمينان دارد.

گفتم: تفسير يقين كدام است گفت: مؤمن براى خداوند كار مى‏كند و مانند اين جماعت كه او را نگاه مى‏كند و اگر او خداوند را مشاهده نمى‏كند خداوند او را مى‏نگرد، و او مى‏داند كه هر چه به او مى‏رسد بايد مى‏رسيد و هر چه به آن نمى‏رسيد، نبايد مى‏رسيد اينها بودند شاخه‏هاى توكل و پله‏هاى زهد.پ 20- ابو امامه گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: شش چيز است كه هر كس به يكى از آنها عمل كند من روز قيامت از او شفاعت مى‏كنم تا خداوند او را وارد بهشت كند و آن عمل هم فرياد مى‏زند بار خدايا او به من عمل مى‏كرد، و آنها عبارتند از نماز، زكاة، حج، روزه، اداء امانت و صله رحم.پ 21- ابراهيم مخارقى گويد: حضرت صادق عليه السّلام فرمود: از خداوند بترسيد و پرهيزكار باشيد و سخن به حقيقت گوئيد، و اداء امانت نمائيد، شكم و دامن خود را حفظ كنيد تا با ما در مقام قرب قرار گيريد.پ 22- حسن بن زيد از حضرت صادق و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: فرداى روز قيامت نزديكترين شما به من كسانى هستند كه راستگو باشند و اداء امانت كنند و به عهد خود وفا نمايند، و خلق نيكو داشته باشند و خود را به مردم نزديك نمايند.پ 23- ابو قتاده گويد: حضرت صادق عليه السّلام به داود بن سرحان گفتند: اى داود خصلت‏هاى نيك به همديگر پيوند دارند خداوند آنها را تقسيم مى‏كند، گاهى در مردى هست و در فرزند او نيست، گاهى در فرزند هست و در پدر وجود ندارد، زمانى در بنده‏اى هست ولى در صاحب آن نمى‏باشد. آنها عبارتند از راستگوئى در گفتار صداقت در هنگام جنگ بخشيدن مال به سائل.پ 24- على بن حسين بن زيد از امام رضا عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند مكارم اخلاق را از دست ندهيد زيرا خداوند مرا براى مكارم‏

 

اخلاق فرستاد، از مكارم اخلاق آن است كسى كه به او ظلم كرده از وى درگذرد، هر كس او را محروم نموده او را از خود طرد نكند، كسى كه با او قطع رابطه كرده با او مراوده كند و ديدن كسانى برود كه از او ديدن نمى‏كنند.پ 25- ابو البخترى گويد: امام باقر عليه السّلام از پدرش و او از على عليه السّلام روايت مى‏كند كه آن حضرت به مردى مى‏گفتند پنج چيز از من ياد بگير، و آنها عبارتند از اينكه جز از خداوند از كسى اميدوار نباشى و جز از گناهان خود از كسى نترسى.

اگر چيزى نمى‏داند از ياد گرفتن آن شرم نداشته باشد، و اگر از او سؤال كردند و او نتوانست پاسخ صحيحى به آن بدهد بدون شرم و حيا بگويد نمى‏دانم، و بدانيد كه صبر در برابر ايمان مانند سر در مقابل بدن مى‏باشد.پ 26- سفيان بن نجيح گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم فرمود: سليمان بن داود عليهما السّلام گفتند: به ما داده شده آنچه را كه به مردم داده‏اند و يا نداده‏اند، و به ما تعليم كردند آنچه را كه مردم مى‏دانند و يا نمى‏دانند.

ما در ميان همه اين معلومات كه خداوند به ما داده بهتر از اين نيافتيم كه بايد از خداوند در حضور و غيبت ترسيد، در فقر و توانگرى بايد ميانه‏رو بود، در هنگام خشم و خوشنودى بايد از گفتن حق عدول نكنند، و در هر حال بايد به خداوند تضرع نمايند.پ 27- شعبى گويد: على عليه السّلام فرمود: از من كلماتى را فرا گيريد كه اگر بر شترها سوار شويد و بخواهيد اين كلمات را بدست آوريد شترها خسته مى‏گردند و شما به آن كلمات دست پيدا نمى‏كنيد و آنها عبارتند از اين خصلت‏ها.

غير از خداوند از كسى اميد نداشته باشيد، جز از گناهان خود از ديگرى نترسيد، اگر چيزى نمى‏دانيد ياد بگيريد و شرم نكنيد، و اگر از شما سؤالى كردند و شما نمى‏دانستيد شرم نكنيد و بگوئيد نمى‏دانم، و بدانيد صبر در مقابل ايمان مانند سر در برابر بدن مى‏باشد و بدنى كه سر نداشته باشد خيرى در آن نخواهد بود.پ 28- ابو هريره گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند: خداوند هفت نفر را در سايه خود قرار مى‏دهد در روزى كه سايه‏اى جز سايه او نيست، رهبر عادل، جوانى كه در

 

عبادت بزرگ شده باشد،پ مرديكه دلش به مسجد بستگى پيدا كرده و او همواره در فكر مراجعت به مسجد مى‏باشد.

دو نفر كه به طاعت خداوند مشغول گردند و بر همين طاعت از هم جدا شوند، مرديكه براى خداوند گريه كند و اشك از ديدگانش جارى شود، مرديكه يك زنى زيبا و از خاندانى بزرگ او را بطرف خود بخواند و او براى ترس از خداوند او را رد كند و مرديكه صدقه بدهد و آن را مخفى نگه دارد.پ 29- ابن عباس گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هفت نفر هستند كه در سايه عرش خداوند زندگى مى‏كنند، امام عادل، جوانى كه در عبادت رشد كرده، مرديكه در خفا صدقه مى‏دهد مرديكه خدا را ياد مى‏كند و اشك مى‏ريزد، شخصى كه براى خداوند مؤمنى را دوست مى‏دارد.پ 30- ثمالى از امام سجاد عليه السّلام روايت كرده كه فرمود: دو گام در نزد خداوند از همه گامها محبوب‏تر مى‏باشند، گامى كه مؤمن در راه خداوند برمى‏دارد. و گامى كه بطرف صله ارحام، در حالى كه آن رحم با او قطع ارتباط كرده باشد.

در نزد خداوند دو جرعه از همه جرعه‏ها محبوب‏تر مى‏باشند، اول آن است كه مؤمنى خشم خود را با حلم فرو نشاند، دوم مؤمنى كه با صبر مصيبت‏ها را زائل گرداند، و در نزد خداوند دو قطره از همه قطره‏ها محبوب‏تر هستند، قطره خونى كه در راه خداوند ريخته گردد و قطره اشكى كه در دل شب از ديده‏اى بريزد، و براى خدا باشد.پ 31- صفوان بن يحيى در يك حديث از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: شيطان مى‏گويد: من چاره پنج نفر را نمى‏توانم بكنم ولى بقيه همه در دست من مى‏باشند هر كس با نيت پاكى به خداوند توسل جويد و در همه كارها به او توكل داشته باشد.

هر كس در شب و يا روز تسبيح خداوند را زياد بگويد، كسى كه براى برادر مؤمن خود بخواهد آنچه را براى خود مى‏خواهد، كسى كه در مصيبت بى‏تابى نكند، كسى كه به آن چه خدا داده قانع باشد و براى بدست آوردن روزى خود را به‏

 

زحمت نيندازد.پ 32- حلبى از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: صبر، نيكى، حلم، و حسن اخلاق از اخلاق پيامبران مى‏باشند.پ 33- ابو ولاد از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: على بن الحسين عليهما السّلام مى‏گفت معرفت و كمال دين مسلمان در آن است كه از گفتار بى‏معنا خوددارى كند، مراء و جدال نكند و حليم باشد و صبر و حسن خلق پيشه كند.پ 34- ابن نباته گويد: امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: صداقت از امانت بحساب مى‏آيد دروغ خيانت مى‏باشد، ادب آدمى را سربلند مى‏كند، دور انديشى از تيز هوشى است، اسراف آدمى را هلاك مى‏كند و ميانه روى ثروت مى‏آورد.

حرص و آز آدميان را گرفتار فقر مى‏كند، دنائت و پستى آدمى را حقير مى‏گرداند، سخاوت و بخشندگى آدمى را به همه نزديك مى‏سازد، پستى و دنائت موجب دور شدن آدمى از همگان مى‏گردد دقت در كارها موجب آرامش مى‏گردد و ناتوانى آدمى را خار مى‏كند.

پيروى از هواى نفس آدمى را به هر طرف مى‏كشاند و به هر سو مى‏برد، وفاء به عهد موجب پر شدن پيمانه‏ها مى‏شود، عجب و خودپسندى آدمى را هلاك مى‏كند و صبر و شكيبائى براى آدمى پايدارى مى‏آورد.پ 35- ابو بصير از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: سه چيز از محكم‏ترين كارهاى بندگان مى‏باشد، كسى كه حق را بديگرى بدهد، و با برادرش مواسات كند و در هر حال ذكر خداوند را بگويد و هر گاه ياد معصيت كرد خدا را در نظر آورد.

با توجه به خداوند معصيت را رها كند و دست از آن باز دارد، و خداوند هم در قرآن مجيد فرموده كسانى كه متقى هستند و از خداوند مى‏ترسند هر گاه گروهى از شياطين با آنها تماس بگيرند آنها متذكر مى‏گردند و بصيرت پيدا مى‏كنند.پ 36- مفضل گويد: امام صادق سلام اللَّه عليه فرمود: ايمان بنده‏اى كامل نمى‏گردد مگر اينكه در او چهار خصلت باشد، خلقش نيكو شود، و خود را حقير

 

بداند، و زياد سخن نگويد، و زيادى مالش را هم بدهد.پ 37- ثمالى از امام باقر عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: هر كس چهار خصلت در او باشد اسلامش كامل مى‏گردد، و به ايمانش كمك مى‏شود و گناهانش پاك مى‏گردد، و در حالى كه خدا از وى راضى مى‏باشد به محضرش وارد مى‏شود و اگر چه گناهانش زياد باشد.

آن خصلت‏ها عبارتند از وفاء به آن چه خداوند براى او مقرر كرده است، با مردم به راستگوئى سخن بگويد و از آنچه در نزد خدا و مردم زشت است شرم كند و دست باز دارد، و با خانواده و مردم حسن خلق داشته باشد.

هر كس چهار چيز داشته باشد خداوند او را در بالاترين مقام‏ها و شريف‏ترين مكان‏ها جاى مى‏دهد و آنها عبارتند از كسانى كه يتيمان را جاى دهند و با آنها مانند پدر رفتار كنند كسانى كه به ضعفاء رحم كنند و به آنها كمك نمايند و به زندگى آنها برسند.

افرادى كه به پدر و مادر خود برسند و زندگى آنها را تامين كنند و به آنها نيكى نمايند و موجبات حزن و اندوه آنها را فراهم نسازند، كسانى كه بردگان خود را مورد ستم قرار ندهند و به آنها در كارها كمك كنند، و آنچه از آنها برنمى‏آيد بر آنها تحميل ننمايند.پ 38- سكونى از حضرت صادق عليه السّلام و او از پدرانش روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: اگر مى‏خواهيد چيزى به شما بگويم كه اگر آن را انجام دهيد شيطان از شما دورى مى‏كند و به اندازه بين شرق و غرب از شما فاصله كى گيرد.

گفتند بفرمائيد يا رسول اللَّه فرمود: روزه كه صورت شيطان را سياه مى‏كند، صدقه كه پشت او را مى‏شكند، دوستى براى خدا و كمك به كارهاى نيك دنبال او را قطع مى‏گرداند، استغفار رك او را مى‏برد و هر چيز زكاتى دارد و زكاة بدنها روزه مى‏باشد.پ 39- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: خوشا بحال آن كس كه از عيب ديگران چشم بپوشد و به عيب‏هاى خود نگاه كند، و بدون غرض و مقصودى تواضع‏

 

داشته باشد،پ با اهل فهم و شعور و محبت مجالست داشته باشد، و با ذاكران و مستمندان هم‏نشينى كند.

مالى را كه از راه حلال بدست آورده است انفاق نمايد، اى مردم خوشا بحال آن كس كه خود را كوچك بداند و كسبش پاك باشد و نهانش شايسته گردد، و خلقش نيكو باشد و زيادى مالش را در راه خداوند بدهد، و از سخن زياد خوددارى كند.

مردم از شرش در امان باشند، با سنت عمل كند و دنبال بدعت‏ها نرود، اى مردم خوشا بحال آن كس كه در خانه خود قرار گيرد و از نان خود بخورد، و بر گناهانش گريه كند، خود را به سختى بيا اندازد و مردم از وى در آسايش باشند.پ 40- زيد بن على از پدرش و او از آباء گراميش عليهم السّلام روايت مى‏كند رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند فردا كسانى به من نزديك هستند و از شفاعت من برخوردار مى‏گردند كه راستگو باشند و امانت‏ها را رد كنند و خلق نيك داشته باشند و به مردم نزديك شوند.پ 41- جارود بن منذر گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: سخت‏ترين اعمال بر سه گونه است حق دادن به مردم و اينكه هر چه براى خود مى‏پسندى براى ديگران هم آن را طلب كنى، و در مال خود براى برادرانت مواسات داشته باشى و در هر حال خدا را ياد كنى.

مقصود از ذكر خدا در اينجا لا اله الا اللَّه و يا سبحان اللَّه و يا الحمد للَّه نيست بلكه مقصود اين است كه هر گاه به امر خدا رسيدى آن را عمل كنى و هر گاه به نهى خداوند رسيدى از آن دست باز دارى.پ 42- ابن ابى يعقوب گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: سه چيز است كه عمل كردن به آن مشكل است، گذشت از مردم، مواسات با برادران در مال و ياد خدا.پ 43- ابو قلابه گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر كس آنچه را خداوند دوست مى‏دارد مخفى نگه دارد خداوند هم آنچه را كه او دوست مى‏دارد مخفى خواهد كرد ولى هر كس آنچه را كه خداوند دوست نمى‏دارد در خفا انجام دهد خداوند

 

آشكارا او را رسوا مى‏كند.پ هر كس از راه حرام مالى بدست آورد خداوند او را فقير مى‏گرداند، و هر كس براى خداوند تواضع كند خداوند او را بلند مى‏كند، هر كس براى خداوند گام بردارد خداوند او را خوشحال مى‏سازد، و هر كس مؤمنى را خوار بدارد خدا او را خوار مى‏كند.

هر كس از بيمارى عيادت كند خداوند او را در رحمت خود فرو مى‏برد، هر گاه در نزد بيمار بنشيند رحمت او را فرا مى‏گيرد، و هر كس براى طلب علم از خانه‏اش بيرون گردد هفتاد هزار فرشته او را مشايعت مى‏كنند و براى او طلب مغفرت مى‏نمايند.

هر كس خشم خود را فرو نشاند خداوند دل او را پر از ايمان مى‏كند، هر كس از حرامى دست باز دارد خداوند او را به عبادتى مشغول مى‏كند تا او را خوشحال سازد، هر كس از حق خود درگذرد خداوند عزت دنيا به او مى‏دهد.

هر كس مسجدى بسازد هر چند كوچك باشد خداوند در بهشت براى او خانه‏اى درست مى‏كند، هر كس برده‏اى را آزاد كند خداوند او را از آتش نجات مى‏دهد، هر كس درهمى براى خداوند بدهد پروردگار هفتصد حسنه در نامه عمل او مى‏نويسد.

هر كس آزار و اذيت را از راه مسلمانان بردارد خداوند اجر قرائت چهار صد آيه از قرآن را كه هر حرفى از آنها ده حسنه دارد به او مى‏دهد، هر كس با ده نفر مسلمان برخورد كند و به آنها سلام دهد خداوند به اندازه آزاد كردن يك برده به او پاداش مى‏دهد.

هر كس مؤمنى را به اندازه يك لقمه طعام دهد خداوند از ميوه‏هاى بهشتى نصيب او مى‏كند، و هر كس شربت آبى به او بدهد خداوند از آبهاى سر به مهر به او عطا مى‏نمايد، و هر كس جامه‏اى به او بپوشاند خداوند از لباسهاى بهشت در بر او مى‏كند و فرشتگان براى او دعا مى‏كنند مادامى كه در آن لباسها مى‏باشد.پ 44- ابو عبيده حذاء از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه اسيرانى خدمت‏

 

رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله آوردند،پ رسول خدا فرمود: گردن آنها را بزنند جز يك نفر كه او را آزاد كردند.

آن مرد گفت: اى محمد پدر و مادرم فدايت باد چرا از ميان آنها تنها مرا آزاد كردى فرمود: جبرئيل به من خبر داد كه خداوند فرموده در تو پنج خصلت هست كه خداوند آنها را دوست مى‏دارد و رسولش هم به آنها علاقه‏مند مى‏باشد.

تو در باره خانواده‏ات غيرت دارى و از آنها محافظت مى‏كنى، سخاوت و بخشندگى دارى، خلق نيك دارى، زبان راستگو دارى، شجاعت دارى، هنگامى كه او اين گفته‏ها را شنيد مسلمان شد و با كفار جنگيد تا به شهادت رسيد.پ 45- عبد العظيم حسنى از امام هادى عليه السّلام روايت مى‏كند هنگامى كه موسى بن عمران عليه السّلام با خداوند مناجات مى‏كرد و با او سخن مى‏گفت: عرض كرد بار خدايا پاداش آنهائى كه مرا به رسالت بشناسند و با تو هم صحبت بدانند چيست.

خداوند فرمود: اى موسى فرشتگان من نزد او مى‏روند و وى را به بهشت مژده مى‏دهند، موسى عرض كرد بار خدايا كسانى كه مقابلت قرار گرفته و براى تو نماز مى‏گذارند چه پاداشى دارند و ثواب آنها چيست.

خداوند فرمود: با آنها به ملائكه خود افتخار مى‏كنم و هنگامى كه آنها را در حال سجود و ركوع و قيام مى‏نگرم با فرشتگان مباهات مى‏كنم و او را عذاب نخواهم كرد، موسى عرض كرد پاداش كسى كه فقيرى را طعام دهد و رضايت تو را در اين عمل در نظر بگيرد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى امر مى‏كنم منادى روز قيامت ندا كند كه فلانى را خداوند از آتش نجات داد، موسى عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه با ارحام خود رفت و آمد كند چيست فرمود: اى موسى مرگ را بر او آسان مى‏كنم، و خازنان بهشت مى‏گويند از هر درى مى‏خواهى وارد شو.

موسى عليه السّلام عرض كرد: بار خدايا پاداش كسى كه تو را با زبان و دل ذكر كند و از تو ياد كند چيست فرمود: اى موسى او در سايه عرش من قرار خواهد گرفت و در جوار من جاى خواهد داشت، موسى گفت خداوندا كسى كه آيات حكمت تو را

 

در نهان و آشكار بخواند پاداش او چه خواهد بود.پ خداوند متعال فرمود: او مانند برق از صراط عبور مى‏كند، گفت: بار خدايا پاداش آنهائى كه در آزار و اذيت مردم صبر مى‏كنند چيست فرمود: در شدائد روز قيامت به فرياد او خواهم رسيد، گفت: بار خدايا پاداش كسى كه از خوفت اشك بريزد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى صورت او را از آتش نگه مى‏دارم و روز قيامت كه همه در وحشت هستند او را آسايش خواهم داد، گفت: بار خدايا پاداش كسى كه بخاطر شرم از تو خيانت نكند چيست.

خداوند فرمود: اى موسى روز قيامت او را امان مى‏دهم، موسى گفت: بار خدايا كسى كه بندگان مطيعت را دوست بدارد چه پاداشى به آنها مى‏دهى، گفت اى موسى بدن او را بر آتش حرام خواهم كرد.

موسى عليه السّلام عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه مؤمنى را بكشد چيست؟

خداوند فرمود روز قيامت به او توجه نمى‏كنم و از لغزشهايش در نمى‏گذرم، موسى عرض كرد پاداش كسى كه يك كافر را بطرف اسلام دعوت كند چيست؟

خداوند فرمود: روز قيامت به او اجازه مى‏دهم از هر كس كه بخواهد شفاعت كند، گفت: بار خدايا پاداش كسى كه نماز را در وقت خود بخواند چيست خداوند فرمود: هر چه بخواهد مى‏دهم و بهشت را براى او مباح مى‏گردانم.

موسى گفت: بار خدايا پاداش كسى كه از ترس تو وضوى خود را كامل كند چيست، خداوند فرمود: روز قيامت او را در حالى كه چهره‏اش مى‏درخشد محشور مى‏كنم، گفت اگر كسى براى رضاى تو ماه رمضان روزه بگيرد چه پاداشى دارد.

خداوند فرمود: او را روز قيامت در جايى قرار مى‏دهم كه ترسى نداشته باشد، گفت بار خدايا آن كس كه براى مردم روزه مى‏گيرد چه پاداشى دارد فرمود:

پاداش او مانند آن كسى است كه هرگز روزه نداشته است.پ 46- حسين بن ابى العلاء گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: محبوب‏ترين مخلوقات در نزد خداوند آن كسى است كه در گفتارش راستگو باشد و نمازش را

 

بجاى آورد و واجبات خداوند را انجام دهد و اداء امانت نمايد.پ امام عليه السّلام فرمود: هر كس امانتى را ادا كند هزار گره از گره‏هاى آتش را خداوند از گردن او باز مى‏كند، اينك امانت‏ها را ادا كنيد، شيطان به كسى كه امانت در نزد او مى‏باشد صد شيطان موكل مى‏نمايد تا او را از برگرداندن امانت باز دارند تا از جهان برود و بايد در اين جا به خداوند پناه برد و از او خواست تا انسان را نگهدارد.پ 47- محمد بن مسلم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس زبانش راستگو باشد و عملش پاك گردد و نيت او نيكو شود خداوند روزى او را زياد مى‏كند، و هر كس به خاندان خود نيكى نمايد خداوند عمر او را زياد مى‏گرداند.پ 48- ثمالى از امام باقر عليه السّلام روايت مى‏كند كه حضرت سجاد عليه السّلام فرمود: هر كس داراى چهار خصلت باشد اسلامش كامل مى‏شود، و گناهانش پاك مى‏گردد و هنگامى كه به محضر خداوند مى‏رسد خداوند از وى خوشنود مى‏گردد.

هر كس پيمانهاى خود را با مردم و خدا مورد عمل قرار دهد، و با مردم به صداقت رفتار كند و از هر كارى كه در نزد خداوند و مردم زشت است دست باز دارد، و با خانواده‏اش حسن خلق داشته باشد.پ 49- حسين بن زيد از امام باقر و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر كس داراى سه خصلت نباشد از من نيست و خدا هم او را قبول نمى‏كند گفته شد: يا رسول اللَّه آن خصلت‏ها چه مى‏باشند.

فرمود: حلمى كه جاهل را از خود دور كند، حسن خلقى كه بوسيله آن در ميان مردم زندگى نمايد، و ورعى كه او را از معصيت‏ها و نافرمانى‏هاى خداوند دور سازد و خود را به گناه آلوده ننمايد.پ 50- عبد اللَّه بن ميمون گويد: امام صادق از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر كس در او چهار خصلت باشد خداوند او را در پناه خود مبعوث مى‏كند و در بهشت جاى مى‏دهد.

كسى كه با خلق و خوى نيك در ميان جامعه زندگى كند، و در سختيها و

 

ناملايمات صبر و شكيبائى داشته باشد، به پدر و مادر مهربانى و محبت كند، و با بردگان و زيردستان نيكى كند و با حسن سلوك رفتار نمايد.پ 51- ابو بصير از حضرت باقر عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: بهترين چيزى كه بايد به آن چنگ بزنند ايمان به خدا و رسولش مى‏باشد، سپس جهاد در راه خدا و كلمه اخلاص كه از فطرت آغاز مى‏گردد و اقامه نماز كه از اسلام شروع مى‏شود و دادن زكاة كه از واجبات خدا مى‏باشد.

روزه ماه رمضان كه آدمى را از عذاب خداوند نگه مى‏دارد و حج خانه خدا كه ميقات اهل دين است و گناهان را دور مى‏كند و صله رحم كه موجب زيادى مال مى‏شود و مرگ را به تاخير مى‏اندازد و صدقه در نهان كه گناهان را مى‏برد و غضب خداوند را خاموش مى‏گرداند.

كارهاى نيك كه آدمى را از مرگ بد نگه مى‏دارد و از خوارى و ذلت حفظ مى‏كند، راست بگوئيد كه خداوند با راستى مى‏باشد از دروغ گفتن دورى كنيد كه دروغ با ايمان منافات دارد، راست گويان در لبه نجات و كرامت هستند.

اما دروغ گويان در لبه هلاكت و رسوائى مى‏باشند، حرف نيك بزنيد تا از خوبان بحساب آييد، و به اعمال خير مشغول شويد تا از اهل خير محسوب شويد، امانت‏ها را به صاحبانش برگردانيد و با ارحام خود كه با شما قطع كرده‏اند ارتباط برقرار كنيد، و به آنها نيكى كنيد.پ 52- ابو خالد سجستانى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس در او پنج خصلت نباشد او از زندگى لذت زيادى نخواهد برد، اول وفاء است دوم تدبير، سوم حياء، چهارم حسن خلق پنجم كه جامع همه اينها مى‏باشد حريت مى‏باشد.پ 53- ابو خالد عجمى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس پنج خصلت در او نباشد لذت زيادى نخواهد ديد: دين، عقل، ادب، حريت و حسن خلق.پ 54- اعمش از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه هنگام ذكر ائمه عليهم السّلام مى‏فرمود: دين آنها ورع، عفت، راستگوئى، پاكدامنى، عبادت، اداء امانت به نيكوكار و بدكار، طول سجود و قيام در شب و دورى از محرمات و انتظار فرج با

 

صبر، و حسن صحبت با دوستان و همسايگان.پ 55- عبد اللَّه بن سنان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس سه خصلت در آن باشد خداوند او را با حور العين تزويج مى‏كند و آنها عبارتند از فرو نشاندن غضب، و صبر در برابر شمشيرها براى رضاى خدا و كسى كه مال حرامى را بدست آورده ولى براى خداوند دست از آن باز مى‏دارد.پ 56- ابو ذر غفارى گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله مرا به هفت خصلت وصيت كردند و آنها عبارتند از اينكه من همواره به پائين‏تر از خود نگاه كنم و هرگز به بالاتر از خود توجهى نداشته باشم، و اينكه به مساكين توجه داشته باشم و با آنها هم‏نشينى كنم.

وصيت بعدى آن بود كه حق را بگويم و لو تلخ باشد و وصيت كرد با ارحام خود رفت و آمد كنم اگر چه آنها از من دورى كنند، و توصيه فرمودند كه از سرزنش كردن مردم نترسم و حق را بگويم، و توصيه كردند كه لا حول و لا قوة الا باللَّه العلى العظيم را زياد بگويم كه آن يكى از گنج‏هاى بهشت مى‏باشد.پ 57- قداح از حضرت صادق عليه السّلام و او از پدرانش از امير المؤمنين سلام اللَّه عليهم روايت مى‏كند كه فرمود عيسى بن مريم عليه السّلام گفتند: خوشا بحال آن كس كه سكوت او از روى تفكر و نظرش از روى عبرت و پند باشد، در خانه خود بنشيند و بر گناهانش گريه كند و مردم هم از دست و زبان او در آسايش باشند.پ 58- حماد بن عثمان از امام صادق عليه السّلام و او از پدرانش روايت مى‏كند كه على عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند هنگامى كه مرا به آسمان‏ها بردند وارد بهشت شدم و در آنجا قصرى از ياقوت سرخ را مشاهده كردم كه باطن آن هم از بيرون مشاهده مى‏شد.

آن ياقوت بسيار پر نور و درخشنده بود در اين قصر دو قبه از در و زبرجد ديده مى‏شد، گفتم اى جبرئيل اين قصر متعلق به كيست فرمود: آن براى كسى است كه سخنهاى خوب بگويد، و روزه داشته باشد و طعام به مردم بدهد و در شب‏ها هنگامى كه مردم خواب هستند نماز بگذارد.

 

پ‏على عليه السّلام فرمود: يا رسول اللَّه در امت تو كسانى هستند كه طاقت اين اعمال را داشته باشند فرمود: مى‏دانى كه مقصود از خوب سخن گفتن چيست، گفتم خدا و رسول داناتر مى‏باشند فرمود كسى كه همه ماه رمضان را روزه داشته باشد و صبر كند.

مى‏دانى مقصود از اطعام چيست، گفتم خدا و رسول داناتر مى‏باشند فرمود:

هر كس كه براى عيال خود هزينه زندگى تهيه كند و آنها را نيازمند مردم نگرداند، مى‏دانى تهجد چيست گفتم: خدا و رسول داناتر مى‏باشند فرمود: كسى كه به خواب نرود تا نماز عشاء را بخواند زيرا يهود و نصارى در آن وقت در خواب هستند.پ 59- مسعدة بن صدقه گويد: امام صادق عليه السّلام از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند: آفت سخن گفتن دروغ مى‏باشد و آفت علم فراموشى است آفت حلم سفاهت، و آفت عبادت فاصله انداختن بين آنها و آفت زرنگى تكبر و نخوت، آفت شجاعت ظلم، آفت سخاوت منت نهادن، آفت زيبايى، خودخواهى، و آفت نسب افتخار مى‏باشد.پ 60- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر كس سه خصلت و يا يك خصلت از آنها را دارا باشد در سايه عرش خداوند قرار مى‏گيرد در آن روز كه هيچ سايه‏اى جز سايه او نمى‏باشد.

مرديكه براى مردم بخواهد آنچه را براى خود مى‏خواهد، كسى كه در راهى برود و بداند رضاى خداوند در آن است، كسى كه از ديگران عيب نمى‏گيرد مگر اينكه خود آن عيب را نداشته باشد، زيرا هر چه انسان عيب را از خود دور كند به عيبى ديگر دچار مى‏شود، و بايد انسان همواره به خود مشغول باشد و از عيب ديگران چشم بپوشد.پ 61- معاويه بن وهب گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس به چهار خصلت عمل كند من ضمانت مى‏كنم كه چهار خانه در بهشت به او بدهند، انفاق كن و ترسى نداشته باش از اين كه فقير و ناتوان گردى، و حق را به طرف بده، با صداى بلند سلام كن، و از جدال دست بردار اگر چه محق باشى.

 

پ‏62- ابو خالد جهنى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: كسى كه در آن پنج خصلت نباشد زندگى بر او گوارا نخواهد بود، تندرستى، امنيت، توانگرى، قناعت، و رفيق موافق.پ 63- قداح گويد: امام صادق سلام اللَّه عليه فرمود: يكى از روزها على عليه السّلام فرمودند شما را به پنج خصلت دعوت مى‏كنم در صورتى كه اگر به شتران راهوار هم سوار شويد به آن نخواهيد رسيد، شتران خسته مى‏كردند و شما به آنها دست نخواهيد يافت.

جز خداوند از كسى نترسيد و از عمل خود واهمه كنيد، غير از خداوند به كسى اميدوار نباشيد هر گاه از شما چيزى سؤال كردند خجالت نكشيد و بگوئيد نمى‏دانم، و اگر چيزى نمى‏دانيد خجالت نكشيد و آن را ياد بگيريد.

شكيبا باشيد و بدانيد كه شكيبائى مانند سر در بدن مى‏باشد، البته معلوم است هنگامى كه بدن سر نداشته باشد جسد فاسد و تباه مى‏گردد، و هر گاه آدمى در كارها صبر نداشته باشد همه كارها از هم گسيخته مى‏گردد.پ 64- حسن بصرى گويد: در خدمت امام باقر عليه السّلام بودم هنگامى كه در منى اقامت داشتند، يكى از قرشيان در اينجا درگذشت آن جناب گفتند: اى ابو سعيد برخيزيد به تشييع جنازه او برويم، بعد از آن كه به قبرستان وارد شديم فرمودند، شما را به پنج خصلت آگاه كنم كه اگر آنها را انجام دهيد وارد بهشت مى‏گرديد، حسن گفت بفرمائيد.

فرمودند: مصيبت‏ها را مخفى بداريد، صدقه را در نهان بدهيد كه دست چپ از دست راست خبر نداشته باشد، نيكى به پدر و مادر، كه خدا از آن راضى مى‏باشد، و لا حول و لا قوة الا باللَّه را زياد گفتن كه آن يكى از گنجهاى بهشت مى‏باشد، و محبت محمد و آل محمد عليهم السّلام.پ 65- قداح گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: خداوند متعال مى‏فرمايند من نماز كسى را قبول مى‏كنم كه در مقابل عظمت من فروتنى كند، و براى خاطر من از شهوات دست بكشد، و روزها به ياد من مشغول گردد، و به مخلوقات من گردن‏

 

كشى نكند،پ گرسنه را سير نمايد و برهنه را بپوشاند.

به مصيبت ديدگان ترحم نمايد، غريبان را جاى دهد، اين اشخاص مانند آفتاب نور مى‏دهند و در تاريكيها با آن نور حركت مى‏كنند، و از جهالت بيرون شده و داراى علم مى‏شوند، من با عزت خود او را حفظ مى‏كنم و فرشتگان او را نگه مى‏دارند.

هر گاه مرا بخواند و از من چيزى بخواهد به او ميدهم و خاسته او را برمى‏آورم، و حوائج او را برطرف مى‏سازم و نيازهايش را مى‏دهم، اين‏ها نزد من مانند باغهاى بهشت مى‏باشند كه ميوه‏هايش خشك نمى‏گردند و از حالى به حالى نمى‏شوند.پ 66- قداح از امام صادق و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه موسى بن عمران عليه السّلام گفت: بار خدايا آنهائى كه روز قيامت در سايه عرش تو قرار مى‏گيرند و در آن روزى كه سايبانى جز سايبان تو نيست چه افرادى هستند.

خداوند متعال فرمود: كسانى كه دلشان پاك باشد، آنها كه فقير و ضعيف هستند و مورد توجه نيستند، كسانى كه هر گاه ياد خدا كنند او را به عظمت ذكر مى‏كنند، آنهائى كه به طاعت بسنده مى‏نمايند همان گونه كه كودك به شير مادر بسنده مى‏كند.

كسانى كه به مسجدها مى‏روند و در آنجا مكان مى‏گيرند همان گونه كه عقاب‏ها به آشيانه‏هاى خود پناه مى‏برند، آنهائى كه در هنگام ديدن محرمات به خشم مى‏آيند در آن هنگام كه مشاهده مى‏كنند مردم آنها را حلال كرده‏اند مانند پلنگ كه خشمگين مى‏گردد و حمله مى‏كند.67- در يك حديث مرفوع از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله گفتند: اى على تو را به خصلت‏هائى توصيه مى‏كنم اينك آنها را مورد عمل قرار ده و بعد فرمودند بار خدايا على را در عمل كردن به آنها يارى كن.

همواره راست بگو و نبايد دروغ از دهانت خارج گردد، ورع داشته باش و هرگز خيانت نكن، از خداوند بترس مانند اينكه او را مشاهده مى‏كنى، براى خداوند

 

اشك بريز كه به خاطر هر قطره‏اى خانه‏اى در بهشت برايت ساخته مى‏گردد.پ مال و جانت را در راه دين بده، سنت مرا از دست نده و به نماز و روزه و صدقه توجه كن در شب و روز نماز بگذار، و در ماهى سه روز روزه داشته باش، پنجشنبه اول ماه چهارشنبه وسط ماه و پنجشنبه آخر ماه.

تا مى‏توانى صدقه بده به اندازه‏اى كه بگوئى اسراف كردم ولى در صدقه اسرافى نيست، نماز شب را ترك نكن و چهار بار اين را تكرار كردند، نماز ظهر را از دست نده و آن را بجاى آورد و دست خود را همواره بطرف خداوند دراز كن.

پيوسته به تلاوت قرآن مشغول باش و در هر حالى كه هستى قرآن را فراموش نكن در هنگام وضوء مسواك كن، و مكارم اخلاق را از دست نده، و از خوى‏هاى بد دست باز دار، و اگر اين كارها را نكنى بايد خود را ملامت نمائى.پ 68- موسى بن سابق از امام باقر و او از پدرش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه فرمود:

هنگامى كه خداوند اراده مى‏كند اهل زمين را عذاب نمايد مى‏فرمايد: اگر آنهائى كه براى بزرگى من محبت مى‏كنند و مساجد مرا آباد مى‏گردانند و آنهائى كه در سحرها استغفار مى‏كنند نبودند عذاب خود را مى‏فرستادم.پ 69- سليمان بن خالد گويد: امام باقر عليه السّلام فرمود: شما را از اسلام و فرع آن و مقام رفيعش آگاه نمايم، عرض كردم بفرمائيد، فرمود: اصل اسلام نماز است و فرع او زكاة، و قله بلند او جهاد مى‏باشد.

فرمود: اگر مى‏خواهيد شما را از ابواب خير آگاه كنم گفتم آرى قربانت كردم، فرمودند روزه كه سپرى از آتش مى‏باشد، صدقه كه گناهان را مى‏برد، و قيام در دل شب و خواندن نماز و ذكر خداوند و بعد اين آيه را تلاوت كردند تَتَجافى‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ.پ 70- منصور بن حازم گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم كدام اعمال از همه بهتر مى‏باشد فرمود: نماز در اول وقت، نيكى به پدر و مادر، و جهاد در راه خداوند.پ 71- ابو حمزه گويد: امام باقر عليه السّلام فرمود: بهترين عبادت‏ها نگهدارى شكم و

 

دامن است،پ خداوند دوست مى‏دارد كه از وى سؤال كنند و اين را از همه چيز بيشتر دوست مى‏دارد، ظلم و تعدى زودتر از هر چيز آدمى را مى‏گيرد، نيكى زودتر از هر چيز به آدمى پاداش مى‏رساند.

بزرگترين عيب براى مردم آن است كه عيب ديگران را مشاهده كند و از آن انتقاد نمايد ولى متوجه عيب خود نشود و يا مردم را نهى كند در صورتى كه خود مرتكب منهيات شود، و همنشين خود را با سخنان بى‏هوده آزار دهد.پ 72- راوى نقل مى‏كند حضرت صادق سلام اللَّه عليه فرمود: هر مالى كه در دريا و يا بيابان تلف شود براى آن است كه زكاتش را نداده‏اند، اينك اموال خود را با زكاة حفظ كنيد و بيماران خود را با صدقه مداوا نماييد.

گرفتاريها و مشكلات خود را با استغفار دفع كنيد، و اين را بدانيد كه صاعقه به كسى كه ذكر خدا را مى‏گويد و ياد خدا را مى‏كند نمى‏رسد و هر پرنده‏اى كه به دام صياد گرفتار شود و يا با تير او از پا درآيد براى اين است كه تسبيح خدا را فرمواش كرده است.پ 73- سماعه گويد: امام صادق عليه السّلام گفتند: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: اى بنى عبد المطلب سلام را بلند بگوئيد و صله ارحام بجاى آوريد و نماز شب بخوانيد، و به فقراء طعام بدهيد و سخنان پاك بر زبان جارى سازيد، تا وارد بهشت شويد و در جوار رحمت حق قرار گيريد.پ 74- امام رضا عليه السّلام از پدرانش روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود:

بهترين عمل در نزد خداوند ايمانى است كه شك و شبهه‏اى در آن نباشد، جهادى است كه فقط براى خداوند انجام گيرد و اغراض ديگرى براى آن نباشد.

بعد از اينها حج مورد قبول است، نخستين كسى كه وارد بهشت مى‏گردد يك شهيد خواهد بود و بنده‏اى كه عبادت خداوند را نيكو بجاى آورد و براى سيدش كار كند، و مرد با عفتى كه در عبادت فرو رفته باشد، نخستين كسى كه وارد آتش مى‏شود امير جابرى است كه عدالت ندارد، و ثروتمندى كه حق مالش را نمى‏دهد و فقيرى است كه سركشى مى‏كند و مباهات مى‏نمايد.پ 75- امام رضا عليه السّلام او پدرانش روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: امت‏

 

من همواره در خير و سعادت هستند مادامى كه به همديگر محبت كنندپ و امانت‏ها را رد نمايند و از حرام دست بردارند و از مهمانان پذيرائى كنند، نماز مى‏گذارند و زكاة مى‏دهند، هر گاه اين كارها را انجام ندهند با قحطى و خشك سالى گرفتار مى‏كردند.پ 76- در يك حديث از رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله روايت شد كه فرمود: من براى رسانيدن مكارم اخلاق به مردم مبعوث شدم.پ از امام عليه السّلام روايت شده كه فرمود: خداوند پيامبران خود را به مكارم اخلاق مبعوث فرموده است اينك خود را بيازمائيد اگر يكى از آن اخلاق در شما هست خداوند را سپاس گوئيد و الا از او بخواهيد تا به شما عطا كند.

مكارم اخلاق ده عدد است: يقين، قناعت، بصيرت، شكر، حلم، حسن خلق، سخاوت، غيرت، شجاعت، مردانگى، در يك روايتى ديگر آمده كه حياء هم از مكارم اخلاق بشمار مى‏رود و هم چنين است صدق و اداء امانت.پ امام عليه السّلام فرمود: از آسمان بزرگتر و گرامى‏تر از اين سه چيز نازل نشده است، و آنها عبارتند از تسليم، نيكى، و يقين.پ امام عليه السّلام فرمود: خداوند متعال به آدم وحى فرستاد كه من همه گفته‏ها را در چهار جا جمع مى‏كنم، آدم گفت: بار خدايا آنها را بيان فرمائيد خداوند فرمود: يكى از آنها براى من است و ديگرى براى تو و يكى بين من و شما و ديگرى بين شما و مردم مى‏باشد.

اما آنكه براى من است بايد براى من شريك قائل نشوى و آنكه برايت مى‏باشد بيشتر از اندازه به تو پاداش مى‏دهم، اما آنكه بين من و شما هست اينكه تو دعا كنى و من اجابت نمايم، و آنكه بين شما و مردم مى‏باشد آنكه هر چه براى خود دوست مى‏دارى براى آنها هم دوست بدارى و هر چه براى خود نمى‏پسندى براى مردم هم نپسندى.پ از امام عليه السّلام پرسيدند بهترين بندگان كدام كسان مى‏باشند فرمود: كسانى كه هر گاه كار خوب مى‏كنند خوشحال مى‏گردند و هر گاه بد كنند استغفار مى‏نمايند، هر

 

گاه چيزى به آنها بدهند سپاسگزار مى‏باشند و هر گاه گرفتار شوند صبر مى‏كنند و هر گاه مورد غضب قرار گيرند در مى‏گذرند.پ 77- رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله فرمود: خداوند به چيزى مانند عقل عبادت نشده است، و عقل كسى كامل نمى‏گردد، مگر اينكه در آن شخص ده خصلت باشد، در او اميد خير باشد، مردم از شر او در امان باشند، كارهاى نيك را كم بداند، اگر چه زياد انجام دهد، كارهاى نيك ديگران اگر كم هم باشد زياد بداند، از حاجت خواهان خسته نشود و از طلب علم ملول نگردد.

فقر در نظر او بهتر از توانگرى باشد، خوارى را بهتر از عزت بداند، از دنيا به زندگى كفاف قناعت كند، دهم! و نمى‏دانى دهم چيست و آن اين است كه هر گاه با كسى برخورد كرد بگويد: او بهتر از من مى‏باشد و پرهيزكارتر است.

مردم دو دسته بيشتر يك دسته بهتر و پرهيزكارتر مى‏باشند و گروهى بدتر بوده هر گاه بهتر از خود را مشاهده كرد براى او تواضع كند و خود را به او برساند، و هر گاه بدتر از خود را ديد در اين جا بايد بگويد شايد باطن او بهتر از من باشد و اميد هست عاقبت او به سعادت پايان يابد، هر گاه چنين فكر كند بزرگى او بالا مى‏رود و بر اهل زمانش رياست مى‏كند.پ 78- سعد بن ابى خلف گويد: حضرت ابو الحسن موسى عليه السّلام به يكى از فرزندانش گفت: اى فرزند من متوجه باش كه خداوند تو را در معصيتى مشاهده نكند كه از آن نهى كرده است، و به پرهيز از اينكه از اطاعت خدا دست بكشى و از دستورات او سرپيچى كنى همواره در كارها كوشش داشته باش و خود را مقصر بدان كه خداوند را نيكو عبادت نكرده‏اى.

زيرا خداوند متعال را نمى‏توان آن طور كه شايسته است عبادت كرد، از مزاح و شوخى دست بردار كه نور ايمان را مى‏برد، مرد را سبك مى‏گرداند، از كسالت و تنبلى و تن پرورى دورى كنيد كه آنها شما را از دنيا بى‏بهره خواهند كرد و از آخرت هم سهمى نخواهى داشت.پ 79- ابو بصير گويد: حضرت صادق عليه السّلام فرمود: اى ابو محمد از ورع و

 

عبادت و اداء امانت دست باز نداريد، و همواره راست بگوئيد و با دوستان خود خوش رفتار باشيد و سجده را طول دهيد كه اينها از سنت‏هاى گذشتگان مى‏باشند.پ 80- انس بن مالك گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند: اى انس خود را پاك نگهدار كه خداوند عمرت را دراز مى‏كند، و اگر قدرت داشته باشى كه در شب و روز وضوء داشته باشى اين كار را انجام بده.

هر گاه اين كار را كردى در حال مرگ شهيد خواهى مرد، نماز ظهر را بجاى آور كه آن نماز گذشتگان است، مستحبات را زياد انجام بده تا حافظان نامه اعمال و فرشتگان موكل بر تو شما را كمك كنند و يارى نمايند.

به هر كس برخورد كردى به او سلام كن تا خداوند بر حسنات شما بيفزايد، و در خانه خودت هم سلام كن تا خداوند بركت دهد، مسلمانان را محترم بدار، و از كوچكان دلجوئى نما، اگر اين كارها را بكنى روز قيامت با هم وارد محشر مى‏گرديم.پ 81- على بن جعفر از برادرش موسى و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر كس در آن چهار خصلت باشد از اهل بهشت مى‏باشد، هر كس به وحدانيت خداوند و رسالت من گواهى دهد، كسى كه خيرى به او برسد و بگويد: الْحَمْدُ لِلَّهِ*، و كسى كه از گناهش استغفار كند و در هنگام مصيبت بگويد:

إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ.پ 82- سماعه از ابو الحسن موسى عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: كار خير را زياد مشماريد، گناهان كم را اندك ندانيد زيرا همان گناهان كم زياد مى‏كردند، در نهان از خداوند بترسيد، تا در نزد خود حق را احراز كنيد، در اطاعت خدا بكوشيد و راست بگوييد، امانت را ادا كنيد كه به سود شما هست و در جايى كه روا نيست خود را دخالت ندهيد كه جريان شما تمام خواهد شد.پ 83- ابن سنان گويد: امام صادق فرمود: رسول خدا در يكى از خطبه‏هايش فرمودند: شما را به بهترين مخلوقات دنيا و آخرت خبر دهم، هر گاه كسى به شما

 

ظلم كرد از او درگذريد، كسى كه رفت و آمد با شما را قطع كرد شما با او رفت و آمد كنيد، كسى به شما بد كرد شما به او نيكى كنيد، كسى شما را محروم كرد شما به او احسان نمائيد از دشمنى دورى كنيد كه او دين را از بين مى‏برد.پ 84- عجلان گويد: امام صادق سلام اللَّه عليه فرمود: در برابر حق از خود گذشت داشته باش، مردم را در مال خود شريك بدان، براى آنها به پسند آنچه را براى خود مى‏پسندى، همواره در ياد خدا باش، از كسالت و تنبلى دورى كن كه پدرم مرا به اين وصيت مى‏كردند و پدرش هم او را وصيت مى‏نمود.

نماز شب را از دست نده، كسالت و تنبلى موجب نگردد كه شما از نماز شب غفلت كنى، هر گاه سستى كردى حق خداوند را ادا نمى‏كنى و اگر ملول و افسرده شدى حق هيچ كس را ادا نمى‏كنى، صداقت و پرهيزگارى را فراموش مكن امانت را برگردان و هر گاه وعده‏اى دادى خلاف مكن.پ 85- بكير گويد: امام صادق سلام اللَّه عليه فرمود: ما شيعيان عاقل خود را دوست مى‏داريم، و مى‏خواهيم آنها با شعور و با فهم، حليم و بردبار و صدوق و صبور و با وفا باشند، اگر داراى اين صفات برجسته باشند ما آنها را دوست مى‏داريم.

بعد از آن فرمودند خداوند پيامبران را به مكارم اخلاق اختصاص داد اينك هر كس داراى آن اخلاق باشد بايد خداوند را سپاسگزار باشد، و اگر داراى آنها نيست به درگاه خداوند زارى كند تا آن اخلاق را به وى عطا كند.

راوى گويد: عرض كردم قربانت گردم آن اخلاق كه وصف فرمودى كدام هستند، امام عليه السّلام فرمود: آنها عبارتند از ورع، قناعت، شكيبائى، سپاسگزارى، بردبارى، حياء، سخاوت، شجاعت، غيرت، نيكى، راستگوئى و اداء امانت.پ 86- عمر بن سعيد گويد: به حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم مرا وصيت كند فرمود: شما را به ترس از خداوند دعوت مى‏كنم و اينكه ورع و عبادت را از دست ندهيد، و بدانيد كه عبادت بدون ورع و پرهيزگارى سودى ندارد.

همواره به كسى كه از خودت پائين هست توجه كن و هرگز به بالا دست نگاه‏

 

مكن،پ خداوند در بسيارى از جاها به رسول خود فرمود: مال و فرزندان آنها شما را به شگفت نياورد، در جاى ديگر فرمود: ديدگان خود را بطرف كسانى كه رزق و برق دنيا را دارند و يا زنان زيادى را در اختيار گرفته‏اند توجه ندهيد.

اگر وقتى نفست تو را به يكى از اينها متوجه نمود و دنيا را در نظرت زيبا جلوه داد، بدان كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله خوراكش نان جو بود و شيرينى او خرما اگر پيدا مى‏شد، از شاخه درختان آتش درست مى‏كرد، هر گاه گرفتار مصيبتى شدى از مصيبت‏هاى آن حضرت ياد كن كه مردم مانند او مصيبت نديدند.پ 87- ابن اسحاق خراسانى گويد: امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: ترديد نداشته باشيد كه به شك گرفتار مى‏شويد و كافر مى‏گرديد، خود را آزاد نسازيد كه همه چيز را از دست بدهيد، با حق به مداهنه عمل نكنيد كه زيان خواهيد كرد و احتياط آن است كه موضوع را خوب درك كنيد.

فقه و شعور به شما حكم مى‏كند كه گول نخوريد و كسى شما را فريب ندهد، شايسته‏ترين شما در نزد خداوند كسى است كه از خداوند اطاعت كند، و فريب‏كارترين شما آن كسى است كه به خداوند عصيان ورزد، هر كس از خداوند فرمان برد آرامش پيدا مى‏كند و رستگار مى‏شود.

كسى كه معصيت خداوند را انجام دهد و نافرمانى كند روزى زيان مى‏كند و پشيمان مى‏گردد، از خداوند يقين بخواهيد و دنبال عاقبت كار باشيد، بهترين چيزى كه در خانه قلب جاى مى‏گيرد يقين است، اى مردم از دروغ دورى كنيد، و بدانيد هر كس چيزى را مى‏خواهد دنبال آن مى‏رود و هر كس مى‏ترسد فرار مى‏كند.پ 88- حذاء از امام صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: شما را به مهمترين واجبات خداوند خبر دهم، و آنها عبارتند از انصاف، مواسات با برادران براى خداوند، در هر حال ياد خدا بودن، و اگر جايى كار مورد رضايت خدا پيش آمد آن را انجام دهد و اگر معصيتى پيش آمد آن را ترك گويد.پ 89- سلمان فارسى رحمة اللَّه عليه گويد: دوست من رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله مرا به‏

 

هفت چيز وصيت كردندپ و من در هر حالى كه باشم آنها را انجام مى‏دهم، نخست اينكه همواره به پائين‏تر از خود نگاه كنم و هرگز به بالاتر از خويش نگاهى نداشته باشم.

بايد فقراء را دوست داشته باشم و خود را به آنها نزديك سازم، و حق را بگويم اگر چه تلخ باشد، با ارحام رفت و آمد كنم اگر چه آنها از من بريده باشند و اينكه از مردم چيزى نخواهم و همواره به ذكر لا حول و لا قوة الا باللَّه مشغول شوم كه اين يكى از گنج‏هاى بهشت مى‏باشد.پ 90- امير المؤمنين سلام اللَّه عليه فرمود: من دنبال قدر و مقام رفتم و آن را جز در علم نديدم، اينك علم فرا گيريد تا در دنيا و آخرت اهميت پيدا كنيد، و كرامت و بزرگوارى را هم فقط در تقوى و پرهيزكارى مى‏توانيد بدست آوريد اكنون دنبال آن را بگيريد.

مال و ثروت را فقط در قناعت پيدا خواهيد كرد، اينك قناعت كنيد تا بى‏نياز شويد راحت و آسايش در آن است كه با مردم در كارهاى مختلف آميزش نداشته باشيد و اگر مى‏خواهيد آرام زندگى كنيد و در دو جهان راحت گرديد با مردم كمتر آميزش كنيد.

سلامتى را تنها در اطاعت خداوند مى‏توانيد بدست آوريد، اكنون خداوند را اطاعت كنيد تا سالم بمانيد، خضوع را هم در پذيرش حق مى‏توان بدست آورد اينك حق را قبول كنيد كه پذيرش حق آدميان را از تكبر و غرور دور مى‏كند.

لذت زندگى را در ترك هواهاى نفسانى ديدم، اكنون اگر مى‏خواهيد زندگى خوشى داشته باشيد بايد هواها را ترك كنيد، اگر مى‏خواهيد مردم شما را به خوبى ياد كنند سخاوت داشته باشيد تا جامعه از شما به نيكى ياد كند من نعمت‏هاى دنيا را در اين اعمال ديدم و از آنها لذت بردم.پ 91- صفوان گويد: حضرت صادق عليه السّلام فرمود: هر كس به خداوند متعال متوسل گردد هدايت مى‏شود، هر كس بخداوند توكل كند خدا او را كفايت مى‏كند، و هر كس به آن چه خداوند به او روزى كرده قناعت كند خدا او را بى‏نياز مى‏سازد،

 

هر كس از خدا بترسد رهائى پيدا مى‏كند.پ اى بندگان خدا تا آنجا كه توانائى داريد تقوى پيشه كنيد و از او اطاعت نماييد و كار را به اهل آن واگذاريد تا رستگار شويد و صبر كنيد كه خدا با صابران است، و مانند كسانى كه خدا را فراموش كردند نباشيد كه خدا آنها را از خود فراموش خواهد كرد و بدانيد كه ياران بهشت مانند ياران دوزخ نيستند، و اصحاب بهشت اهل نجات مى‏باشند.پ 92- هشام بن سالم گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم كه به حمران فرمودند:

اى حمران به كسانى كه پائين‏تر از تو هستند و توانائى آنها از شما كمتر مى‏باشد توجه كنيد و به بالاتر از خود هرگز توجه نداشته باشيد، اگر چنان كنى به آنچه در دست دارى قناعت خواهى كرد.

در اين صورت شايستگى زيادت پيدا خواهى كرد و بدان كارى كه از روى يقين انجام مى‏دهى اگر چه كم باشد از عمل زياد اما بدون يقين بهتر مى‏باشد، و بدان ورعى بالاتر از دورى كردن از گناهان نيست بايد از آزار مؤمنان دست باز داريد و غيبت آنها را نكنيد.

زندگى گواراتر از حسن خلق نيست، و مالى سودمندتر از قناعت نخواهد بود و آدمى بايد با مال اندكى كه زندگى را كفايت مى‏كند بسازد و از تكاثر دست باز دارد، و هيچ جهلى زيان آن بيشتر از خود خواهى نيست.پ 93- رسول اكرم صلى اللَّه عليه و اله فرمود: خوشا به حال آن كس كه خلقش پاك و باطنش خوب و نهانش شايسته و ظاهرش نيكو باشد زيادى مال خود را انفاق كند و از پر حرفى دست بكشد و از خود گذشت داشته باشد و اهل انصاف بحساب آيد.پ 94- در حديث ديگرى آمده خوشا بحال آن كس كه عمرش طولانى شود و عملش نيكو باشد و آخرت او هم به خوبى برايش بگذرد، زيرا خداوند از اعمال وى راضى مى‏باشد و واى بر كسى كه عمرش طولانى گردد و عملش بد شود و پايان كارش به زشتى و بدى مبدل گردد، زيرا خداوند بر او غضب كرده است.پ 95- سكونى از امام صادق و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا

 

صلى اللَّه عليه و اله فرمود:پ هر كس وضوى كامل بگيرد و نمازش را نيكو بجاى آورد و زكاة مالش را هم بدهد و از غضب خود را نگهدارد و زبانش را حفظ كند و براى گناهانش استغفار نمايد، و خاندانش را نصيحت كند، به حقيقت ايمان رسيده و درهاى بهشت براى او باز مى‏شود.پ 96- على عليه السّلام فرمود: خيرى در گفتار نخواهد بود مگر اينكه عمل هم باشد، در چهره‏ها خيرى نيست مگر اينكه باطن او خوب باشد، مالى كه در آن بخشش نباشد خيرى در آن وجود ندارد، صداقتى كه در آن وفاء نباشد خيرى در آن نخواهد بود.

فقه بدون ورع و پرهيزكارى سودى ندارد، صدقه بدون نيت ارزشى ندارد، زندگى بدون سلامتى و تندرستى ارزشى نخواهد داشت، وطنى كه در آن امنيت و خوشى نباشد آن وطن جاى زندگى نيست.پ 97- ابو بصير گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم شيعيانت را براى من وصف كنيد، فرمود: شيعيان ما كسانى هستند صداى آنها از گوشها فراتر نمى‏رود و غضبش از خودش تجاوز نمى‏كند، خود را بر ديگران تحميل نمى‏سازد و اگر از گرسنگى بميرد غير از برادران خود از كسى سؤال نمى‏كند.

شيعيان مانند سگ‏ها زوزه نمى‏كشند و مانند كلاغها طمع ندارند، زندگى آنها بسيار سبك است و آنها همواره در حال انتقال مى‏باشند، در اموال شيعيان براى محرومان حقى هست و آنها به ضعفاء و دردمندان مى‏رسند و با هم مواسات دارند.

شيعيان ما در هنگام مرگ بى‏تابى ندارند و در گورها همديگر را زيارت مى‏كنند، گويد: عرض كردم قربانت گردم اينها را در كجا بيابم فرمود: در اطراف زمين و بازارها و خيابان‏ها، آنها همان گونه كه خداوند در قرآن فرموده: نزد مؤمنان ذليل و نزد كافران عزيز مى‏باشند.پ 98- على بن يعقوب گويد: امام صادق عليه السّلام به من گفتند مردم تو را فريب ندهند زيرا پاداش از جاى ديگر به تو مى‏رسد و به آنها ارتباطى ندارد، روزها را در

 

كارهاى ببيهوده مگذران كه حافظان مراقب اعمال تو هستند و كارهاى تو را حفظ مى‏كنند.پ كارهاى خير را هرگز كم ندان كه فردا به تو مى‏رسد و خوشحالت مى‏كند و از كار بد هر چه كم باشد دورى كن كه فردا تو را بد حال مى‏كند، كار نيك كن كه از هر چيز زودتر بدست تو خواهد رسيد و گناهان گذشته را محو خواهد كرد خداوند مى‏فرمايد نيكيها بديها را مى‏برند و بايد اهل ذكر متوجه باشند.پ 99- ابو حمزه ثمالى گويد: از امام سجاد عليه السّلام شنيدم فرمود: هر كس واجبات خداوند را انجام دهد از بهترين مردمان مى‏باشد، هر كس از حرام دست بكشد عابدترين مردم مى‏باشد و هر كس قناعت كند به آنچه خدا به او داده است از بى‏نيازترين مردم مى‏باشد.پ 100- زهرى از امام عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: واى بر كسى كه معتقد به امر به معروف و نهى از منكر نباشد، هر كس لا اله الا اللَّه بگويد: وارد ملكوت آسمانها نمى‏شود مگر اينكه عمل صالحى دنبال او بيايد و كارش در دنيا به شايستگى ختم گردد.

دين ندارد هر كس كه به امام غير عادل خضوع كند، دين ندارد كسى كه از ظالمى اطاعت نمايد خوار مى‏گردند آن گروهى كه به گذشتگان خود افتخار كنند تا آنجائى كه قبرها را به هم نشان دهند و به تعداد قبرها بر هم افتخار نمايند.

امام عليه السّلام فرمود: كسى كه كار خوب كرده و از كارهاى بد دست كشيده بهتر است از كسى كه هم كار خوب كرده و هم بد، و كسى كه هم نيكى كرده و هم بدى بهتر است از كسى كه بدى كرده و نيكى ننموده است فرمود توقف در شبهات بهتر است از فرو رفتن در مهلكات.پ 101- يكى از بنى هاشم گويد: از امام عليه السّلام شنيدم هر كس چهار چيز داشته باشد اسلامش كامل مى‏گردد اگر چه غرق در گناه باشد او را زيان نمى‏رساند، و آنها عبارتند از صدق، حياء، حسن خلق و شكر.پ 102- مهزم اسدى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: شيعيان ما كسانى هستند كه‏

 

 

صداى آنها از گوشهاى آنها تجاوز نمى‏كند،پ علنا بخاطر ما ستايش نمى‏شوند، و با دشمنان ما ارتباط برقرار نمى‏كنند، و دوستان ما را دشمن نمى‏گيرند، با كسانى كه از ما عيب‏جوئى مى‏نمايند هم‏نشينى نمى‏كنند.

راوى گويد: عرض كردم پس اينهائى كه خود را شيعه مى‏دانند چه مى‏گويند و ما با آنها چگونه رفتار كنيم، امام فرمود: آنها بايد پاك گردند و از همديگر تميز داده شوند و جابجا گردند تا حقيقت روشن گردد و پاك از ناپاك معلوم شود.

قحطى‏ها آنها را فانى مى‏كنند، و طاعون‏ها آنان را هلاك مى‏سازند اختلافات آنها را از هم پراكنده مى‏كند، شيعيان ما كسانى هستند كه مانند سگ‏ها زوزه نمى‏كشند، و مانند كلاغ‏ها طمع ندارند و اگر از گرسنگى بميرند سؤال نمى‏كنند.

گويد: عرض كردم اينها را كجا طلب كنم فرمود: آنها را در اطراف زمين بجوى آنان از نظر زندگى سبك بار هستند و از جايى بجاى ديگر انتقال پيدا مى‏كنند، آنها هر گاه در جايى حضور پيدا كنند شناخته نمى‏گردند و اگر غيبت كنند كسى از آنها سؤال نمى‏كند.

اگر بيمار شوند كسى از آنها عيادت نمى‏كند و اگر زن بخواهند كسى به آنها زن نمى‏دهد، اگر منكرى را ديدند او را انكار مى‏نمايند، اگر جاهل آنها را مورد خطاب قرار دهد و يا آنها را استهزاء كند بر او سلام مى‏نمايند.

اگر صاحب حاجتى از آنها حاجت خود را بخواهد بر او ترحم مى‏كنند آن جماعت در موقع مرگ حزن و اندوهى ندارند، در قبرها به ديدن يك ديگر مى‏روند، اگر چه آنها در شهرهاى گوناگون زندگى مى‏نمايند ولى دلهاى آنان با هم يكى مى‏باشد.پ 103- موسى بن جعفر عليه السّلام از پدرانش روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: اگر پدر و مادرت دو سال راه از تو دور باشند نزد آنها برو و به آنها نيكى كن، اگر ارحام تو يك سال از تو دور مى‏باشند از آنها ديدن نما، اگر بيمارى به فاصله يك ميل از تو دور است از وى عيادت كن.

اگر جنازه‏اى به اندازه دو ميل از تو فاصله دارد، براى تشييع جنازه او برويد، و

 

اگر مظلومى به فاصله سه ميل از تو زندگى مى‏كند به داد آن برس، استغفار را فراموش نكنيد كه آن شما را نجات مى‏دهد.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: خوشا بحال كسانى كه قبل از همه در سايه عرش خداوند قرار مى‏گيرند گفته شد: يا رسول اللَّه آنها كدام افراد هستند، فرمود: آنها كسانى هستند كه هر گاه حق را بشنوند قبول مى‏كنند، و هر گاه از آنها سؤال كنند پاسخ مى‏دهند.

آنها حق را ظاهر مى‏كنند و در جايش بذل مى‏نمايند آنها در باره مردم آن گونه حكم مى‏كنند كه در باره خود حكم كرده‏اند، اين گونه جماعت قبل از همه در سايه عرش خدا قرار مى‏گيرند.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: به ما خانواده هفت چيز داده شده كه به هيچ كس عطا نشده است نه گذشتگان و نه آيندگان به آن رسيده‏اند، آنها عبارتند از: صباحت، فصاحت، سماحت، شجاعت، علم، عمل، و محبت در ميان زنها.پ على عليه السّلام فرمود: از رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله پرسيدند آن چيست كه شيطان را از ما دور مى‏كند فرمود: روزه چهره شيطان را سياه مى‏كند، صدقه كمر او را مى‏شكند، محبت در راه خدا و مواظبت بر كارهاى شايسته كمر او را قطع مى‏كند و استغفار كردن او را مى‏زند.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: امت خود را به پنج چيز وصيت مى‏كنم: سخن حق را گوش دهند، از خدا اطاعت كنند، از كفر به اسلام هجرت نمايند، جهاد داشته باشند، و با جماعت حركت كنند، هر كس مردم را به جاهليت دعوت كند در يكى از گودال‏هاى جهنم قرار مى‏گيرد.پ 104- فاطمه دختر امام حسين عليه السّلام از پدرش از امير المؤمنين عليه السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: هر كس چهار خصلت داشته باشد به خير دنيا و آخرت رسيده و حظ خود را بدست آورده است.

ورعى كه او را از ارتكاب به حرام باز دارد، حسن خلقى كه بوسيله آن در ميان مردم زندگى كند حلمى كه بوسيله آن نادانها را از خود دور سازد، و زن شايسته‏اى كه‏

 

در كارهاى دنيا و آخرت او را يارى دهد.پ 105- محمد بن جعفر از پدرش و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: رأس همه كارها سه چيز است حق را بطرف دادن و انصاف داشتن، مواسات با برادران و در هر حال ياد خدا كردن.پ 106- على بن حمزه علوى از امام رضا عليه السّلام و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: حسبى مانند تواضع نيست، كرمى بالاتر از تقوى وجود ندارد عملى مانند نيت نخواهد بود، رسول خدا فرمود: حب انسانى ثروت اوست، و مروت او عقل وى هست، و شرفش حلم او مى‏باشد و بزرگواريش تقواى او هست.پ 107- اسحاق بن جعفر از برادرش موسى عليه السّلام روايت مى‏كند كه پدرم فرمود:

بهتر از راستى گوينده آن است، و بهتر از نيكى بجاى آوردن آن مى‏باشد بعد از آن فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمودند: من براى مكارم اخلاق و رسانيدن بهترين آنها مبعوث شده‏ام و نيز فرمود به پايان رسانيدن كار نيك بهتر از شروع كردن آن است.پ 108- محمد بن صدقه از امام موسى و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: امت من همواره در خير هستند مادامى كه به هم محبت مى‏كنند و نماز برپا مى‏دارند و زكاة مى‏دهند و مهمانى مى‏كنند، و اگر اين كارها را ننمايند، مبتلا به قحطى و خشكسالى مى‏شوند.پ 109- ابو عبيده حذاء گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: شما را به مهمترين واجبات خداوند مطلع سازم گفتم: بفرمائيد فرمود: مهمترين آنها اين است كه در هنگام داورى حق را بطرف خود بدهى و با برادران خود در مالت مواسات كنى و همواره ياد خدا باشى و ذكر بگوئى.

مقصود اين نيست كه هميشه سبحان اللَّه و يا الحمد للَّه و يا لا اله الا اللَّه بگوئى اگر چه اينها هم ذكر هستند ولى مقصود از ذكر آن است كه هر گاه به حرامى رسيدى دست از آن باز دارى و از خداوند اطاعت كنى و اوامر او را انجام دهى.

 

پ‏110- ابن ابى يعفور گويد: امام صادق سلام اللَّه عليه فرمود: كمال مؤمن در سه خصلت مى‏باشد: درك مسائل دينى، صبر در برابر مشكلات و عقل معاش و زندگى.پ 111- ابو كهمس گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم كدام يك از اعمال بعد از معرفت بهتر است فرمود: بعد از معرفت چيزى مانند نماز نيست و بعد از نماز هم زكاة مى‏باشد، و بعد از آن روزه و بعد از آن حج مى‏باشد ولى آغاز و انجام همه اينها معرفت ما هست.

بهترين اعمال بعد از اينها مواسات و بذل مال براى برادران است كه خداوند بندگان خود را به آن آزموده است، و بعد از آن حج خانه خدا مى‏باشد كه هر كس هر سال حج بجاى آورد فقر از او برداشته مى‏گردد و ثروت بطرف او جلب مى‏شود.

يك نماز واجب در نزد خداوند از هزار حج و هزار عمره مقبوله بهتر است، و حج خانه از انفاق هزاران درهم و دنيا را فضل است، سوگند بخدائى كه محمد را به راستى برانگيخت و او را براى بشارت و انذار مبعوث فرمود: برآوردن يك حاجت مسلمان و رفع پريشانى از او از حج هم بهتر مى‏باشد.

بعد از آن فرمود: از خداوند بترسيد و خسته نشويد و از كارهاى خير ملول نگرديد و كسالت پيدا نكنيد، خدا و رسولش از شما بى‏نياز هستند و به شما احتياجى ندارند، شما همه به خداوند نياز داريد و خداوند مى‏خواهد شما با اين اعمال مقام پيدا كنيد و وارد بهشت شويد.پ 112- سيف از حضرت صادق عليه السّلام روايت مى‏كند كه فرمود: هر كس را خداوند از ذلت معصيت بيرون كند و به عزت تقوى بكشاند او را از همه چيز بى‏نياز مى‏گرداند و بر همگان عزت مى‏دهد و بدون داشتن مال و عشيره به او سرورى مى‏دهد.

هر كس از خداوند بترسد خدا همه چيز را از او مى‏ترساند، و هر كس از خداوند نترسد از همه كس خواهد ترسيد، هر كس به زندگى اندك قناعت كند خداوند به عمل اندك او راضى خواهد شد هر كس دنبال مال حلال برود زندگى‏

 

بر او آسان مى‏گردد و به خوشى مى‏گذراند.پ هر كس مال و منال دنيا را ترك گويد و دنبال جمع آورى ثروت و جاه و مقام نباشد خداوند قلب او را پر از حكمت مى‏كند و زبانش را به حكمت مى‏گشايد و عيب‏هاى دنيا را به او نشان مى‏دهد و بيماريها و داروهاى آن را به وى تعليم مى‏كند و او را از دنيا سالم بيرون مى‏سازد.پ 113- امام حسن عسكرى عليه السّلام فرمود: سخاوت مقدار معينى دارد و اگر بر آن افزوده گردد اسراف است، احتياط اندازه دارد و اگر از آن گذشت ترس حساب مى‏شود ميانه روى محدود مى‏باشد و اگر از آن تجاوز كرد بخل بحساب مى‏آيد.

 

شجاعت اندازه‏اى دارد و اگر از آن گذشت بى‏باكى تلقى مى‏گردد، فرمود: از ادب آن است كه هر چه از ديگران بد مى‏دانى از آن دورى كنى فرمود: هر كس ورع جزء طبيعتش باشد و نيكى از وى آشكار گردد دشمنانش از وى ثنا خواهند گفت و با ذكر جميل و نام نيك در دژى استوار قرار خواهد گرفت و بر دشمنانش پيروز خواهد شد.پ 114- نصر بن كثير گويد: من و سفيان ثورى خدمت امام صادق عليه السّلام رسيديم، گفتم ما قصد خانه خدا را كرديم اينك دعائى به ما تعليم كنيد تا آن را بخوانيم، فرمود: هنگامى كه به خانه خدا رسيدى دست بر ديوار خانه بگذار و بگو:

يا سامع الفوت و يا سامع الصوت، و يا كاسى العظام بعد الموت.

بعد از آن هر چيز مى‏خواهى دعا كن، در اينجا سفيان چيزى به او گفت كه من نفهميدم، در جواب او فرمود: اى سفيان هر گاه از چيزى خوشحال شدى بسيار بگو الحمد للَّه و هر گاه از چيزى ناراحت شدى بسيار بگو لا حول و لا قوة الا باللَّه و هر گاه روزيت تاخير افتاد استغفار كن.

معافا گويد: از ابو جعفر طبرى روايت شده هنگام شنيدن اين حديث قلم و كاغذ طلبيد و اين دعا را از حضرت صادق ياد داشت كرد و اين يك ساعت قبل از درگذشت او بود گفته شد در اين حالت هم مى‏نويسى گفت: سزاوار است آدمى تا هنگام مرگ علم را از دست ندهد.

 

پ‏115- ربيعة بن كعب گويد: يكى از روزها رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله به من فرمودند اى كعب تو هفت سال به من خدمت كردى آيا چيزى از من نمى‏خواهى، گفتم يا رسول اللَّه اندكى مهلت دهيد تا در اين باره فكرى بكنم، روز بعد بار ديگر خدمت آن حضرت رسيدم.

در اين هنگام پرسيدند حاجت خود را بگو عرض كردم يا رسول اللَّه از خداوند بخواه تا مرا در بهشت با شما هم‏نشين كند، رسول خدا فرمود: كه تو را به اين حاجت راهنمائى كرد، عرض كردم كسى اين را به من ياد نداده است.

من خود در اين باره فكر كردم كه اگر از شما مالى بخواهم مال از بين مى‏رود، و اگر از شما عمرى طولانى و يا فرزندان زياد بخواهم عاقبت خواهيم مرد، ربيعه گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله مدتى درنگ كرد و بعد فرمود: از خدا اين را خواهم خواست، ولى شما هم زياد سجده كنيد و مرا يارى نمائيد.

ربيعه گويد: از رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله شنيدم فرمود: هر بنده‏اى كه روزى هفت بار بگويد: «أسأل اللَّه الجنة و اعوذ به من النار»، آتش مى‏گويد: اى خدا او را از من در پناه خود قرار بده تا از من گزندى و آسيبى نبيند.

گفت: از آن حضرت شنيدم فرمود: هر كس پنج چيز داشته باشد عذرى در ترك اعمال آخرت ندارد، زن صالح و شايسته‏اى كه او را در امور دين و دنيا كمك كند، فرزندان نيكوكار، زندگى در شهر خودش اخلاقى كه بتواند با مردم زندگى كند، و محبت اهل بيت من.

گويد: شنيدم فرمود: از مردم اميدى نداشته باشيد تا بى‏نياز گرديد، اگر طمع كنيد فقير مى‏گرديد، هر گاه نماز مى‏خوانى نمازى بخوان كه گويا آخرين نماز مى‏باشد، كارى نكن كه بعد عذرخواهى كنى، از آن جناب شنيدم فرمود: بعد از من فتنه‏ها پيدا خواهند شد و شما در اين هنگام با على حركت كنيد.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس راست بگويد و زبانش پاك گردد، و نيتش نيكو شود بر عمرش افزوده مى‏گردد و هر كس با خاندانش به نيكى رفتار كند روزيش زياد مى‏شود.

 

پ‏116- در يك حديث از امام صادق عليه السّلام وارد شده كه فرمود: امير المؤمنين سلام اللَّه عليه بيست و چهار كلمه فرموده‏اند كه ارزش هر يك از آنها به اندازه وزن آسمانها و زمين مى‏باشد على عليه السّلام فرمودند:

خداوند رحمت كند كسى را كه بشنود و آن را حفظ كند، و مردم را راهنمائى نمايد و خود هم آن را مورد عمل قرار دهد، و دنبال راهنما برود و نجات پيدا كند، به خداوند نظر داشته باشد و از گناهش بترسد، از خالص مالش قبل از خود بفرستد و كارهاى شايسته انجام دهد.

چيزى براى خود ذخيره كند و از محذورات دورى نمايد، با مقصود تيرى بطرف هدف بزند، و عوض بگيرد، با هواى نفس جنگ كند و آرزوها را دروغ بداند، از آمال و هوس كناره‏گيرى كند و عمل خود را مرتب نمايد.

صبر را در زندگى مورد عمل قرار دهد و تقوى را وسيله مرگش حساب كند، آنچه در دل دارد در ظاهر همان را ابراز كند، و به كمترين چيزى كه مى‏داند، اكتفاء نمايد، از راه روشن حركت كند و طريق صاف و هموار را به پيمايد، از فرصت‏ها استفاده نمايد و قبل از رسيدن مرگ خود را براى مرگ آماده كند و از عمل خود زاد و توشه بردارد. 117- امام صادق عليه السّلام فرمود: از آسمان چيزى گرانبهاتر و كمتر از اين سه چيز نيامده است، تسليم، نيكى، و يقين.پ 118- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: در هنگام ظهور فتنه مانند بچه شتر باشيد نه كمرى دارد كه از آن بار بكشند و نه شيرى دارد كه آن را بدوشند.پ على عليه السّلام فرمود: صبر از شجاعت ناشى مى‏گردد، زهد ثروت بشمار مى‏رود، ورع و پرهيزكارى سپرى است كه آدميان را نگه مى‏دارد، رضا و خوشنودى بهترين هم‏نشين مى‏باشد علم ميراثى شريف است، ادب زيورى است كه آدميان را آرايش مى‏دهد.

انديشه آئينه‏اى روشن مى‏باشد، سينه عاقل صندوق راز او هست، چهره باز دامى است كه آدميان را جلب مى‏كند و دوست انسان مى‏كند، مسالمت با مردم‏

 

عيب‏ها را مى‏پوشاند صدقه داروئى است كه آدمى را بهبودى مى‏بخشد، اعمال بندگان در دنيا مقابل آنها در آخرت قرار خواهد گرفت.پ 119- از على عليه السّلام سؤال شد خير چيست، فرمود: خير آن نيست كه مال و فرزندت زياد گردد ولى خير آن است علم و عملت زياد گردد، و حلمت افزون شود، و با عبادت خداوند به مردم مباهات كنى اگر كار نيك كردى سپاسگوئى و اگر بد كردى استغفار كنى.

در دنيا خير فقط براى دو نفر مى‏باشد، مرديكه مرتكب گناه شده است و با استغفار آن را جبران مى‏كند، و مرديكه به كارهاى نيك شتاب دارد، عملى كه توام با تقوى باشد كم نيست، و چگونه كم خواهد بود آن عملى كه مورد قبول قرار مى‏گيرد.پ 120- على عليه السّلام فرمود: مالى محكم‏تر از عقل نيست خودخواهى آدمى را به تنهائى مى‏كشاند و از همگان دور مى‏كند، عقلى مانند تدبير نيست، كرمى مانند تقوى نخواهد بود، همنشينى مانند حسن خلق براى آدمى نمى‏باشد و ارثى مانند ادب نيست.

توفيق بهترين راهنماى آدم است، و عمل صالح بالاترين تجارت مى‏باشد، پاداش كارها بهترين سود بحساب مى‏آيد، بهترين ورع آن است كه انسان در هنگام شبهات از ورود در آن خوددارى كند و زهدى مانند خوددارى از حرام نيست.

دانشى مانند تفكر و انديشه نخواهد بود، عبادتى مانند اداء واجبات نيست، ايمانى مانند حياء و صبر نخواهد بود، تواضع بهترين حسب است، و شرفى مانند علم نيست، مشورت در كارها استوارى و اطمينان مى‏آورد و پشت آدمى را محكم مى‏كند.پ 121- على عليه السّلام فرمود: خوشا بحال كسى كه خود را حقير و كوچك بداند و دنبال كسب پاك برود و باطنش صالح و شايسته باشد و اخلاقش نيكو گردد، زيادى مالش را انفاق كند و پر حرفى ننمايد، مردم از شر او در امان باشند با سنت‏

 

رفتار كند و دنبال بدعت‏ها نرود.پ 122- امير المؤمنين سلام اللَّه عليه فرمود: هر كس داراى چهار چيز باشد از چهار چيز محروم نمى‏گردد، هر كس موفق به دعا شد از اجابت محروم نمى‏گردد، هر كس به توبه موفق شد از قبول اعمال محروم نمى‏شود.

هر كس موفق به استغفار شد از آمرزش محروم نمى‏شود، هر كس توفيق شكر و سپاس يافت از افزايش نعمت محروم نخواهد شد خداوند براى هر يك از اينها در قرآن مجيد آيه‏اى نازل كرده و در باره دعا فرموده:

مرا بخوانيد تا اجابت كنم، در باره استغفار گفته: هر كس كار بدى بكند و يا به خود ستم روا دارد ولى بعد از آن استغفار كند خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد يافت و در باره شكر فرمود:

اگر شاكر باشيد و سپاسگزارى كنيد من بر روزى شما خواهم افزود، و در باره توبه مى‏فرمايد: توبه براى كسانى هست كه كارهاى زشت مى‏كنند و آن كارها را از روى جهالت انجام مى‏دهند و بعد توبه مى‏كنند خداوند توبه آنها را قبول مى‏كند.پ 123- على عليه السّلام فرمود: جود و بخشش عرض و آب روى آدمى را نگه مى‏دارد، حلم و بردبارى دهان سفيه و نادان را مى‏بندد، عفو و درگذشت زكاة پيروزى مى‏باشد، مشورت خود يك راهنما هست و كسى كه خود را بى‏نياز مى‏داند در مخاطره است.

صبر و شكيبايى با گردش شب و روز مبارزه مى‏كند، جزع و بى‏تابى آدمى را تباه مى‏نمايد، بهترين ثروت ترك آرزوها هست، چه قدر عقل‏ها كه اسير هواى نفس هستند، تجربه اندوختن خود موفقيت مى‏باشد، محبت خويشاوندى است كه از آن مى‏توان استفاده كرد و افسرده‏ها را محل اطمينان ندانيد.پ 124- كثرت سكوت هيبت آدمى را زياد مى‏كند، انصاف رفت و آمدها را زياد مى‏گرداند، با احسان قدر و مقام‏ها معلوم مى‏شوند، با تواضع نعمت‏ها تمام مى‏گردند، با تحمل مخارج زندگى بزرگى معلوم مى‏شود، با سيرت نيكو و روش خوب دشمنان مقهور مى‏گردند، با درگذشت از نادان ياوران زياد مى‏شوند.

 

پ‏125- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: مؤمن در چهره‏اش شادمان و خوشحال و در دل اندوهگين است، دلش بسيار باز مى‏باشد، در نزد خود از همه حقيرتر است برترى‏جوئى را دوست نمى‏دارد و از بدگوئى دورى مى‏كند.

او اندوهى طولانى دارد، همتش بسيار عالى مى‏باشد، زياد سكوت مى‏كند، اوقاتش هميشه مشغول است، سپاسگزار و صبور مى‏باشد، همواره در فكر فرو رفته، با هر كس دوستى نمى‏كند، اخلاقش نرم است و سخت‏گير نيست، از سنگ محكم‏تر است و از بنده‏اى كوچك‏تر مى‏باشد.پ 126- على عليه السّلام فرمود: شرفى بالاتر از اسلام نيست، عزتى برتر از تقوى نخواهد بود، پناهگاهى محكم‏تر از ورع نيست، شفيعى موفق‏تر از توبه نمى‏باشد، گنجى بى‏نيازتر از قناعت وجود ندارد، خوشنودى به روزى كفاف فقر را مى‏برد.

هر كس به اندازه زندگى داشته باشد و به آن بسنده كند در راحتى و آسايش بسر خواهد برد، حرص و هوى كليد سختى و مشقت هستند و آدمى را گرفتار مشكل مى‏كنند، حرص و تكبر و حسد خوى‏هائى هستند كه آدميان را گرفتار گناه مى‏كنند، و شر هم جامع همه عيب‏ها مى‏باشد.پ 127- على عليه السّلام فرمود: هر گاه در مردى خوى زيبائى مشاهده كرديد دقت كنيد كه او خوى‏هاى ديگرى هم دارد.پ 128- على عليه السّلام فرمود: براى رسيدن به اخلاق حميده خود را آماده كنيد، و در اين باره تعصب به خرج دهيد، حقوق همسايگان را حفظ كنيد، به ذمه‏ها و عهدها وفادار باشيد با نيكى‏ها همراهى كنيد و با متكبران همراهى نداشته باشيد و از آنها اطاعت نكنيد.

همواره دنبال فضل برويد و از ستم و تعدى دست باز داريد، كشتن را بزرگ بشماريد، و به مردم حق بدهيد، خشم خود را فرو نشانيد و در زمين از فساد دورى كنيد، و بنگريد كه بر ملت‏هاى گذشته در اثر كارهاى زشت چه گذشت و بر سر آنها چه آمد.

در زندگى آنها مطالعه كنيد و بدى‏ها و خوبى‏هاى آنها را مورد دقت قرار

 

دهيد،پ و بترسيد از اينكه مانند آنها باشيد، هر گاه در حالت آنها مطالعه كرديد بنگريد آنها از چه راهى به عزت رسيدند و چگونه خوار شدند و نابود گرديدند.

شما از مطالعه حالات آنها دريابيد كه چگونه دشمنان از آنها دور شدند و عافيت و آسايش براى آنها پيش آمد، و نعمت‏ها براى آنها فراهم آمد و رشته محبت بين آنها كشيده شد و افتراق آنها مبدل به اتحاد گرديد و همه با هم دوست شدند و متحد گرديدند.

آن جماعت از همديگر بهره‏ها بردند و همديگر را به كار نيك توصيه كردند و از افتراق دورى نمودند و همديگر را سست و ناتوان نساختند حسدها و كينه‏ها و دشمنى‏ها از ميان آنها رخت بربست و دستهاى نفاق و عناد به وحدت گرائيد و با يك ديگر هم دست شدند.پ 129- زياد بن منذر گويد: امام باقر عليه السّلام فرمود: هنگامى كه خداوند با موسى بن عمران عليه السّلام سخن گفت موسى عرض كرد: بار خدايا پاداش كسى كه گواهى دهد من رسول تو هستم و تو با من سخن گفتى چيست.

خداوند فرمود: اى موسى ملائكه نزد او مى‏آيند و او را به بهشت من مژده مى‏دهند، موسى عرض كرد: بار خدايا پاداش كسى كه مقابلت بيايد و نماز بگذارد چيست.

خداوند فرمود: با فرشتگان خود هنگامى كه او ركوع و سجود مى‏كند و يا قيام مى‏نمايد و مى‏نشيند مباهات مى‏كنم و او را عذاب نخواهم كرد، موسى گفت: بار خدايا پاداش كسى كه براى رضاى تو يك فقير و مستمندى را اطعام كند چيست.

خداوند فرمودند: دستور مى‏دهم منادى فرياد بزند و روز قيامت به گوش همه برساند كه فلان فرزند فلان از دوزخ آزاد شد، موسى عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه صله رحم بجاى آورد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى مرگ او را به تاخير خواهم انداخت و سكرات مرگ را بر او آسان خواهم گرفت و خازنان بهشت او را فرياد مى‏زنند كه بطرف بهشت بيائيد و از هر درى كه مى‏خواهيد وارد شويد موسى عرض كرد بار خدايا

 

جزاى كسى كه مردم را اذيت نكند و نيكى نمايد چيست.پ خداوند فرمود: اى موسى آتش با او گفتگو مى‏كند و مى‏گويد مرا به تو راهى نيست، موسى گفت بار خدايا پاداش كسى كه تو را با زبان و قلب دوست بدارد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى او را روز قيامت در سايه عرش خود قرار مى‏دهم و در جوار خود جاى مى‏دهم، موسى گفت: بار خدايا پاداش كسى كه آيات تو را در نهان و آشكارا تلاوت كند چيست.

خداوند فرمود: اى موسى او مانند برق از صراط عبور مى‏كند، موسى گفت:

پاداش كسى كه بر اذيت و آزار مردم صبر كند چيست.

خداوند فرمود: او را در سختيهاى روز قيامت يارى مى‏كنم، موسى عرض كرد: بار خدايا پاداش كسى كه از ترس تو اشك بريزد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى صورت او را از آتش جهنم حفظ مى‏كنم و از سختيهاى روز قيامت و از وحشت‏هاى آن او را نگه مى‏دارم، موسى عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه در مصيبت‏ها صبر كند و فرمان تو را اجراء كند چه خواهد بود.

خداوند فرمود: اى موسى براى هر نفسى در بهشت درجه‏اى خواهد داشت، و هر درجه‏اى از دنيا و هر چه در آن است بهتر مى‏باشد، موسى عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه در واجبات تو صبر كند چيست.

خداوند متعال فرمود: اى موسى براى هر واجبى كه او انجام مى‏دهد يكى از درجات بلند را به او خواهم داد، موسى عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه در تاريكيهاى شب به طاعت تو مشغول گردد چيست.

خداوند فرمود: به او روز قيامت روشنائى هميشگى خواهم داد و به او حسنات زيادى به اندازه كسانى كه در تاريكى شب و روشنائى ماه و ستارگان بر او مى‏گذرند عطا مى‏كنم موسى عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه از معصيت‏هايت دست نكشد چيست.

 

پ‏خداوند فرمود: اى موسى نامه اعمال او را از پشت سرش بدست چپ او مى‏دهم موسى عرض كرد بار خدايا كسى كه زنا دهد چه پاداشى دارد.

خداوند فرمود: اى موسى روز قيامت گرفتار دودى مى‏شود كه بدبوتر از مردار است و او را به همه نشان مى‏دهند، موسى عرض كرد خداوندا پاداش كسى كه اطاعت‏كنندگان تو را دوست بدارد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى او را بر آتش خود حرام مى‏كنم، موسى گفت: بار خدايا كسى كه همواره زبانش در ذكر تو مشغول مى‏باشد و به درگاه تو تضرع دارد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى او را در سختيهاى آخرت يارى خواهم كرد، موسى عرض كرد خدايا جزاى كسى كه يك مؤمنى را از روى عمد بكشد چيست.

خداوند فرمود: روز قيامت به او توجه نخواهم كرد و از گناه او نمى‏گذرم، موسى عرض كرد بار خدايا پاداش كسى كه يك كافرى را به اسلام دعوت كند چيست.

خداوند فرمود: اى موسى او را روز قيامت مخير مى‏كنم هر كس را مى‏خواهد شفاعت كند، موسى گفت بار خدايا پاداش كسى كه مسلمانى را به اطاعت تو فرا خواند و از معصيت تو باز دارد چه خواهد بود.

خداوند فرمود: اى موسى روز قيامت او را با متقين محشور خواهم كرد، موسى گفت: بار خدايا پاداش كسى كه نماز را در وقت خود بخواند و چيزى او را از نماز باز ندارد چيست.

خداوند فرمود: اى موسى هر چه بخواهد به او مى‏دهم و بهشت خود را به او مى‏بخشم، موسى گفت: بار خدايا پاداش كسى كه از يتيمى سرپرستى كند چيست.

خداوند فرمود: روز قيامت او را در سايه عرش خود جاى مى‏دهم، موسى گفت: پاداش كسى كه از ترس تو وضوى خود را كامل كند چيست.

خداوند فرمود: روز قيامت او را محشور مى‏كنم در حالى كه چهره‏اش مى‏درخشد، موسى گفت: بار خدايا پاداش كسى كه ماه رمضان براى مردم روزه‏

 

مى‏گيرد چيست.پ خداوند فرمود: اى موسى ثواب او مانند كسى است كه اصلا روزه نداشته است، موسى گفت: بار خدايا پاداش كسى كه روزها روزه مى‏گيرد و فقط تو را در نظر دارد چيست.

 

خداوند فرمود: اى موسى بهشت من براى او مى‏باشد، و او را از هر ترسى و وحشتى در امان قرار مى‏دهم و از آتش نجات مى‏دهم.پ 130- موسى بن اسماعيل از پدرش و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و اله فرمود: محبت و احسان از بزرگوارى است، حلم و بردبارى به آدمى زينت مى‏دهد، و صبر بهترين مركبى است كه آدميان بر آن سوار مى‏شوند.