«بخش شانزدهم لفظ امانت كه در قرآن است يعنى «امامت

آيات‏

پ‏در سوره نساء آيه 58: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ سَمِيعاً بَصِيراً.

احزاب 33 آيه 72: إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا.پ تفسير: مرحوم طبرسى در مجمع البيان راجع به آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها مينويسد در اين مورد چند نظر است:

1- منظور تمام امانتهائى است كه باشخاص سپرده مى‏شود امانت‏هاى خدا اوامر و نواهى او است و امانات مردم آن چيزهائى است كه برسم امانت بيكديگر ميسپارند از قبيل اموال و چيزهاى ديگر از ابن عباس و ديگران نقل شده و همين نظر از حضرت باقر و صادق عليهما السّلام نقل شده.

2- منظور از امانات فرمانروايان هستند به آنها دستور داده است خدا كه در رعايت حال رعيت قيام كنند و آنها را براه دين و شريعت ببرند.

 

اصحاب از حضرت باقر و صادق عليهما السّلام نقل كرده‏اند كه فرمود خداوند امر كرده بهر يك از امامان اينكه امامت را بامام بعد از خود بسپارند.پ اين نظر را تأييد ميكند كه خداوند بعد از اين آيه دستور ميدهد مردم از امامان اطاعت كنند. از ائمه عليهم السّلام نقل شده كه فرموده‏اند دو آيه در قرآن است يكى مربوط بما و ديگرى مربوط بشما است.

خداوند ميفرمايد: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها و فرموده يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ.

اين نظر داخل در همان قول اول است زيرا امامت هم يكى از امانت‏هاى خدا است كه بائمه عليهم السّلام سپرده شده بهمين جهت حضرت باقر عليه السّلام فرموده است انجام نماز و زكات و روزه و حج از امانت است و از جمله آن‏ها است امر بامام كه غنائم و انفاق‏ها را تقسيم كنيد و ساير چيزها كه ارتباط به حقوق مردم دارد.

3- اين آيه خطاب به پيامبر اكرم است كه كليد خانه كعبه را بعثمان بن طلحه بر گرداند كه در فتح مكه از او گرفته بود و مى‏خواست در اختيار عباس گذارد.

دليل بر مطالب گذشته اين قسمت آيه است وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ خداوند دستور مى‏دهد بفرمانروايان كه با عدل و انصاف رفتار كنند إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ يعنى خوب پندى است كه خدا مى‏دهد بشما در مورد امانت و حكومت بعدل و انصاف.پ بيضاوى در تفسير آيه إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مينويسد:

اين آيه مطلب سابق را كه فرمانبردارى بود تأييد ميكند منظور آيه وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً اين را امانت ناميد بجهت اينكه انجامش واجب است و معنى آيه اينست كه بواسطه عظمت شأن و بزرگى مطلب اگر آن را بر اين كرات بزرگ در صورتى كه داراى فهم باشند عرضه نمايد امتناع از

 

حمل آن خواهند نمود و از چنين كارى بيمناك مى‏شوند.پ اما انسان با ضعف بنيه و قوايش آن را حمل نمود كسى كه مراعات اين شرايط را نمايد در دو سرا رستگار خواهد شد إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا ستمكار است چون حق آن را رعايت نكرده‏اند جَهُولًا جاهل بحقيقت عاقبت آن است اين صفت را بجنس انسان نسبت داده‏اند ظلوم و جهول باعتبار اكثريت كه چنين هستند.

بعضى گفته‏اند منظور از امانت فرمانبرداريست كه شامل طبيعت و اختيار گردد و عرضه داشتن يعنى تقاضاى انجام آن كه شامل درخواست انجام از شخصى مختار و اراده صدور آن از غير مختار است.

معنى حمل امانت يعنى خيانت به آن و امتناع از اداى آن، از همين قبيل است سخن اعراب كه ميگويند حامل امانت و بردارنده آن اين نسبت را بكسى ميدهند كه اداى امانت نكرده باشد تا از مسئوليت رهائى يابد و ابا و امتناع كه در آيه است يعنى امتناع از چيزى كه براى آنها مقدور بود و ظلم و جهالت در آيه خيانت و كوتاهى است.

بعضى گفته‏اند خداوند وقتى اين كرات را آفريد به آنها فهم داده فرمود من چيزى را واجب نموده‏ام بهشت را براى كسى كه اطاعت كند و جهنم را براى نافرمان آفريده‏ام گفتند خدايا مطيع جهتى هستيم كه براى آن آفريده‏شده‏ايم در جستجوى ثواب و عقاب نيستيم وقتى آدم را آفريد همين مطلب را باو عرضه داشت او بخود ستم روا داشت (ظلوم) كه چيز مشكلى را پذيرفت (جهولا) عاقبت آن را نميدانست.

شايد منظور از امانت عقل يا تكليف باشد و منظور از عرضه داشتن اعتبار عقل است به نسبت استعداد آنها و امتناع آنها همان عدم لياقت و استعداد كرات است از نظر طبيعت و حمل نمودن انسان يعنى قابليت و استعداد داشت و ظلوم و جهول بودنش همان غلبه شهوت و قوه غضب است بر او بنا بر اين درست مى‏شود علت بودن آن براى حمل زيرا يكى از فوائد عقل اينست كه فرمانروا بر دو

 

قوه است و نگهبان آنها است كه از حد خود خارج نشوند و غرض از تكليف نيز جلوگيرى از زياده‏روى و شدت پيشرفت اين قوا است.

 [ترجمه روايات‏]

پ‏كنز الفوائد: اسحاق بن عمار از حضرت صادق در باره آيه إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ نقل كرد كه فرمود يعنى ولايت امير المؤمنين عليه السّلام.پ بصائر: زرارة از حضرت باقر نقل كرد در مورد آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها.

فرمود امام ميسپارد بامام بعد و نمى‏تواند بشخصى كه تعيين شده براى امامت ندهد و بديگرى بسپارد.

دو روايت ديگر در همين مورد نقل شده در روايت ديگر مى‏فرمايد اين آيه در باره ما نازل شده.پ بصائر: حضرت باقر در مورد آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ فرمود منظور ما خانواده هستيم كه امام اول بامام بعد از خود كتب و سلاح را بدهد وقتى حكومت ظاهرى پيدا كردند بعدالتى كه در اختيارشان هست عمل كنند.

چهار روايت ديگر در باره همين مطلب نقل مى‏شود كه از ترجمه آنها بعلت عدم تكرار صرف نظر شد.پ بصائر الدرجات: يكى از اصحاب گفت از امام در مورد آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها.

سؤال كردم فرمود ميسپارد بامام بعد از خود بعد فرمود يحيى بخدا اين بخواست او نيست از جانب خدا تعيين مى‏شود.پ بصائر: مالك جهنى گفت حضرت باقر عليه السّلام در مورد آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ پرسيد در باره چه كسى نازل شده؟ گفتم: ميگويند در باره مردم است.

 

فرمود همه مردم حكم مى‏كنند بين مردم. دقت كن اين آيه در باره ما نازل شده.پ بصائر: محمّد حلبى از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد كه فرمود امام با سه امتياز شناخته مى‏شود:

1- او شايسته‏ترين مردم است نسبت به مقام امام قبل.

2- در نزد او سلاح پيامبر است.

3- نزد اوست وصيت او همان كسى است كه خداوند فرموده: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها فرمود سلاح در ميان ما مانند تابوت در بنى اسرائيل است مقام امامت در اختيار كسى است كه سلاح پيامبر دست او باشد، چنانچه در مورد صندوق بنى اسرائيل چنين بود.پ معانى الاخبار: يونس گفت از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام راجع به آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها فرمود اين آيه خطاب بما فقط مى‏نمايد خداوند هر امامى از ما را امر مى‏كند كه امر امامت را بامام بعد از خود بسپارد و باو وصيت كند همين دستور در مورد ساير امانات نيز جارى است پدرم از پدر خود نقل كرد كه علي بن الحسين عليه السّلام باصحاب خود فرمود: عليكم باداء الامانة، فلو ان قاتل ابي الحسين بن علي عليه السّلام اتمننى على السيف الذي قتله به لاديته اليه.

اگر قاتل پدرم حسين شمشيرى كه با آن پدرم را كشت بمن امانت به سپارد به او بر ميگردانم.پ تفسير عياشى: ابن ابى يعفور از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ فرمود خداوند به امام دستور مى‏دهد آنچه در نزد اوست به امام بعد از خود بسپارد و بائمه دستور مى‏دهد بعدالت حكومت كنند و مردم را امر كرده از آنها

 

اطاعت نمايند.

چهار روايت ديگر در همين مورد بود كه از جهت اختصار ترجمه نكرديم.پ معانى الاخبار و عيون اخبار الرضا: حسين بن خالد گفت از حضرت رضا عليه السّلام راجع باين آيه سؤال كردم: إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا فرمود امانت ولايت است هر كه ادعاى ولايت و امامت بدون حق بكند كافر است.

و در روايت بعد از حضرت صادق نقل ميكند كه فرمود امانت ولايت است و انسان منبع شر و نفاق است.

توضيح: بنا بر تأويلى كه ائمه عليهم السلام راجع بآيه ميفرمايند (ال) در الانسان عهد ذهنى و اشاره بابا بكر است يا الف لام جنسى است و منظور مصداق اول آن در اين مورد است كه ابا بكر باشد و مراد از حمل خيانت است چنانچه قبلا گذشت يا مراد خلافت است و ادعاى آن بغير حق است آن را بر اهل آسمانها و زمين يا هر دو عرضه داشتند باينكه عقوبت و عذاب چنين كارى را براى آنها بيان كردند بعد گفتند آيا خيانت ميكنيد در اين امر همه امتناع ورزيدند جز اين منافق و امثال او چون خيانت كردند با اينكه عقاب خائن امامت را بآنها گوشزد كردند.

بزودى در اين مورد خبر مفضل خواهد آمد در بخش دعاى انبياء مستجاب است در توسل بآنها.پ تفسير قمى: علي بن ابراهيم در باره آيه إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها نوشته است امانت يعنى امامت و امر و نهى دليل بر اينكه امانت امامت است اين آيه است كه خداوند بائمه مى‏فرمايد إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها كه منظور از امانات امامت است و امانت امامت است كه بر سموات و زمين و كوهها عرضه شد امتناع ورزيدند اهل‏

 

آسمانها و زمين از غصب نمودن امامت و ادعاى آن مقام و مى‏ترسيدند و غصب كرد آن را انسان منظور اولى است إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولًا او ستمگر و نادان است.

لِيُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنافِقِينَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِكِينَ وَ الْمُشْرِكاتِ وَ يَتُوبَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً.

در روايت بعد از حضرت صادق نقل ميكند امانت ولايت علي بن ابى طالب است اشاره ميكند كه كنز الفوائد و كافى همين روايت را نقل كرده‏اند.

توضيح: ممكن است منظور از امانت مطلق تكاليف باشد و اينكه از ميان تكاليف ولايت اختصاص بذكر پيدا كرده بجهت آنست كه عمده‏ترين تكليف است.

اگر ولايت را بكسر و او بخوانيم معنى آن فرمانروائى و خلافت مى‏شود در اين صورت حمل آن ادعاى بدون حق خواهد بود چنانچه گذشت.پ بصائر: جابر از حضرت باقر عليه السّلام در مورد آيه إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ منظور ولايت است كه امتناع ورزيدند از روى كفر آن را حمل كنند و آن را انسان حمل كرد آن انسانى كه حمل كرد ابو فلان بود.پ بصائر: ابو بصير گفت از حضرت صادق شنيدم مى‏فرمود ولايت ما را بر آسمانها و زمين و كوهها و شهرها عرضه داشتند هيچ كدام مانند مردم كوفه قبول نكردند.پ مناقب: ابو بكر شيرازى در نزول القرآن در مقام على عليه السّلام مى‏نويسد به اسناد خود از محمّد بن حنفيه كه امير المؤمنين در باره آيه إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ فرمود خداوند امانت مرا بر آسمان‏هاى هفتگانه از نظر ثواب و عقاب عرضه داشت گفتند خدايا ما آن را از نظر ثواب و عقاب حمل نميكنيم ولى بدون ثواب و عقاب حمل ميكنيم.

خداوند امانت و ولايت مرا بر پرندگان عرضه داشت اول پرنده‏اى كه ايمان‏

 

آورد بازهاى سفيد و چكاوك بود و اول پرنده‏اى كه انكار نمود بوم و عنقا بودند از بين پرندگان آنها لعنت شدند بوم و جغد كه نميتواند روز آشكار شود چون پرندگان با او دشمنند اما عنقا در درياها است كه ديده نمى‏شود و خداوند عرضه داشت امانت مرا بر زمينها هر جا كه ولايت مرا قبول كرد آن را پاك و پاكيزه قرار داده و ميوه‏ها و روئيدنيهاى آن را شيرين و گوارا نمود و آبش را زلال و هر جا كه انكار نمود آنجا را شوره‏زار كرد و روئيدنيهايش را تلخ و ميوه‏اش را خاردار و حنظل قرار دار و آبش را تند و شور.

بعد فرمود وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ يعنى امت تو اى محمّد ولايت امير المؤمنين و امامتش را بناحق ادعا كردند با آن عقاب و كيفر و پاداشى كه داشت إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً او ستمگر بنفس خود بود و جَهُولًا و جاهل بامر پروردگار هر كس حق آن را ادا نكند ستمگر و بيدادگر است.پ تفسير فرات: عبيد بن كثير از شعبى نقل ميكند كه در باره آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها.

گفت آشكارا ميگويم و جز خدا از كسى نمى‏هراسم اين امانت بخدا سوگند ولايت علي بن ابى طالب است.پ تفسير فرات بن ابراهيم: علي بن عتاب از فاطمه زهرا عليها السّلام نقل مى‏كند كه پيامبر اكرم فرمود وقتى مرا بآسمانها بالا بردند رسيدم بسدرة المنتهى كه بفاصله يك زه كمان يا كمتر قرار داشتم با دل ديدم نه با چشم يك اذان شنيدم دو تا دو تا و اقامه يكى يكى شنيدم منادى ندا كرد: ملائكه من و ساكنان آسمانها و زمين و حاملين عرشم گواهى دهيد كه خدائى جز من نيست يكتايم و شريكى ندارم گفتند گواهيم و اقرار داريم.

ملائكه من و ساكنان آسمانها و زمين و حاملين عرشم گواهى دهيد كه محمّد بنده و پيامبر من است گفتند گواهيم و اقرار داريم فرمود ملائكه ساكنان آسمانها و زمين و حاملين عرشم.

 

گواهى دهيد كه علي ولى من و ولي رسول من و ولى مؤمنين است بعد از پيامبر گفتند گواهى مى‏دهيم و اقرار داريم.پ عباد بن صهيب از حضرت صادق نقل كرد حضرت باقر فرمود ابن عباس هر وقت ياد از اين حديث ميكرد ميگفت ما اين مطلب را در قرآن مى‏يابيم إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ.

 

ابن عباس مى‏گفت بخدا قسم طلا و نقره و گنج‏هاى زمين را بامانت نزد آنها نسپرد ولى قبل از خلقت آدم بآسمانها و زمين و كوهها وحى كرد كه من ذريه محمّد را در ميان شما ميگذارم چگونه با آنها رفتار ميكنيد؟ وقتى شما را خواندند جواب دهيد و از شما پناه خواستند پناه دهيد و از آنها اطاعت كنيد در مورد دشمنانشان آسمانها و زمين و كوهها از اين مأموريت ترسيدند كه مبادا كوتاهى كنند بنى آدم آن را حمل كردند، حضرت باقر عليه السّلام فرمود بخدا قسم وفا نكردند بمأموريت خود در مورد امانت از نظر اطاعت و فرمانبردارى.پ توضيح: سيد بن طاوس در كتاب سعد السعود مى‏نويسد در تفسيرى كه نسبت بحضرت باقر دارد ديدم كه در باره آيه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها فرموده اين آيه در امر ولايت است كه بايد تسليم بآل محمّد شود.