بخش چهل و پنجم ائمه عليهم السّلام هدايت و هدى و هاديان در قرآنند

پ‏محاسن: بعضى از اصحاب در مورد آيه: وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ گفت تكبير يعني تعظيم خدا و هدايت ولايت است.پ قرب الاسناد: از بزنطى در يك قسمت از نامه‏اى كه حضرت رضا براى او نوشت خداوند ميفرمايد: فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ اگر از تو نپذيرفتند بدان كه آنها پيرو هواى نفس خويشند چه كسى گمراه‏تر از كسى است كه پيرو هواى نفس خود باشد بدون راهنمائى امامى از جانب خدا.

فرمود يعنى كسى كه هواى نفس را دين خويش قرار دهد بى‏آنكه پيرو ائمه هدى باشد.پ تفسير قمى: وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا در روايت ابى الجارود از حضرت باقر نقل شده كه اين آيه اختصاص بآل محمّد و پيروان آنها دارد.

توضيح: شايد منظور اكمل افراد تحت اين آيه است همين طور است بيشتر از رواياتى كه در اين ابواب آمده.پ تفسير قمى: وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ اين آيه اختصاص بآل محمّد و پيروان آنها دارد. تفسير عياشى ميگويد: ائمه هستند در همين‏

 

تفسير نقل از يعقوب بن يزيد ميكند امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: يعنى امت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم.

مرحوم طبرسى در مجمع البيان در تفسير همين آيه از ابن جريح از پيامبر اكرم نقل مى‏كند كه فرمود آيه متعلق بامت من است كه بحق عدالت ميگيرند و بحق عدالت مى‏دهند باين گروه كه در مقابل شما هستند نيز مانند همين را داده‏اند وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‏ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ ربيع بن انس گفت پيامبر اكرم همين آيه را قرائت نمود فرمود گروهى از امت من بر حق هستند تا عيسى بن مريم فرود آيد.پ عياشى: باسناد خود از امير المؤمنين علي عليه السّلام نقل كرده كه فرمود قسم بآن كس كه جان علي در دست اوست اين امت بهفتاد و سه فرقه تقسيم مى‏شوند كه همه آنها در آتشند بجز اين فرقه: وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ اينهايند كه نجات مى‏يابند.

حضرت باقر و صادق عليه السّلام فرمودند ما آنها هستيم. بصائر: علاء بن سيابه از حضرت صادق در مورد آيه: إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ اين قرآن هدايت ميكند براهى كه استوارتر است فرمود هدايت بامام مى‏كند.

در تفسير عياشى مى‏نويسد: هدايت بولايت ميكند.پ تفسير قمى: در روايت ابى الجارود از حضرت باقر عليه السّلام در باره آيه:

أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‏ فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ آيا كسى كه راهنماى بسوى حق است بايد پيروى شود يا كسى كه خود راه را نمى داند مگر او را راهنمايى كنند اين چه قضاوتى است!.

فرمود: كسانى كه راهنماى بسوى حق هستند محمّد و آل محمّدند پس از آن جناب اما كسانى كه راه را نمى‏دانند مگر اينكه راهنمائى شوند مخالفين اهل بيت پيامبر از قريش و ساير مردمند.

 

توضيح: اين آيه از بزرگترين دليلها بر امامت ائمه ما عليهم السّلام است براى كسى كه واقع بين باشد و گوش بحق و حقيقت دهد. بدليل اتفاق امت بر فضل و مقام آنها كه داناترين فرد زمان خود بوده‏اند مخصوصا امير المؤمنين عليه السّلام كه داناتر بودن ايشان غير قابل انكار است.پ تفسير عياشى: عباس بن هلال از حضرت رضا عليه السّلام نقل كرد كه مردى پيش عبد اللَّه بن حسن رفت در سباله (محلى است بين بصره و مدينه) مسائلى از حج پرسيد. عبد اللَّه باو گفت آنجا جعفر بن محمّد ايستاده برو از او سؤال كن كه خود را حائز اين مقام ميداند.

آن مرد خدمت حضرت صادق عليه السّلام آمده سؤال كرد. امام عليه السّلام باو فرمود ديدم پيش عبد اللَّه بن حسن ايستاده بودى بتو چه گفت عرضكرد از او سؤال كردم گفت بيايم خدمت شما گفت اينك جعفر بن محمّد آنجا و خود را شايسته مقام امامت ميداند فرمود آرى من از كسانى هستم كه خداوند در قرآن ميفرمايد: أُولئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ آنها كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده از آنها پيروى كنيد اكنون هر چه مايلى بپرس. مرد سؤالهاى خود را نمود، تمام آنها را جواب داد.

از كافى و مناقب و بصائر سه روايت نقل ميكند كه أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ ائمه هستند و از كنز جامع الفوائد روايتى را كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمود اين امت بهفتاد و سه فرقه تقسيم مى‏شود همه در آتشند بجز كسانى كه اين آيه ميفرمايد آنگاه فرمود آنها منم و شيعيانم.پ كافى: ابو بصير از حضرت صادق در باره آيه وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ فرمود روز قيامت پيامبر اكرم و امير المؤمنين عليه السّلام و ائمه از فرزندانش را مى‏آورند و در جايى كه مردم مشاهده ميكنند قرار ميگيرند همين كه چشم شيعيان بآنها مى‏افتد ميگويند: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ يعنى ستايش خداى را كه ما را هدايت بولايت اين خاندان كرد اگر هدايت او نبود ما اين مقام راه نمى‏يافتيم.

 

پ‏مناقب: ابو حمزه از حضرت سجاد عليه السّلام در آيه: ثُمَّ اهْتَدى‏ نقل كرد كه فرمود يعنى هدايت يافت بسوى ما اهل بيت.

در باره آيه وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا امام زين العابدين عليه السّلام فرمود منظور ما هستيم زيد بن علي در مورد آيه وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا فرمود ما آنها هستيم.

از ايشان نيز در باره آيه أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‏ فرمود در باره ما نازل شده.

علي بن عبد اللَّه گفت مردى از حضرت صادق عليه السّلام اين آيه را پرسيد: فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى‏ كسى كه پيرو من باشد نه گمراه مى‏شود و نه بدبخت.

فرمود يعنى كسى كه معتقد بائمه باشد و پيرو دستورات آنها و از اطاعت ايشان سرپيچى نكند.

توضيح: آيه در سوره طه چنين است: قالَ اهْبِطا مِنْها جَمِيعاً بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ منظور از هدى پيامبر و كتابى است كه در هر امت فرستاده مى‏شود و پيروى از هدا متابعت اوصيا است و مصداق آن در اين امت ائمه عليهم السّلام هستند كسى كه معتقد بامامت آنها باشد و سرپيچى از اطاعت آنها ننمايد در دنيا گمراه نميشود از راه حق و در آخرت نيز بواسطه عذاب بدبخت نميگردد (هدى) مصدر است كه يا معنى مصدرى آن منظور است و يا اسم فاعل است بجهت مبالغه.پ كنز الفوائد: محمّد بن مسلم از حضرت باقر عليه السّلام نقل كرد فرمود حضرت زين العابدين وقتى باين آيه از سوره مريم ميرسيد: وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا إِذا تُتْلى‏ عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا سجده ميكرد و ميفرمود منظور ما هستيم كه برگزيده و منتخب ميباشيم.پ كنز: جابر جعفى از حضرت باقر در آيه: لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ‏

 

صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى‏ فرمود يعنى هدايت بولايت ما پيدا كند.

در روايت ديگر مينويسد: هدايت بولايت امير المؤمنين پيدا كند.

مرحوم طبرسى مينويسد: لِمَنْ تابَ كسى كه از شرك توبه كند وَ آمَنَ ايمان بخدا و پيامبرش آورد وَ عَمِلَ صالِحاً يعنى واجبات را انجام دهد ثُمَّ اهْتَدى‏ سپس در ايمان پايدار باشد تا بميرد، بعضى گفته‏اند شك در ايمانش پيدا نشود از ابن عباس نقل شده بعضى (ثُمَّ اهْتَدى‏) را چنين معنى كرده‏اند پيرو سنت پيامبر باشد و براه بدعت‏گذاران نرود.

حضرت باقر عليه السّلام فرمود سپس هدايت بولايت ما پيدا كند بخدا قسم اگر مردى تمام عمر خود را بعبادت بسر برد بين ركن و مقام بعد بميرد بدون ولايت ما او را با سر در آتش مياندازند.

حاكم ابو القاسم حسكانى باسناد خود اين روايت را نقل نموده و عياشى در تفسير خود از چند طريق آورده.پ كنز جامع الفوائد: عيسى بن داود نجار از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام نقل كرد كه آن جناب از پدر خود اين آيه را پرسيد: فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى‏ فرمود پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود مردم! پيرو هدايت خدا باشيد تا رستگار شويد راه يابيد و آن راه من و راه اين شخص علي ابن ابى طالب است هر كه پيرو علي باشد در حيات من و بعد از مرگم پيرو من بوده و پيرو من پيرو خدا است و هر كس پيرو خدا باشد گمراه و بدبخت نميشود فرمود: وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى‏ تا وَ كَذلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ هر كه اسراف ورزد در عداوت آل محمّد وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِآياتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقى‏ سپس خداوند فرموده أَ فَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَساكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى‏ ائمه عليهم السّلام هستند و هر چه مانند آن از قرآن وجود دارد (از قبيل اولى الالباب و امثال اينها است اشاره بائمه عليهم السّلام است).

 

پ‏كنز جامع الفوائد: موسى بن جعفر عليه السّلام در باره آيه فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ وَ مَنِ اهْتَدى‏ بزودى خواهيد دانست چه كسى براه راست است و هدايت يافته.

از پدر خود نقل كرد صراط سوى قائم آل محمّد است و هدى كسى كه راه باطاعت از او پيدا كند شبيه اين آيه در قرآن آيه وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى‏ يعنى هدايت بولايت ما پيدا كند.

در روايت ديگر از كنز نقل مى‏شود راجع به (أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ) كه نظير همان روايت بالا است.پ كنز جامع الفوائد: ابو الجارود از حضرت باقر عليه السّلام در آيه: وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ فرمود در باره ما نازل شده.

كنز: همين آيه را از زيد بن علي نقل ميكند كه گفت ما آنها هستيم راوى ميگويد: من گفتم: اگر شما نباشيد پس كيست.پ از تفسير فرات: روايتى در مورد همين آيه نقل مى‏شود كه حضرت باقر فرمود در باره ما نازل شده.پ تفسير فرات: محمّد بن فضيل از خثيمه نقل كرده، گفت خدمت حضرت باقر عليه السّلام رسيدم فرمود خثيمه! شيعيان ما اهل بيت دلهايشان جايگاه محبت ما خانواده مى‏شود و الهام ميشوند بمحبت ما شخص بما علاقه و محبت دارد و آنچه در فضل ما ميشنود نمى‏پذيرد با اينكه ما را نديده و سخن ما را نشنيده چون خدا براى او خير و خوبى را خواسته و اين آيه اشاره بآن است: وَ الَّذِينَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدىً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ يعنى هر كس ما را بيند و كلام ما را بشنود خداوند بر هدايت او ميافزايد.پ تفسير عياشى: عبد اللَّه بن سنان از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرده: وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‏ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ فرمود قوم موسى اهل اسلامند.

توضيح: شايد منظور امام اينست كه نظير اين در باره آنها نيز جارى است‏

 

يا اينكه نام آنها از باب مثال در آيه ذكر شده چنانچه چند مرتبه توضيح داده شد.پ تفسير عياشى: از بعضى اصحاب در باره آيه: قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلى‏ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ يعنى بگوئيد اى آل محمّد ايمان آورده‏ايم بآنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا اگر ساير مردم مانند شما ايمان آوردند هدايت يافته‏اند.

در روايت ديگر ميفرمايد منظور از آيه علي و حسن و حسين و فاطمه عليهم السّلام و ساير ائمه است و بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ بِهِ مانند ايمان شما يعنى ايمان علي و فاطمه و حسن و حسين و ائمه بعد از ايشان.

 

توضيح: يك روايت از كافى راجع به الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدانا لِهذا نقل مى‏شود كه قبلا ترجمه شد و روايت ديگرى نيز از كنز جامع الفوائد در مورد آيه: وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ كه آن قبلا ترجمه شد.