(باب 64 (در باره سعى و كوشش در عمل و ترغيب و تاكيدى كه در اين موضوع شده است

پ‏آيات‏

پ‏بقره 21 يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ هان اى مردم آن پروردگارى را كه شما و نياكان و گذشتگان شما را آفريده پرستش و عبادت كنيد باشد كه داراى تقوى شويد.

آيه 38. فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ آنان كه از هدايت و راهنمائى من پيروى نموده و عمل نمايند خوف و ترس بر آنها نيست و حزن و اندوه نخواهند داشت.

آيه 58 وَ سَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ ما اجر و پاداش نيكوكاران را زياد مينمائيم.

آيه 62. إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ النَّصارى‏ وَ الصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ.

آنان كه ايمان آورده‏اند و آنان كه يهودى هستند و مسيحيان و ستاره‏پرستان. هر كس كه واقعا ايمان بخدا و روز قيامت داشته و عمل صالح انجام دهند پاداش آنان نزد پروردگارشان محفوظ و هيچ ترسى براى آنان نيست و محزون و اندوهناك نخواهند شد.

 (البته تصور نشود كه اين آيه ميخواهد بگويد كه پيروان فعلى و كنونى تمام اديان از نظر خداوند همه مساوى با هم هستند و هيچ فرقى ندارند هر يك از آنان كه مبدء و معاد را قبول نموده و اعمالشان صالح باشد اهل نجات است گرچه مثلا رسالت پيامبر خاتم را و امامت ائمه را و حقايق اسلامى را نپذيرد. قطعا اين گونه تفسير بر خلاف ضرورت اسلام و قرآن است بلكه على الظاهر اين آيه در مقام بيان اين مطلب است كه اين نامها و انتساب باين دين و آن دين ملاك نجات و موجب افتخار نيست همچنان كه آيات ديگر قرآن اين حقيقت را با تعبيرهاى ديگر بيان كرده است مثلا در آيه 123 سوره نساء ميفرمايد.

لَيْسَ بِأَمانِيِّكُمْ وَ لا أَمانِيِّ أَهْلِ الْكِتابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً يُجْزَ بِهِ ... وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ ... نه آمال و آرزوهاى خام شما درست است و نه آرزوهاى اهل كتاب اين نامها و اين انتساب‏هاى گوناگون ملاك سعادت نيست كه من شيعه هستم يا سنى يا يهودى يا نصرانى كه در آيه 111 سوره بقره نيز ميفرمايد.

وَ قالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كانَ هُوداً أَوْ نَصارى‏ تِلْكَ أَمانِيُّهُمْ.

 

اينان خود را عزيز بلا جهت ميدانند كه در صورتى انسان داخل بهشت مى‏شود كه يهودى يا نصرانى باشد با نام‏گذارى تنها انسان اهل بهشت و اهل نجات نميشود، بلكه تنها ملاك ايمان واقعى بمبدأ و دستورات او و عمل صالح است.پ آيه 110 وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ.

آن چه كه از اعمال خير انجام داده و پيشاپيش فرستاده‏ايد او را نزد خدا خواهيد يافت و خداوند بآنچه انجام ميدهيد آگاه است.

آيه 223 وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ.

براى خود از اعمال خير بفرستيد و تقوا و پرهيز داشته باشيد و بدانيد كه حتما خدا را ملاقات خواهيد كرد و بحساب و پاداش شما خواهد رسيد و مؤمنين را مژده بده.

آل عمران 30. يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ. روزى هر كس آنچه را كه بجاى آورده است حاضر و آماده مى‏يابد چه اعمال خوب و يا كارهاى زشت و آرزو ميكند كه اى كاش فاصله دورى ميان من و آنچه مى‏بينم بود و اى كاش هرگز اين چيزها را نمى‏ديدم. و خداوند شما را از خود يعنى از مقام عدل و حسابرسى بر حذر ميدارد. و خداوند نسبت به بندگان خود رئوف و مهربان است.

آيه 51. إِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ از زبان عيسى بن مريم بازگو مينمايد. كه اللَّه پروردگار من و پروردگار شما است پس او را عبادت و پرستش كنيد و اين است راه مستقيم.

نساء 123 و 124. لَيْسَ بِأَمانِيِّكُمْ وَ لا أَمانِيِّ أَهْلِ الْكِتابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً يُجْزَ بِهِ وَ لا- يَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً  وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا يُظْلَمُونَ نَقِيراً.

فضيلت و برترى به اين آرزوهاى خام و خيالات واهى شما و آرزوهاى بى‏اساس اهل كتاب نيست. هر كس كه داراى عمل بد باشد كيفر داده مى‏شود و كسى را جز خدا ولى و ياور نخواهد يافت. و هر كه از كارهاى خوب و عمل صالح انجام دهد خواه مرد و خواه زن و داراى ايمان باشد چنان كسانى داخل در بهشت ميشوند و كمترين ستمى بآنان نخواهد شد.

آيه 172 و 173. لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْداً لِلَّهِ وَ لَا الْمَلائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَ مَنْ يَسْتَنْكِفْ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يَسْتَكْبِرْ. فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيْهِ جَمِيعاً.  فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَمَّا الَّذِينَ اسْتَنْكَفُوا وَ اسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذاباً

 

أَلِيماً وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً.

هرگز مسيح و فرشتگان مقرب استنكاف از اين كه بنده خدا باشند نداشته و ندارند و آنها كه از عبوديت و بندگى او استنكاف ورزند و تكبر كنند بزودى همه آنها را بسوى خود محشور خواهد كرد و در رستاخيز برمى‏انگيزد. اما آنها كه ايمان آورده و عمل صالح انجام دادند پاداش آنان را بطور كامل خواهد داد و از فضل و بخشش خود بر آنها خواهد افزود. و اما آنها كه استنكاف و تكبر ورزيدند مجازات دردناكى خواهد كرد و براى خود جز خدا سرپرست و ياورى نخواهند يافت.پ مائده 69. إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‏ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ. اهل ايمان و يهوديها و ستاره‏پرستها و مسيحى‏ها هر كس كه ايمان واقعى به خدا و روز واپسين داشته و داراى عمل نيك باشد خوف و ترسى بر آنان نيست و اندوهناك نخواهند شد (كه اين آيه شد (كه اين آيه هم مثل آيه گذشته در سوره بقره در مقام محكوم كردن امتيازات واهى و دروغين است).

آيه 105. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.

اى اهل ايمان بر شما باد كه خود را اصلاح كنيد كه اگر شما در طريق هدايت و خط مستقيم الهى باشيد آنان كه در ضلالت و گمراهى هستند ضرر و زيانى بشما نميتوانند بزنند بازگشت شما بسوى خدا است و او شما را به نتايج اعمال و عواقب كار شما آگاه ميكند.

انعام 102. ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ ... خالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ فَاعْبُدُوهُ وَ هُوَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَكِيلٌ.

اين چنين است اللَّه پروردگار شما كه آفريننده هر چيز است پس بايد او را پرستش كنيد و او بر هر چيزى وكيل و حامى و مدافع است.

اعراف 59. يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ إِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ.

از زبان حضرت نوح است كه اى قوم من. خدا را پرستش كنيد كه براى شما جز او معبودى نيست. من بر شما از عذاب بزرگ و دردناك ميترسم.

آيه 65. يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ أَ فَلا تَتَّقُونَ. هود عليه السّلام بقومش گفت. خدا را پرستش كنيد كه جز او معبودى براى شما نيست آيا نميخواهيد تقوا داشته باشيد؟

 

آيه 73 و 85 صالح و شعيب عليهما السّلام بقوم خود گفتند.

يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ*پ آيه 206. إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُونَ. فرشتگان كه در مقام قرب نزد پروردگارت هستند از عبادت و بندگى او استنكاف و تكبر نداشته و مشغول تسبيح او بود و او را سجده مينمايند.

انفال 24. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ. اى اهل ايمان دعوت خدا و رسول را كه شما را بحيات و زندگى انسانى دعوت ميكنند اجابت كنيد و بدانيد كه خدا ميان انسان و دلش حائل و مانع مى‏شود و قطعا بسوى او بازگشت مينمايد.

توبه 94 وَ سَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ اعمال و كارهاى شما را خدا و رسولش مى‏بينند سپس بسوى خدائى كه بغيب و شهود آگاه است بازگشت ميكنيد و شما را به آنچه انجام داده‏ايد آگاه مينمايد.

آيه 105 وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ- الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ بگو هر عملى كه ميخواهيد بكنيد كه خدا و رسولش و مؤمنين كامل اعمال شما را ميبينند و بسوى او كه بغيب و شهود آگاه است رجوع ميكنيد پس شما را بآنچه انجام ميداديد خبر ميدهد.

يونس 2 ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ- الى قوله تعالى- لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ بِالْقِسْطِ اين چنين است خداوند پروردگار شما پس او را عبادت كنيد آيا متذكر نميشويد؟

تا آنجا كه فرمود- تا پاداش دهد اهل ايمان را كه عمل نيك انجام داده‏اند بطور عادلانه هود 61 از زبان صالح عليه السّلام بقومش- هود 61 از زبان صالح عليه السّلام بقومش- كه يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِيها اى قوم خدا را پرستش كنيد كه جز او معبودى براى شما نيست او شما را از زمين آفريده و دستور عمران و آباد كردن او را بشما داده است.

آيه 111 و 112 وَ إِنَّ كُلًّا لَمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمْ رَبُّكَ أَعْمالَهُمْ إِنَّهُ بِما يَعْمَلُونَ خَبِيرٌ  فَاسْتَقِمْ‏

 

كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ.

پروردگار تو اعمال هر يك را بى‏كم و كاست به آنها خواهد داد او بآنچه عمل ميكنند آگاه است. بنا بر اين همان گونه كه فرمان يافته‏اى استقامت كن و همچنين كسانى كه با تو به سوى خدا رو كرده‏اند و طغيان نكنيد كه خداوند آنچه را انجام ميدهيد مى‏بيند.پ نحل 97 مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ هر كس عمل صالح انجام دهد در حالى كه مؤمن است خواه مرد باشد يا زن ما به او حيات و زندگى پاكيزه ميدهيم و پاداش آنها را به بهترين وجه خواهيم داد.

آيه 106 و 108 مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ وَ- لكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ- الى قوله تعالى- أُولئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ. كسانى كه پس از ايمان آوردن كافر شدند- البته بجز آنهائى كه تحت فشار واقع شده و از روى اكراه و اجبار چيزى بر زبان آورده‏اند در حالى كه قلبشان از آرامش بايمان آكنده است- آرى آنهائى كه سينه خود را براى پذيرش كفر گشوده‏اند غضب خدا بر آنها است و عذاب عظيمى در انتظار آنان است تا آنجا كه فرمود: آنها كسانى هستند كه خدا بر اثر فزونى گناه بر قلب و گوش و چشمانشان مهر زده و لذا چيزى نمى‏فهمند و غافلان واقعى آنهايند.

كهف 30 إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ إِنَّا لا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا  أُولئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ آنهائى كه ايمان آورده و اعمال نيك انجام ميدهند ما پاداش كسى كه عمل خود را نيكو بجا آورده ضايع نمى‏كنيم و براى آنان باغهائى است كه داراى نهرها باشد.

آيه 46 وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلًا.

يادگارهاى نيك از لحاظ پاداش الهى بهترين و برترين آرزوهاست.

مريم 36 إِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ. خداوند پروردگار من و شما است پس او را عبادت كنيد كه اين است راه راست آيه 65 رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا.

پروردگار آسمانها و زمين پس او را عبادت كن و بر عبادت او صبر كن و آيا براى او همنام و مانندى ميدانى؟

آيه 76 وَ يَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدىً وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ

 

خَيْرٌ مَرَدًّا.

خداوند بر هدايت و روشنى راه‏يافتگان مى‏افزايد و يادگارهاى نيك از نظر خدا پر- ارزش و ثوابش بيشتر. و عاقبت و پايانش بهتر است.

پ‏طه 24 إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي. بدرستى كه من همين من خداوندم معبودى جز من نيست پس مرا عبادت كن.

آيه 112 وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا يَخافُ ظُلْماً وَ لا هَضْماً».

هر كس كه از اعمال صالحه و كارهاى نيك بجا آورد در حالى كه مؤمن باشد نه از ظلم و ستم خوفى دارد و نه از بين رفتن و كم شدن حسناتش.

آيه 115 وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى‏ آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً.

ما قبلا با آدم عهد و پيمانى قرار داديم ولى او فراموش كرد و عزم و تصميم و ثباتى از خود نشان نداد.

انبياء 19 وَ مَنْ عِنْدَهُ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا يَسْتَحْسِرُونَ.

ملائكه مقرب كه نزد اويند از عبادتش نه تكبر ميورزند و نه خسته ميشوند.

آيه 25 وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ.

هيچ پيامبر و رسولى را نفرستاده‏ايم مگر اينكه باو وحى كرده‏ايم كه جز من خدائى نيست پس بايد مرا عبادت و بندگى كنيد.

آيه 92 إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ. اين امت شما است كه امت واحد و يگانه و متحدى است و من هم پروردگار شما هستم پس عبادت و بندگى مرا بنمائيد.

آيه 94 فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا كُفْرانَ لِسَعْيِهِ وَ إِنَّا لَهُ كاتِبُونَ.

هر كس كه از كارهاى نيك انجام دهد كوشش و سعى او ناديده گرفته نميشود و ما سعى او را مينويسيم و ضبط مينمائيم.

حج 37 وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ. نيكوكاران را بشارت و مژده بده.

مؤمنون 51 و 52 يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ  وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ. اى پيامبران و اى رسولان از اين نعمتهاى پاكيزه بخوريد و عمل نيك انجام دهيد كه من بآنچه كه عمل ميكنيد آگاه و دانا هستم. و اين امت شما است كه امت واحدى است و من پروردگار شما هستم پس بترسيد از من.

آيه 23 نوح عليه السّلام بقومش گفت.

يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ أَ فَلا تَتَّقُونَ.

 

پ‏نور 55 وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ- خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ.

خداوند بمؤمنين از شما كه داراى اعمال صالحه و شايسته هستند وعده داده است كه آنان را خليفه روى زمين قرار دهد همان طورى كه افراد پيش از آنها را خليفه نموده است و تمكن و قدرت پياده كردن احكام دين (آن دينى كه خود پسنديده است) بآنان خواهد داد و خوف و وحشت آنها را بامن و آرامش مبدل نموده كه با كمال آزادى و بدون ملاحظه تقيه از مخالفين مرا عبادت نمايند و پس از اين كه مطلب كاملا روشن و قدرت دين هم در كمال قوت است هر كس كه كافر شود همانها فاسقان هستند.

عنكبوت 7 وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كانُوا يَعْمَلُونَ. آنان كه ايمان آورده و اعمال نيك انجام ميدهند ما از بديهاى آنان چشم‏پوشى نموده و به بهترين وجهى كه عمل ميكردند آنان را پاداش ميدهيم.

آيه 9 وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ مؤمنين از اهل عمل را در زمره شايستگان قرار ميدهيم.

آيه 16 وَ إِبْراهِيمَ إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ.

و بياد آر ابراهيم را كه بقومش گفت. خدا را عبادت نموده و او را بپرستيد و از او بترسيد كه اين عبادت و تقوى بر خير شما است اگر بدانيد.

آيه 69 وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ.

آنان كه در راه ما كوشش و جهاد مينمايند ما هم آنان را براه خود و طريق تكميل ارشاد و راهنمائى مينمائيم و قطعا خدا با نيكوكاران است.

لقمان 16 يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ. اى فرزند اگر خصلت و عملى كه انسان داراى او است بقدرى كوچك باشد مانند دانه ارزنى و بقدرى پنهان و مخفى باشد كه مثلا در دل و در جوف سنگى سخت و يا در هر جايى از آسمان و زمين كه باشد خداوند او را احضار فرموده و در محكمه عدلش در قيامت مورد بررسى و حساب قرار ميدهد كه خداوند به كوچكترين و لطيف‏ترين چيزها آگاه و كنه همه را ميداند.

سبأ 11 وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

 

كار شايسته و عمل صالح انجام دهيد كه من قطعا «به آنچه عمل ميكنيد بينا هستم.

پ‏فاطر 10 مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ. هر كس كه در مقام دستيابى بعزت و قدرت است (بايد از خدا بخواهد چون غير او فقير بالذات و ذليل است) عزت و قدرت بالذات و يك جا از آن خدا است. ايمان و اعتقادات حقه و صحيحه بسوى او ميرود (ايمان و عقائد صحيح را خداوند ميپذيرد و موجب صعود و تقرب بسوى او مى‏شود) و اعمال صالحه انسان ايمان و عقائد را بالا ميبرد و تقويت نموده و راسخ‏تر مينمايد.

يس 12 وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ و ما آن اعمالى را كه در حال حيات انجام داده و پيشاپيش فرستاده‏اند و همچنين آثار باقيه و كارهائى كه از خود بيادگار گذاشته همه و همه را در پرونده و نامه‏هاى اعمالشان ثبت و ضبط مينمائيم و همه چيز را در لوح محفوظ احصاء نموده و ثبت كرده‏ايم.

آيه 60- 61 أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ  وَ أَنِ اعْبُدُونِي هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ.  وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيراً أَ فَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ. اى فرزندان آدم و اى مجرمين و تبه‏كاران آيا بوسيله پيامبران و بوسيله نيروى عقل و يا در عالم در من از از شما عهد و پيمان نگرفتم كه از شيطان اطاعت نكنيد؟ كه قطعا او براى شما دشمنى است آشكار و واضح. و اينكه مرا عبادت و بندگى كنيد كه راه راست و صراط مستقيم اين است و اين شيطان گروه بيشمارى را در گمراهى و ضلالت افكنده است آيا بخود زحمت انديشيدن را نمى‏دهيد؟

صافات 80 .. كه در چند موضع فرموده إِنَّا كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ* ما نيكوكاران را اين چنين پاداش ميدهيم.

ص 28 أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ.

آيا ما مؤمنين را كه اعمال صالحه انجام داده‏اند مانند افرادى كه در زمين فساد ميكنند قرار ميدهيم؟ و آنها را با هم برابر ميدانيم؟

و يا پرهيزكاران و اهل تقوى را با فاجران و نابكاران مساوى قرار ميدهيم؟ (هرگز چنين نيست) زمر 7 ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ. سپس بازگشت شما بسوى پروردگار شما است و شما را مطلع ميكند بعواقب اعمالتان.

 

قطعا او بآنچه در سينه‏ها هست آگاه است.پ آيه 34 لَهُمْ ما يَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِكَ جَزاءُ الْمُحْسِنِينَ.

براى آنها است نزد پروردگارشان هر چه را كه بخواهند و اين است پاداش نيكوكاران.

آيه 54- 59 وَ أَنِيبُوا إِلى‏ رَبِّكُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ  وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ. كه البته در خود بحار آيه را ناقص نوشته بود. بَغْتَةً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ.  أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى‏ عَلى‏ ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ.  أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدانِي لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ.  أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى الْعَذابَ لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ.  بَلى‏ قَدْ جاءَتْكَ آياتِي فَكَذَّبْتَ بِها وَ اسْتَكْبَرْتَ وَ كُنْتَ مِنَ الْكافِرِينَ. انابه و بازگشت كنيد بسوى پروردگارتان و تسليم او شويد پيش از اينكه عذاب الهى شما را فرا رسد و شما را كسى يارى و نصرت نكند.

و از آن دستوراتى كه شما را بهتر كامل ميكند (از قبيل دستورات اخلاص كامل عمل و هميشه در ياد خدا بودن و حق تقوا را مراعات نمودن) و از طرف خدا نازل شده است.

پيروى و متابعت نمائيد پيش از اينكه ناگهان عذاب الهى فرا رسد و شما توجه نداشته باشيد كه مبادا در آن روز كسى بگويد اى واى كه من در اطاعت الهى تقصير كردم و من اين مطالب را مسخره ميكردم و يا اينكه بگويد اگر خداوند مرا هدايت ميكرد و اسباب ارشاد مرا فراهم مينمود قطعا «من در زمره اهل تقوى قرار ميگرفتم. و يا اينكه بگويد و هنگام مشاهده آن عذاب الهى آرزو كند كه اى كاش راه برگشت بدنيا ميسر بود تا من خود را دريافته و در گروه نيكوكاران قرار ميدادم. آرى. آيات و هشدارهاى ما بتو ابلاغ شد ولى تو تكذيب آنها نمودى و تكبر كردى و از كافران شدى.

مؤمن آيه 40 مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلا يُجْزى‏ إِلَّا مِثْلَها وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيها بِغَيْرِ حِسابٍ. هر كس كه مرتكب عمل زشت و ناپسند شود كيفر بدى همانند عملش خواهد ديد و هر كس كه عمل نيك انجام دهد خواه مرد و خواه زن در صورتى كه داراى ايمان باشد آنها داخل بهشت شده و روزى بى‏حساب خواهند داشت.

آيه 58 وَ ما يَسْتَوِي الْأَعْمى‏ وَ الْبَصِيرُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ لَا الْمُسِي‏ءُ قَلِيلًا ما تَتَذَكَّرُونَ. شخص بينا با نابينا برابر نيست و مؤمنينى كه داراى اعمال صالحه هستند با بدكاران مساوى نيستند. شماها كمتر پند مى‏پذيريد.

 

پ‏سجده 46 مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها وَ ما رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ.

هر كس كه عمل نيكى انجام دهد سود و نفعش بخود او ميرسد و همين طور اگر كسى هم عمل زشتى را مرتكب شود زيانش دامنگير خود او خواهد شد و خداوند به بندگانش ظلم نميكند.

 (البته ظلام صيغه مبالغه است يعنى بسيار ظالم. تصور نبايد شود كه معناى آيه چنين است كه خداوند ظلم زياد و بسيار نميكند پس ظلم كم و اندك مانعى ندارد. نه چنين نيست بلكه اگر خداوند كوچكترين ظلمى هم فرضا بنمايد ظلام خواهد بود چون اگر حقى را از بندگانش تضييع كند در طول زمان خلقت (كه ابتداء و و انتهايش را جز خدا كسى نميداند) اين همه افراد بشر كه آمده‏اند و رفته‏اند گر چه از هر يك بقدر خردلى تضييع حق شود در نتيجه ظلم بسيار بسيار زيادى خواهد شد و نهايتا خدا ظلام مى‏شود و خدا ظلام نيست) شورى 22 و 23 وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِي رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ لَهُمْ ما يَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ.  ذلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ.

مؤمنينى كه داراى اعمال صالحه هستند در باغهائى كه داراى چمن‏زارهائى است ميباشند و براى آنها در نزد پروردگارشان هر چه بخواهند هست و اين است آن فضل و كرامت بزرگ. و اين آن مژده‏اى است كه خداوند به بندگان مؤمن خود كه داراى اعمال صالحه هستند. بشارت ميدهد.

آيه 26 وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ. و خداوند دعاى مؤمنينى كه داراى كارهاى شايسته‏اند اجابت نموده و از فضل و كرمش عنايت اضافه هم به آنها دارد.

زخرف 64 إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّي وَ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ.

اللَّه پروردگار من و شما است او را عبادت كنيد كه راه راست اين است.

جاثيه 15 مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ هر كس كه عمل نيك انجام دهد سودش براى خود او و هر كس هم بدى كند زيانش براى خود او خواهد بود سپس بازگشت شما بسوى پروردگارتان است.

آيه 21 و 22 أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا- الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْياهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما يَحْكُمُونَ.  وَ خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ لِتُجْزى‏ كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ‏

.

آيا كسانى كه مرتكب بدى‏ها شده‏اند خيال ميكنند كه ما آنها را مانند مؤمنينى كه عمل‏

 

نيك انجام داده‏اند قرار ميدهيم؟ كه مرگ و زندگى آنها با آنان يكسان است؟ چه قضاوت بدى ميكنند. خداوند آسمانها و زمين را بر اساس حق آفريد تا هر كس مطابق عملكردش پاداش و كيفر داده شود و هيچ ظلمى به آنها نميشود.پ ذاريات 50 فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ.

از گناهان خود و از بستگى‏هاى خود بسوى خدا بگريزيد من از طرف او هشداردهنده روشن و آشكار هستم.

طور 21 كُلُّ امْرِئٍ بِما كَسَبَ رَهِينٌ.

هر كس در گرو اعمال كسب كرده خود است.

نجم 24 و 26 أَمْ لِلْإِنْسانِ ما تَمَنَّى.  فَلِلَّهِ الْآخِرَةُ وَ الْأُولى‏.  وَ كَمْ مِنْ مَلَكٍ فِي السَّماواتِ لا تُغْنِي شَفاعَتُهُمْ شَيْئاً إِلَّا مِنْ بَعْدِ أَنْ يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَرْضى‏.

آيا آنچه كه انسان دوست دارد و تمايل نفسانى دارد برايش تحقق مى‏يابد و انسان اختيار او را دارد؟ (مثلا مشركان ميگويند ملائكه شفعاء ما هستند و يا اين بتها و معبودهاى ما شفاعت ما را مينمايند در نزد اللَّه و امثال اين عقائد) نه چنين است. دنيا و آخرت همه و همه از آن خدا و مملوك او است. اين همه فرشتگانى كه در آسمانها هستند حق شفاعت ندارند و شفاعتشان سودى ندارد مگر با اذن و اجازه خدا و براى آن كس كه خدا بخواهد و راضى شود.

آيه 31 و 32 وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ يَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى الى قوله هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى‏. و آنچه در آسمانها است براى خدا و مخلوق و مملوك او است تا بدكاران را مطابق با عملشان كيفر دهد و نيكوكاران را پاداش نيكو دهد تا آنجا كه فرموده او بماهيت و حقيقت شما داناتر است هنگامى كه شما را از زمين و از خاك آفريد و در مسير حالات گوناگون از خاك گرفته با بصورت منى قرار داد و هنگامى كه در شكم مادران جنين بوديد بنا بر اين خيلى ادعاى طهارت و پاكيزگى نكنيد او بهتر ميداند كه اهل تقوى كيست.

حديد 21 سابِقُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ- لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ. بشتابيد بسوى بخشش و عنايت پروردگارتان و بسوى بهشتى كه وسعتش باندازه آسمانها و زمين است كه براى كسانى كه بخدا و رسولش ايمان آورده‏اند آماده شده اين فضل و كرم الهى است بآن كس كه او بخواهد و لياقت و شايستگى داشته باشد عنايت ميفرمايد

 

و خداوند داراى فضل و كرم بزرگى است.پ تحريم 6 يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَيْها مَلائِكَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ.

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد خود و خاندان خود را از آتش دوزخ حفظ كنيد آن آتشى كه آتش‏گيره و وسيله شعله‏ورشدنش همين مردم تبه‏كار است و سنگ‏هائى كه به عنوان بت پرستش نموده و معبود خود قرار داده‏اند و بر آن آتش ملائكه‏اى موكل هستند كه با كمال خشونت و شدت و قوت ماموريت خود را انجام داده و كوچكترين مخالفتى با دستور نكرده و آنچه كه امر ميشوند بجا مى‏آورند.

نوح 2 و 4 قالَ يا قَوْمِ إِنِّي لَكُمْ نَذِيرٌ مُبِينٌ.  أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِيعُونِ.  يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَ يُؤَخِّرْكُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذا جاءَ لا يُؤَخَّرُ لَوْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ. نوح گفت اى قوم من هشداردهنده روشنى هستم. كه خداوند را عبادت و پرستش نمائيد و از او بترسيد و از من اطاعت و پيروى نمائيد تا خداوند از گناهان شما ببخشد و شما را تا همان مدت و اجل معين و مشخص مهلت داده و مرگتان را تا آن وقت بتاخير اندازد در هر حال آن مدت تعيين شده الهى هنگامى كه فرارسد كمترين تاخيرى نخواهد داشت اگر بدانيد.

مزمل 20 وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً و آنچه كه از اعمال خير براى خود پيشاپيش بفرستيد او را نزد خدا بهتر و با اجر و پاداش بزرگتر خواهيد يافت.

مدثر 38 و 39 كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهِينَةٌ.  إِلَّا أَصْحابَ الْيَمِينِ  فِي جَنَّاتٍ.

هر كس در گرو اعمال خود گرفتار است آرى رهروان راه راست در بهشت هستند.

قيامه 13 و 15 يُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ يَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ  بَلِ الْإِنْسانُ عَلى‏ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ.  وَ لَوْ أَلْقى‏ مَعاذِيرَهُ‏

.

در آن روز انسان خبر داده مى‏شود بآنچه در حال حيات انجام داده و يا براى پس از مرگ خود بعنوان اثر و يادگار گذاشته، بلكه خود انسان آگاهى به وضع خود دارد گرچه عذرها و بهانه‏هاى غير موجه خود را پيش مى‏آورد. پس نيازى به آگاهى ندارد.

دهر 22 إِنَّ هذا كانَ لَكُمْ جَزاءً وَ كانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً. اينست پاداش شما و سعى و كوشش شما مورد تقدير و سپاسگزارى است.

مرسلات 43 و 44 كُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِيئاً بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.  إِنَّا كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ.

 

بخوريد و بياشاميد گوارا باد بر شما در مقابل آنچه از اعمال نيك بجا مى‏آوريد. ما اين چنين پاداش ميدهيم نيكوكاران را.پ نازعات 35 و 36 يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعى‏.  وَ بُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِمَنْ يَرى‏. روزى كه انسان متوجه سعى و كوشش خود مى‏شود و دوزخ در مراى و منظر بيننده مى‏آيد و ظهور و بروز ميكند.

مطففين 7 تا 28 كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ.  وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ.  كِتابٌ مَرْقُومٌ.  وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ.  الَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ.  وَ ما يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ.  إِذا تُتْلى‏ عَلَيْهِ آياتُنا قالَ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ.  كَلَّا بَلْ رانَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ.  كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ.  ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصالُوا الْجَحِيمِ.  ثُمَّ يُقالُ هذَا الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ.  كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ لَفِي عِلِّيِّينَ.  وَ ما أَدْراكَ ما عِلِّيُّونَ.  كِتابٌ مَرْقُومٌ  يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ.  إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ.  عَلَى الْأَرائِكِ يَنْظُرُونَ.  تَعْرِفُ فِي وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِيمِ.  يُسْقَوْنَ مِنْ- رَحِيقٍ مَخْتُومٍ.  خِتامُهُ مِسْكٌ وَ فِي ذلِكَ فَلْيَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ.  وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ  عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ. اين چنين نيست كه تصور ميكنند. سرنوشت قطعى نابكاران در سجين است و چه ميدانى كه سجين چيست؟ كتابى است رقم شده و سرنوشتى است مسلم و قطعى (سجين كه در برابر عليين قرار گرفته معناى عليين بلندى فوق بلندى و بالاترين درجات بنا بر اين معناى سجين پست‏ترين دركات و قعر دوزخ مى‏شود) اى واى در آن روز براى تكذيب‏كنندگان.

آنان كه روز جزاء را دروغ مى‏پنداشتند. و جز افراد تجاوزگر و گنه‏كار آن روز را تكذيب نميكند.

هنگامى كه آيات ما برايش تلاوت مى‏شود ميگويد اين مطالب افسانه گذشتگان است. اين طور نيست بلكه اعمال زشتى كه مرتكب شده‏اند موجب زنگ دلهاى آنان شده و پرده ضخيمى از چرك و آلودگى گناه بر قلبشان قرار گرفته و حقايق را درك نميكنند و لذا در روز قيامت هم اين پرده‏ها و حجابها ميان آنان و خداوند حائل است و آنها از رحمت پروردگار محجوب و محرومند. سپس آنها داخل دوزخ خواهند شد. پس به آنها گفته مى‏شود بچشيد. اين همان عذابى است كه شما آن را دروغ مى‏دانستيد نه چنين است كه تصور كردند. البته كتاب و سرنوشت نيكان در اعلى مراتب است و چه چيز تو را آگاه كرده كه عليون چيست؟

كتابى است رقم شده و قضائى است حتمى و قطعى كه آن مقام بلند را مقربين درگاه الهى مشاهده و معاينه مينمايند. نيكان مسلم در نعمتهاى الهى هستند بر تخت‏ها تكيه زده و به مناظر بهشتى نگاه ميكنند. بهجت و سرور بهشتى را در چهره‏هاى آنان مى‏بينى. از شراب خالص و صاف كه با مشك و عنبر مهر زده شده مى‏آشامند و در اين چنين نعمتها بايد

 

مسابقه و پيش‏دستى داشته باشند و از آب تسنيم كه چشمه مخصوصى است اين شراب مخلوط و ممزوج است آن چشمه‏اى كه مقربان و اولياء خاص خدا از آن مى‏آشامند.پ انشقاق 6 تا 19 يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ.  فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ  فَسَوْفَ يُحاسَبُ حِساباً يَسِيراً.  وَ يَنْقَلِبُ إِلى‏ أَهْلِهِ مَسْرُوراً.  وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ  فَسَوْفَ يَدْعُوا ثُبُوراً  وَ يَصْلى‏ سَعِيراً.  إِنَّهُ كانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُوراً.  إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ يَحُورَ.  بَلى‏ إِنَّ رَبَّهُ كانَ بِهِ بَصِيراً/  فَلا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ.  وَ اللَّيْلِ وَ ما وَسَقَ.  وَ الْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ.  لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ. اى انسان تو در تلاش و حركت بجانب پروردگارت هستى پس روزى فرا رسد كه او را ملاقات خواهى كرد. اما آن كس كه پرونده عملش بدست راستش داده شود پس بزودى حساب سهل و آسانى از او خواهد شد و برميگردد بسوى خاندان بهشتى خود مسرور. ولى آن كس كه نامه عملش از طرف پشتش داده شود (چون اين افراد تبه‏كار چهره و صورتشان به پشت برميگردد.

 (مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى‏ أَدْبارِها نساء 47) اينان آرزوى مرگ مينمايند و در دوزخ داخل مى‏شود چون در كمال غفلت از اين روز و در ميان اهل و عيالش در دنيا سر خوش و مسرور بود. و او خيال ميكرد كه بسوى ما بازگشت نميكند. آرى پروردگار تو بتمام كارهاى او بينا بود. سوگند بآن سرخى بهنگام غروب و سوگند به شب هنگام و آن موقعى كه همه وحوش و طيور و انسانها گرد هم مى‏آيند و سوگند بماه هنگامى كه تمام نور خود را يك جا جمع كرده و بحالت بدر در آمده است سوگند باينها همه كه شما حالات و مراحلى را خواهيد پيمود و در اين تلاش و حركت مرحله اين جهان سپس مرگ و زندگى برزخ و بعد انتقال به آخرت سپس حساب و جزاء را خواهيد ديد.

طارق 4 إِنْ كُلُّ نَفْسٍ لَمَّا عَلَيْها حافِظٌ.

هيچ انسان و متنفس نيست مگر اينكه حافظ و نگهبانى بر او گماشته شده است.

تين 6 إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ.

انسان بطرف سقوط در اسفل سافلين است.

مگر آنهائى كه ايمان آورده و داراى اعمال صالحه باشند كه براى آنان پاداش هميشگى هست بدون اينكه قطع شود.

زلزال 87 فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ.  وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ. هر كس باندازه سنگينى يك ذره عمل خيرى انجام دهد او را خواهد ديد. و هر كس هم باندازه سنگينى ذره‏اى عمل زشت انجام دهد او را خواهد ديد.

 

پ‏قارعه 6 تا 11 فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ  فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ.  وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ  فَأُمُّهُ هاوِيَةٌ.  وَ ما أَدْراكَ ما هِيَهْ-  نارٌ حامِيَةٌ. اما آن كس كه ميزان اعمالش سنگين و با ارزش باشد پس او در يك زندگى توام با رضايت است ولى كسى كه ميزان عملش سبك و بى‏ارزش است ماوى و مرجعش دوزخ است و چه ميدانى كه دوزخ چيست؟

دوزخ آتش گداخته پر حرارتى است.

 

اخبار اين باب‏

پ‏1- معانى الاخبار- خصال- امالى صدوق- حسن بن عبد اللَّه بن سعيد ... از غلاء بن محمد بن فضل از پدرش از جدش از قيس بن عاصم كه گفت من بهمراه گروهى از طائفه بنى تميم خدمت پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله شرفياب شدم و صلصال ابن دلهمس خدمت حضرت بود عرض كردم يا نبى اللَّه ما را موعظه كن كه از آن بهره‏مند گرديم چون ما بيابانى هستيم و هميشه در صحرا زندگى ميكنيم و موفق نميشويم زياد خدمت شما برسيم.

حضرت فرمود. اى قيس بدان كه با هر عزتى ذلتى است و دنبال اين حيات و زندگى مرگى است و با اين جهان، جهان آخرت است و براى هر چيز حسابرسى هست و بر هر چيز مراقب و نگهبانى است و براى هر عمل نيكى ثواب و پاداشى و براى هر عمل زشت و گناه عقاب و كيفرى و براى هر اجل و مدتى آخر و نهايتى مقرر است. و چاره‏اى نيست اى قيس كه قرين و همراهى براى تو هست كه با تو در قبر دفن مى‏شود و او زنده است و تو با او دفن ميشوى و تو مرده هستى. اكنون اگر آن همراه كريم و بزرگوار باشد تو را اكرام نموده و بتو محبت خواهد كرد و اگر لئيم و پست باشد تو را در مقابل عذابها و وحشت‏ها رها خواهد نمود.

و در روز قيامت محشور نميشود مگر با تو و مبعوث نخواهى شد تو مگر با او و از چيزى بازپرسى نميشوى مگر از او پس مواظب باش كه او را جز صالح و شايسته نسازى كه اگر صالح و شايسته باشد با او مانوس خواهى شد و اگر فاسد باشد وحشت و ترس تو فقط از او است.

و او عمل و رفتار تو است.

قيس گفت اى پيامبر خدا دوست دارم اين فرمايش و موعظه پرارزش شما بصورت شعر باشد تا موجب افتخار ما باشد در نزد اقوامى كه نزديك ما هستند و او را ذخيره و توشه خود قرار دهيم. حضرت دستور فرمود كه حسان بن ثابت شاعر معروف را احضار كنند.

صلصال گويد من داشتم فكر ميكردم در انشاء اشعارى كه اين موعظه را متضمن باشد و پيش از رسيدن حسان اشعارى بذهنم آمد. عرض كردم يا رسول اللَّه اشعارى در ذهنم تنظيم كرده‏ام كه فكر ميكنم با اين بيانات شما تطبيق كند و منظور شما تامين شود پس اين ابيات را گفتم.پ‏

          تخير خليطا من فعالك انما             قرين الفتى في القبر ما كان يفعل‏

 از افعال و اعمال خود رفيق و دوستى انتخاب كن.

همانا قرين و جليس انسان در عالم قبر آن اعمالى است كه انجام ميداد.

 

         و لا بد بعد الموت من ان تعده             ليوم ينادى المرء فيه فيقبل‏

 و چاره‏اى نيست از اينكه آن همراه را بايد پيش از مردن آماده نمائى براى آن روزى كه انسان نداء مى‏شود و دستور احضار داده مى‏شود انسان هم پذيرفت و رو بسوى محشر ميرود.

         فان كنت مشغولا بشي‏ء فلا تكن             بغير الذى يرضى به اللَّه تشغل‏

 و اگر بچيزى مشغول هستى پس مبادا+ بغير آنچه خدا مى‏پسندد مشغول شوى.

         فلن يصحب الانسان من بعد موته             و من قبله الا الذى كان يعمل‏

 كه انسان هرگز مصاحب و همنشين نخواهد شد چه پيش از مرگ+ و چه پس از مرگ بجز با آن اعمالى كه انجام ميداده است.

         الا انما الانسان ضيف لاهله             يقيم قليلا بينهم ثم يرحل‏

 همانا انسان مهمانى است در ميان خانواده‏اش+ كه اندكى ميان آنان توقف كرده و سپس كوچ ميكند.پ 2- امالى صدوق ابن ناتانه ... از عبد اللَّه بن فضل از حضرت صادق از پدران بزرگوار خود عليهم السّلام از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه فرمود خوشا بحال كسى كه عمر طولانى با اعمال نيك داشته باشد كه در نتيجه بازگشتش نيكو خواهد بود چون خداوند متعال از او راضى و خشنود است و واى بحال كسى كه عمر طولانى با اعمال زشت داشته باشد كه بازگشتش بسيار بد خواهد بود چون خداوند متعال بر او خشم دارد.

مؤلف اخبارى در اين موضوع در بابهاى مواعظ و اندرز خواهد آمد.پ 3- امالى صدوق. ابن متوكل ... از ابن الى عمير از كسى كه از حضرت صادق (ع) شنيده است كه فرموده است.

         اعمل على مهل فانك ميت             و اختر لنفسك ايها الانسان‏

             فكان ما قد كان لم يك اذ مضى             و كان ما هو كائن قد كان‏

 اكنون كه فرصت دارى عمل كن كه قطعا خواهى مرد- و اى انسان بنفع و سود خود انتخاب كن (كه فرصت زود از دست ميرود) آنچه كه گذشته و واقع شده پس از گذشتن مانند اين است كه اصلا وجود نداشته است و آنچه كه آينده است مثل اين است كه الان واقع شده است.پ 4- امالى صدوق. از پدرش از سعد ... از ابن قيس از حضرت باقر عليه السّلام كه فرمود امير مؤمنان عليه السّلام در آن موقعى كه در كوفه تشريف داشتند هنگامى كه نماز عشا را بجا مى‏آوردند سه بار مردم را صدا ميزد بطورى كه اهل مسجد بشنوند و ميفرمود اى مردم‏

 

 (خدا شما را رحمت فرمايد) مجهز و آماده باشيد كه فرمان كوچ و حركت در ميان شما داده شده است. اين سر سنگينى و اين توقف چيست؟ پس از فرمان كوچ؟ آماده شويد. خدا شما را رحمت كند و بهترين چيزى كه الان در اختيار شما است كه آن تقوى و پرهيزكارى است بعنوان ذخيره براى خود آماده كنيد تا بهمراه خود ببريد. و بدانيد كه راه شما بسوى معاد است و پل صراط در مسير شما است و وحشت و دهشت بزرگتر در پيش روى شما است و گردنه دشوارى در سر راه شما است و منزلگاه‏هاى هولناك و ترسناكى است كه بناچار بايد از آنها عبور كرده و در آن منازل توقف نمائيد. و يكى از دو حالت را انسان دارد يا اينكه دست رحمت پروردگار او را گرفته و او را از هول و وحشت و از خطر عظيم و مناظر زشت و برخوردهاى كوبنده و شديد نجات ميدهد. و يا سرنوشتش هلاكت و بدبختى است كه پس از آن جبرانى نخواهد بود.پ 5- امالى صدوق ابن الوليد از ابن قيل ... از مفضل كه حضرت صادق عليه السّلام فرمود. هر كس كه دو روزش مساوى باشد مقبول زيانكار است و كسى كه روز بعدش بدتر از گذشته باشد ملعون است و كسى كه با صرف وقت گرانبها چيزى بر اعمالش اضافه نكند بديهى است كه رو بطرف نقصان و كمبود است و كسى كه رو بطرف كمبود است مرگ براى او بهتر از زندگى است.پ معانى الاخبار ابن الوليد از صفار ... از هشام بن سالم از حضرت صادق عليه السّلام مانند همين حديث روايت كرده با تغيير عبارت در بعضى از جملات.پ 6- خصال. خليل بن احمد ... از عبد اللَّه بن عمر از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه فرمود كار خير زياد است ولى بجاآورنده كم است.

مؤلف. اخبار و روايات زيادى در باب جوامع كلم و در باب صفات مؤمن و در باب صفات شنبه نقل شد.پ 7- خصال ابن ادريس ... تا امير مؤمنان عليه السّلام كه فرمود. توجه و عنايت شما بر قبولى عمل بيش از خود پيكره عمل بايد باشد.پ 8- خصال باب چهار صدگانه. امير مؤمنان عليه السّلام فرمود كسى كه ما اهل بيت را دوست ميدارد بايد عمل و روشش مانند عمل ما باشد و از ورع و تقوى استعانت جويد كه بهترين معين و ياور انسان در امور دنيوى و اخروى تقوى است. و با كسانى كه نسبت به ما بدبين هستند مجالست نكنيد و با اظهار محبت و علاقه خود بما ما را نزد دشمنان ما مدح و ستايش نكنيد كه اين كار موجب ذلت و اهانت شما مى‏شود نزد سلطان وقت. از صدق و راستگوئى دست برنداريد كه او عامل نجات است. و رغبت و ميل شما در آن چيزهائى‏

 

باشد كه نزد خدا است. و در صدد اطاعت و فرمانبرى خدا بوده و بر مشكلات آن صبر نمائيد و چقدر زشت است براى مؤمن كه داخل بهشت شود ولى بى‏آبرو باشد. و در آنچه كه براى آخرت خود آماده كرده‏ايد (دقت كامل نمائيد) و تنها بخيال شفاعت ما نباشيد. و در روز قيامت پيش دشمنان خود را رسوا نكنيد. و نزد آنها بطمع و علاقه بدنيا و چيزهاى پست و بى‏ارزش مقام و منزلت بلند خود را نزد خدا تكذيب نكنيد به دستورات و اوامر الهى تمسك جوئيد كه فاصله شما و آن مراتب بلند و ارزشهائى كه دوست داريد و موجب غبطه ديگران ميشويد چيزى نيست بجز اينكه مرگ شما و ديدار جمال رسول خدا فرا رسد (كه با سپرى شدن اين مدت كوتاه آن نعمتها را بدست آورده و ديگران آرزوى مقام شما را ميكنند) و آنچه كه نزد خدا است بهتر و پايدارتر است. و بشارت و مژده از طرف خداوند متعال مى‏آيد و چشمش روشن و لقاء الهى را خواهان مى‏شود.پ 9- عيون الاخبار. از حضرت رضا از پدران بزرگوار خود عليهم السّلام از رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله كه فرمود (مردم) بهشت را بر آتش مقدم و آن را انتخاب كنيد و اعمال خود را باطل و بى‏ارزش نكنيد كه بصورت در آتش افكنده مى‏شويد و هميشه در آن ميمانيد.پ 10- در صحيفه رضوى هم چنين آمده و در عيون الاخبار از سخنان مشهور حضرت رضا عليه السّلام است كه فرمود. گناهان صغيره راه دخول و وصول بگناهان كبيره است. و كسى كه در چيزهاى كوچك از خدا نميترسد در چيزهاى بزرگ هم نخواهد ترسيد و اگر خدا از طريق بهشت و دوزخ هم بمردم هشدار نميداد باز هم جا داشت و لازم و واجب بود كه مردم اطاعت خدا را نموده و معصيت و مخالفت ننمايند از جهت فضل و احسانى كه بر آنان دارد و از جهت آن نعمت‏هائى كه خود ابتدا و بدون استحقاق ما عنايت فرموده است.پ 11- خصال از حميرى ... از حضرت صادق از پدر از جد خود عليهم السّلام كه على عليه السّلام فرمود. مسلمان داراى سه دوست است. يك دوست ميگويد. من با تو هميشه هستم خواه زنده باشى و يا مرده و آن عمل انسان است. دوست ديگر ميگويد. من تا كنار قبر با تو هستم و پس از آن تو را رها ميكنم و آن فرزند انسان است. دوست سوم ميگويد من تا هنگام مردنت با تو هستم و آن مال انسان است. هنگامى كه مرد مال از آن وارث است.پ 12- امالى طوسى. شيخ مفيد ... از كليب اسدى از حضرت صادق عليه السّلام كه است).

فرمود. آرى بخدا سوگند كه شما بر دين الهى و بر دين ملائكه او هستيد. پس شما با ورع و تقوى و كوشش خود ما را يارى كنيد. بر شما باد به نماز و عبادت بر شما باد به ورع و

 

تقوى.پ 13- امالى طوسى. شيخ مفيد ... از حفص كه گفت شنيدم از حضرت صادق عليه السّلام كه ميفرمود. عيسى بن مريم عليهما السّلام باصحاب و ياران خود فرمود. شما براى دنيا اين همه كوشش ميكنيد با اينكه اگر هم فعاليت زياد نداشته باشيد روزى شما خواهد رسيد ولى براى عالم آخرت كه بدون عمل و كوشش هيچ چيز بدست نمى‏آيد فعاليت نداريد.

اى واى بر شما علماء و دانشمندان بد. كه وظيفه خود را انجام نميدهيد ولى اجر و مزد خود را ميگيريد (اموال را ميخوريد ولى براى خدا كار نميكنيد) طولى نميكشد كه خداوند متعال عملى را كه بشما محول نموده مطالبه مينمايد. و نزديك است كه شما از اين دنيا خارج و بسوى خانه قبر برويد چگونه ميتوان از اهل علم شمرد و جزء علماء دانست كسى را كه بسوى عالم آخرت در حركت است ولى در عين حال تمام توجه و علاقه‏اش به دنيا است (كه اين حالت كاشف از جهل انسان است) و آنچه كه موجب ضرر و زيان او است (دنيا و امور دنيوى) گواراتر و لذت‏بخش‏تر است براى او از چيزى كه بسود او است (توجه بآخرت و عمل كردن براى آن).پ 14- امالى طوسى ... از ابن عمر كه گفت روزى رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله با دست مبارك خود مرا گرفت و فرمود. اى عبد اللَّه بن عمر در دنيا مانند غريب باش (تو را خيلى نشناسند تعلقات زيادى براى خود درست نكن ...) و نظير مسافرها زندگى كن. و خود را در ميان مردگان ببين و فرض كن كه الان مرده‏اى. راوى حديث گويد كه مجاهد (راوى از ابن عمر) گويد. عبد اللَّه بن عمر بمن گفت اى مجاهد. هنگامى كه صبح كردى وعده صبح فردا را بخود مده. و از زندگى و حيات خود براى عالم بعد از اين بهره‏گيرى كن و از صحت و سلامتى خود براى ايام مرض و از روزگار فراغت و فرصت براى ايام گرفتارى خود استفاده كن. كه نميدانى فرداى قيامت نامت چيست و در چه گروهى قرار گرفته‏اى بهشتى هستى يا دوزخى؟پ 15- امالى طوسى. عده‏اى از ابن المفضل ... از حارث همدانى از امير مؤمنان از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه فرمود. انبياء و پيامبران قافله‏سالار كاروان بشرند و فقهاء بزرگان اين كاروانند و مجالست و همنشينى با آنها موجب زيادتى كمال است و شما در گذرگاه شب و روز هستيد همراه با اجل و ايام كوتاه چند روزه و اعمال ضبط شده و مرگ هم ناگهان فرا ميرسد پس هر كس در اين مزرعه دانه اعمال نيك بيفشاند حاصلش مورد غبطه و آرزوى ديگران خواهد شد. و هر كس كه دانه بذر و زشت بيفشاند حاصل او ندامت و پشيمانى خواهد شد.

 

پ‏16- علل الشرائع ابن وليد ... از وشاء از شخصى كه نامبرده كه گفته‏اند هيچ روزى نيست مگر اينكه فرشته‏اى از مشرق ندا ميدهد. اگر مردم ميدانستند براى چه هدفى آفريده شده‏اند. فرشته ديگرى از طرف مغرب پاسخ ميدهد: حتما براى آن هدف عمل ميكردند.پ 17- خصال و معانى الاخبار. ماجيلويه ... از محمد بن مسلم از حضرت باقر عليه السّلام از پدر از جدش از امير مؤمنان عليهم السّلام كه فرمود، خداوند تبارك و تعالى چهار چيز را در چهار چيز مخفى و پنهان داشته است. 1- رضا و خشنودى خود را در اطاعت خود پنهان داشته بنا بر اين نبايد هيچ اطاعت و عبادتى را كوچك شمرد چون ممكن است رضا و خشنودى حق در همان عمل باشد و انسان نفهمد 2- خشم و غضبش را در معصيت و گناه پنهان داشته پس نبايد هيچ معصيتى را كوچك ديد كه ممكن است خشم خدا در همان گناه باشد و انسان نداند 3- اجابت را در ميان دعاها پنهان داشته بنا بر اين نبايد از دعا غفلت نمود و هيچ دعائى را كوچك و بى‏ارزش نبايد دانست چون ممكن است اجابت در همان جا باشد و انسان نداند 4- دوست خود را در ميان بندگان مخفى نموده پس نبايد هيچ يك از بندگان را حقير و كوچك دانست كه ممكن است همان شخص ولى خدا باشد و انسان نداند.پ 18- امالى صدوق و معانى و عسكرى ... از اسماعيل از پدر بزرگوار خود موسى بن- جعفر از پدر از جدش از پدران خود از امير مؤمنان عليهم السّلام در تفسير آيه شريفه وَ لا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيا قصص 77 بهره و نصيب خود را از دنيا فراموش نكن: فرمود يعنى صحت و سلامتى- قوت و قدرت آسايش و فراغت- جوانى و خوشحالى خود را (كه اينها بهره و نعمت‏هاى دنيوى است) فراموش نكن كه بوسيله اينها آخرت خود را تامين نموده و بهره‏بردارى بنفع خود بنمائى.پ 19- معانى الاخبار از پدرش از محمد عطار از اشعرى مرفوعا از حضرت صادق عليه السّلام. مغبون كسى است كه ساعت بساعت عمرش را بيهوده صرف كند.پ 20- معانى ابن وليد ... از ابن زياد از حضرت صادق عليه السّلام از پدرش. كه رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود. كسى كه اطاعت نمايد خدا را و دستورات او را انجام دهد ذكر خدا نموده و در ياد او است اگر چه نماز و روزه و قرآنش كم باشد.پ 21- امالى صدوق. از پدرش ... از كنائى از حضرت صادق عليه السّلام كه امير مؤمنان عليه السّلام فرمود با كسب رضا و براى خشنودى مخلوق خدا را بخشم نياوريد و براى نزديك شدن بخلق خداوند خود را از خداوند متعال دور نسازيد. كه ميان خدا و انسان جز اطاعت‏

 

و فرمانبرى از او چيزى و واسطه نيست كه باعث شمول لطف و خير و يا باعث برطرف شدن شر و بدى از انسان بشود. اطاعت الهى است كه موجب دستيابى بهر خير مطلوب است و عامل نجات و رهائى از هر شر و بدى است كه انسان از او برحذر است. و آن كس كه خدا را اطاعت نمايد خداوند نگهدار اوست و معصيت كار را هيچ كس از خشم خدا نميتواند نگهدارد.

و آن كس كه از خدا بگريزد گريزگاهى پيدا نخواهد كرد كه فرمان الهى بذلت و بدبختى او صادر خواهد شد گرچه مردم نپسندند. و آنچه كه آينده است (مرگ و قيامت) فرا رسيدنش نزديك است. آنچه خدا بخواهد واقع مى‏شود و آنچه را كه اراده نكند واقع نخواهد شد- تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ مائده 2.

يك ديگر را بر نيكى و تقوى يارى كنيد و بر گناه و دشمنى و تجاوز همدستى و هميارى نكنيد و از خدا بترسيد كه عذابش دردناك است.پ 22- امالى صدوق ابن وليد ... از مردان بن مسلم از حضرت صادق از پدران خود عليهم السّلام از پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله كه خداوند متعال ميفرمايد. هر آن بنده‏اى كه اطاعت مرا نمايد او را بغير خودم واگذار نخواهم كرد (و امور او را خودم عهده‏دار ميشوم) و هر آن بنده‏اى كه معصيت مرا كند او را بحال خود واگذار ميكنم (از او دستگيرى نخواهم كرد) و هيچ باكى ندارم كه در هر بيابانى بهلاكت برسد.پ 23- قرب الاسناد: ابن طريف از ابن علوان از حضرت صادق از پدر بزرگوار خود عليهما السّلام كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. خداوند متعال را اطاعت كنيد كه خداوند بآنچه كه بمصلحت شما است داناتر است.پ 24- خصال ابن وليد ... از على بن نعمان مرفوعا از پيامبر اسلام صلى اللَّه عليه و آله كه خداوند متعال فرموده است. اى فرزند آدم تو مرا اطاعت كن و مصالح خودت را بمن نياموز- من مصالح تو را بهتر از تو ميدانم.پ 25- خصال. از حضرت سجاد عليه السّلام كه فرمود. مبغوض‏ترين مردم در نزد خداوند متعال كسى است كه خود را پيرو شيعه امام ميداند ولى در مقام عمل از او پيروى نميكند.پ 26- خصال. از سفيان ثورى از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود. اى سفيان. هر كس كه با نداشتن عشيره و قبيله طالب عزت و قدرت است و خواهان غنا و بى‏نيازى است بدون داشتن ثروت و خواهان عظمت و هيبت است بدون در دست داشتن سلطنت پس بايد از ذلت معصيت بيرون رفته و داخل در عزت اطاعت الهى شود.

 

پ‏27- ثواب الاعمال و خصال: از پدرش از سعد ... از عجلان از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود. سه گروه است كه بدون حسابرسى آنها را خداوند داخل بهشت مينمايد. امام و پيشواى عادل و دادگر- بازرگان راستگو. پيرمردى كه عمر خود را در طاعت الهى بسر برده است.پ 28- امالى طوسى. فحام ... از جابر جعفى از حضرت باقر عليه السّلام. فرمود اى جابر سلام مرا بشيعيان من برسان و بآنان اعلام كن كه بين ما و خدا قرابت خويشاوندى نيست و راه تقرب بخدا فقط اطاعت و فرمانبرى از اوست. اى جابر هر كس كه اطاعت خدا نموده و ما را دوست بدار او ولى و دوست ما است و كسى كه معصيت خدا را كند محبت ما سودى بحالش ندارد.پ 29- امالى طوسى. با اسناد مجاشعى از حضرت صادق از پدران بزرگوار خود عليهم السّلام از امير مؤمنان عليه السّلام كه فرمود. هر كس ميخواهد بدون داشتن عشيره و قبيله داراى عزت باشد و بدون داشتن سلطنت داراى عظمت و هيبت باشد و بدون داشتن ثروت و مال غنى و بى‏نياز باشد و بدون بذل مال و سرمايه مطاع و فرمانش اجرا شود راهش اين است كه از ذلت و زبونى معصيت و گناه بيرون رفته و در عزت طاعت الهى داخل شود كه در اين صورت بهمه اين ارزشها خواهد رسيد.پ 30- امالى طوسى با سند برادر دعبل خزاعى از حضرت رضا از پدران خود از حضرت باقر عليهم السّلام. كه به خثيمه فرمود. ابلاغ كن به شيعيان ما كه ما نميتوانيم شما را در دادگاه الهى بى‏نياز از عمل بنمائيم. و بآنان برسان كه بثوابهاى الهى و بالطاف خداوندى انسان نميرسد مگر از راه عمل بآنها بگو كه پر حسرت‏ترين مردم در روز قيامت كسى است كه در باره عدل و داد سخنرانى كند و مردم را بآن ترغيب نمايد ولى خودش عملا راه خلاف را برود و بآنها ابلاغ كن كه اگر بوظائف خود قيام كنند و آنچه بآنان دستور داده شود انجام دهند روز قيامت رستگار و كاميابند.پ 31- علل الشرائع از پدرش ... از دريح محاربى از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود.

مردى خدمت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله شرفياب شد. عرضه داشت يا رسول اللَّه آيا خداوند متعال غير از فرائض و واجبات از چيزهاى ديگر هم سؤال ميكند؟ حضرت فرمود خير (فقط واجبات است كه مورد سؤال قرار ميگيرد) آن شخص گفت قسم بآن خدائى كه شما را بحق مبعوث نموده است. من بغير واجبات چيز ديگرى انجام نميدهم و اعمال مستحب را وسيله تقرب و نزديكى بخدا قرار نخواهيم داد. حضرت فرمود چرا كارهاى مستحب بجا نمى‏آورى؟ عرض كرد چون خدا مرا زشت آفريده است. حضرت چيزى نگفت. در همان حال جبرئيل نازل‏

 

شد و به حضرت گفت. اى محمد خداوند بتو سلام ميرساند و ميفرمايد بفلان بنده من سلام برسان و باو بگو آيا دوست ندارى كه فرداى قيامت در امن و امان باشى؟ چون جريان را بآن شخص فرمود آن شخص گفت يا رسول اللَّه آيا خداوند در آن مقام الهوتيت در ياد من بوده و نام مرا برده است؟ (من كه ارزشى ندارم) حضرت فرمود. آرى عرض كرد بآن خدائى كه تو را بحق فرستاده است تمامى مستحبات را كه با آنها انسان بخدا تقرب ميجويد انجام خواهم داد و چيزى فروگذار نخواهم كرد.پ 32- خصال از پدرش ... از سكونى از حضرت صادق از پدران خود عليهم السّلام. كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. چهار چيز را پيش از فرا رسيدن چهار چيز غنيمت شمار و از آنها بهره‏بردارى كن 1- از جوانى پيش از ايام پيرى 2- از سلامتى قبل از آمدن مرض و بيمارى 3- از مال و ثروت خود قبل از رسيدن فقر و تنگدستى 4- از زندگى و حيات خود پيش از رسيدن مرگ در خصال در ضمن وصايا و سفارشات پيامبر به على عليهما السّلام هم چنين آمده است.پ 33- امالى صدوق محمد بن احمد اسدى از رقيه دختر اسحاق از پدرش از موسى بن جعفر از پدران خود عليهم السّلام كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. روز قيامت انسان قدم از قدم برنميدارد تا اينكه از چهار چيز سؤال شود 1- از عمرش كه چگونه و در چه صرف كرده است 2- از جوانيش كه در چه عملى سپرى كرده 3- از مالش كه از كجا بدست آورده و در كجا خرج كرده 4- از محبت ما اهل بيت.پ 34- امالى- معانى صدوق- امالى طوسى كه در آن روايت پيرمرد شامى است كه امير مؤمنان فرمود. اى پيرمرد هر كس كه دو روزش يكسان باشد و پيش رفت نداشته باشد مغبون و زيانكار است. و هر كه همت و هدفش دنيا باشد هنگام جدائى از آن حسرت و تاسف او بسيار شديد خواهد شد. و آن كس كه فردايش بدتر از امروزش باشد محروم و بى‏نصيب است. و هر كه در صدد تامين دنيا و زندگى اين جهان باشد و بضررها و گرفتاريهاى آخرت توجه نداشته باشد در هلاكت و نابودى است. و هر كس متوجه نواقص خود نشود هواهاى نفسانى بر او غلبه خواهد كرد. و هر كس كه رو بنقصان باشد مرگ براى او بهتر است.پ 35- امالى صدوق از پدرش ... از سكونى از حضرت صادق از پدران خود عليهم السّلام كه على عليه السّلام فرمود. هيچ روزى بر انسان نميگذرد مگر اينكه آن روز بانسان ميگويد اى فرزند آدم. من روز تازه و جديدى هستم و من شاهد و گواه اعمال تو هستم. بنا بر اين هر عملى كه در ظرف من انجام ميدهى و يا هر گفتارى كه ميخواهى داشته باشى مراقب باشى كه كردار از نيك و گفتار نيك باشد كه روز قيامت گواهى خواهم داد و تو مرا هرگز نخواهى‏

 

ديد (پس اين فرصت را مبادا از دست بدهى)پ 36- خصال- امالى صدوق. ابن مغيره ... از سكونى از حضرت صادق از پدران خود عليهم السّلام كه امير مؤمنان عليه السّلام فرمود فقها و دانشمندان هنگام نامه نوشتن به يك ديگر سه مطلب را فقط بدون اينكه چهارمى داشته باشد تذكر ميدادند 1- كسى كه همت و هدفش آخرت باشد خداوند امور دنيوى او را كفايت خواهد كرد 2- كسى كه درونش را اصلاح كند خداوند برون او و نيازهاى خارجى او را اصلاح خواهد كرد 3- كسى كه رابطه خود را با خدا نيك كند خداوند رابطه مردم را با او نيك ميكند.پ 37- ثواب الاعمال. از پدرش ... از جميل بن صالح از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود. فريب مردم را نخورى كه تو را تمجيد و توثيق بنمايند و تو خيال كنى شخص عادل و خوبى هستى چون كارهاى تو دامنگير خودت خواهد شد و بآنها ربطى ندارد و روزت را بيهوده صرف نكن كه مامورين بر تو گماشته شده كه اعمالت را حفظ و ضبط مينمايند و چيزى را سراغ ندارم كه مانند حسنات و كارهاى نيك گناهان قديم انسان را بشويد و از بين ببرد و هيچ عمل خيرى را كوچك مشمار كه در فرداى قيامت او را مى‏بينى كه موجب سرور و خوشحالى تو مى‏شود و هيچ عمل زشتى را هم كوچك مشمار چون در قيامت او را خواهى ديد كه موجب ناراحتى تو خواهد شد. خداوند متعال ميفرمايد.

إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى‏ لِلذَّاكِرِينَ هود 114- حسنات و اعمال نيك سيئات و گناهان انسان را شسته و از بين ميبرد اين يك يادآورى است براى يادآوران.

روايت شماره 38 بعد از شماره 40 اشتباها نوشته شده‏پ 39- قصص الأنبياء صدوق از پدرش ... از عمر بن يزيد از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود. در تو راه نوشته شده است اى فرزند آدم خود را با فراغت بال و آرامش دل بعبادت مشغول كن و قلب خود را پر و مالامال از خوف من بگردان و اگر اين چنين آسوده‏خاطر بعبادت نپردازى دلت را فقط مشغول بدنيا خواهم نمود و فقر و پريشانى تو را برطرف نخواهم ساخت و تو را بدنيا و حرص بدنيا واگذار خواهم كرد.پ 40- قصص الأنبياء. از صدوق از پدرش ... از ابى حمزه ثمالى از حضرت صادق عليه السّلام. اين مطلب را بقوم خود و به امت خود ابلاغ كن كه هر يك از بندگان كه من امر كنم او را و او هم اطاعت مرا بنمايد حقى بر من پيدا ميكنيد كه من باو توفيق بيشترى عنايت نموده و او را بر اطاعت و بندگى ياريش مينمايم و اگر از من چيزى بخواهد عطايش ميكنم و اگر دعا كند اجابتش مينمايم و گر بمن تمسك جويد او را حفظ و نگهدارى ميكنم و اگر از

 

كفايت امور را بخواهد من كفايت او را خواهم كرد و اگر بمن توكل كند او را حفظ ميكنم و اگر همه مردم كيد و مكر براى او كنند من بجاى او با آنان مكر خواهيم كرد.پ 38- (روايت فراموش شده) محاسن از پدرش ... از حضرت صادق عليه السّلام كه فرموده هر بنده مسلمانى كه درون خود را براى خدا خالص و صاف كند و تسليم محض حق باشد و از خودش حق ديگرى را بگيرد و حق خود را از ديگرى بگيرد خداوند دو خصلت باو عنايت ميفرمايد 1- حالت قناعت به روزى الهى و تامين معيشت 2- رضايت و خشنودى از خدا كه موجب نجات او است.پ 41- تحف العقول. از حضرت هادى عليه السّلام كه فرمود. هر كس تقوى داشته باشد و عظمت خدا را مراعات نمايد حشمت و عظمت باو داده مى‏شود. كسى كه خدا را اطاعت كند مردم هم از او اطاعت خواهند كرد و هر كس خالق را اطاعت كند از خشم و نارضايتى مخلوق باكى ندارد و هر كس خالق را بخشم آورد سزاوار است كه خشم و نارضايتى مردم شامل حال او شود.پ 42- محاسن. ابن محبوب از علاء از محمد كه گفت شنيدم از حضرت باقر عليه السّلام ميفرمود. پرهيزكار باشيد و براى حفظ و تثبيت مذهب خودتان از ورع و كوشش در عبادت يارى طلب كنيد كه مهمترين حالتى كه اين روش شما موجب غبطه و آرزوى ديگران قرار ميگيرد هنگامى است كه انسان در مرز آخرت و بسر حد انقطاع و جدائى از دنيا برسد (كه آنان ميگويند اى كاش ما هم پيرو اهل بيت و مرتبط با ائمه معصومين عليهم السّلام بوديم) موقعى كه آن زمان فرا رسيد معلوم و روشن مى‏شود كه باستقبال نعمتهاى الهى و فضل و كرم خداوندى و مژده بهشت رفته و مؤمن از شر آن كسانى كه از آنها ترس و وحشت داشت در امن و امان است و آن وقت پرده‏هاى كنار رفته و يقين كامل پيدا ميكند كه مسير حركت او همان حق است و مخالفان او بر باطل و در هلاكت است.پ 43- محاسن از پدرش از ابن سنان از ابن حكيم از آن كس كه از حضرت صادق نقل كرده كه على عليه السّلام فرمود. آنچه كه در روز قيامت به نفع انسان است (طاعت و عبادت) و يا بضرر و زيان انسان است (گناه و مخالف) نميتوان آن را كوچك و بى‏ارزش شمرد پس بايد شما در آنچه كه خداوند بشما گفته و خبر داده مانند شخصى باشيد كه بالعيان آنها را مشاهده كرده.پ 44- تفسير امام حسن عسكرى عليه السّلام در باره آيه شريفه.

وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً تا آخر آيه بقره 83 امام فرمود خداوند متعال به بنى اسرائيل فرموده بياد آوريد هنگامى را كه پيمان مؤكد

 

و محكم گرفتيم از شما لا تعبدون الا اللَّه يعنى خدا را تشبيه بمخلوق نكنيد و در حكم و فرمانش نسبت جور و ظلم باو ندهيد و عملى را كه بايد براى او و خالصا لوجه اللَّه انجام دهيد براى غير او و جلب توجه ديگران انجام ندهيد و بالوالدين احسانا يعنى عهد و پيمان گرفتيم كه در حق پدر و مادر احسان نمايند تا بتوانيد انعام و احسان آنان را كه در حق فرزندان نموده‏اند سپاسگزارى بكنيد و مشكلات و زحماتى را كه با تحمل دشواريها فراوان در راه آسايش و حفظ نگهدارى آنان پذيرفته‏اند جبران نمائيد و ذوى القربى يعنى با بستگان پدرى و مادرى براى احترام پدر و مادر احسان و محبت نمايند و اليتامى و به يتيمانى كه پدران سرپرست خود را پدرانى كه قوت و غذا براى آنها تهيه ميكردند و معيشت و زندگى آنها را تامين مينمودند از دست داده‏اند و قولوا للناس حسنا و با آن مردمى كه هزينه زندگى شما بر آنها نيست برخورد خوب داشته و خوش خلق باشيد و اقيموا الصلاة نمازهاى پنجگانه را بپا داريد و نيز صلوات بر محمد و خاندان پاكش را زنده نگاه داريد در تمام حالات خودتان بهنگام خشم و رضا هنگام سختى و آسايش و هنگام حزن و اندوه كه دلها و افكارتان را فرا ميگيرد ثم توليتم سپس شما قوم يهود از اين عهد و پيمانى كه از شما گرفته بوديم و از نياكان شما بشما منتقل شده بوديد تخلف كرده و از وفاء بآن اعراض نموديد.پ امام عليه السّلام فرمود. اما اين جمله از آيه كه فرمود لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ در باره عبادت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود كسى كه اشتغال بعبادت و عشق بآن او را از فكر سؤال و درخواست چيزى از خدا: منصرف نمايد و چيزى را از خدا درخواست ننمايدپ خداوند متعال از بالاى عرش ندا ميكند. اى بندگان من در اوامر و دستورات من مرا عبادت و بندگى نمائيد و مصالح خود را بمن نگوئيد كه من مصالح و خير شما را بهتر از شما ميدانم و از تامين مصالح شما بخل نميورزم.پ فاطمه زهرا عليهما السّلام فرمود. كسى كه عبادت خالصانه خود را بدرگاه الهى بفرستد خداوند بهترين مصالح و خير او را بسوى او نازل ميفرمايد.پ امام حسن مجتبى عليه السّلام فرمود. كسى كه خدا را بندگى كند خداوند همه چيز را بنده و مطيع او مينمايد.پ امام حسين عليه السّلام فرمود. كسى كه حق عبادت خدا را انجام دهد خداوند بالاترين آرزوهاى او را عنايت فرموده و به بهترين وجه امور او را كفايت مينمايد. 45- تفسير عياشى. از ابراهيم كرخى كه گفت من خدمت حضرت صادق عليه السّلام بودم كه مردى از اهل مدينه وارد شد حضرت از او پرسيد از كجا مى‏آئى؟ سپس خود حضرت فرمود از اين جا و آنجا نه براى تامين معاش دنيوى و نه براى انجام عمل اخروى (بى‏هدف و بيهوده) فكر كن شب و روزت را چگونه ميگذرانى و بدان كه هميشه با تو و همراه تو فرشته بزرگوارى است كه ماموريت دارد. بحفظ و ضبط آنچه انجام ميدهى و بر تمام اسرارى كه از مردم پنهان‏

 

ميدارى اطلاع و آگاهى دارد بنا بر اين احساس شرم كن و هيچ گناهى را كوچك ندان كه روزى موجب ناراحتى تو خواهد شد و هيچ عمل نيكى را هر چه هم در نظرت بى‏ارزش باشد كوچك مشمار گرچه كم و اندك باشد كه روزى موجب خوشحالى تو مى‏شود و بدان كه عاقبت و نتيجه شوم گناه از هر چيز زيان‏بارتر است او ندامت و پشيمانى بيشترى دارد و حسنات و اعمال نيك انسان گناهان قديم و فراموش شده را بطورى از بين ميبرد كه هيچ عاملى در محو گناهان و بخشودگى خطاها بپاى آن نميرسد و اين اعمال نيك در تعقيب گناه و آن را ساقط نموده و از بين ميبرد و همين است قول خداوند در آيه شريفه إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى‏ لِلذَّاكِرِينَ اعمال حسنه سيئات و گناهان را از بين مى‏برد و اين يك يادآورى است براى كسانى كه ميخواهند در ياد خدا باشند.پ 46- مجالس مفيد. احمد بن وليد ... از على بن نعمان مرفوعا كه گفته است حضرت سجاد عليه السّلام ميفرمود. واى بر كسى كه يگانه‏اش بيشتر از ده‏گانه‏اش باشد (يعنى گناهانش بيشتر از حسناتش باشد. چون سيئه يك برابر و حسنه ده برابر منظور مى‏شود.)پ و حضرت صادق عليه السّلام مى‏فرمود زيانكار كسى است كه عمر گرانبهاى خود را لحظه به لحظه بيهوده و يا در گناه صرف نمايد.پ و حضرت سجاد عليه السّلام ميفرمود. اميد خود را عملا از مردم قطع كن اين حالت عين بى‏نيازى است. و توقع و درخواست خود را از مردم كم كن كه اين توقع داشتن خود فقر و نيازمندى حاضر و نقدى است. و از انجام عملى كه دنبالش معذرت خواهى است اجتناب كن و هميشه نمازت مانند نماز توديعى و خداحافظى از دنيا باشد. و اگر بتوانى امروزت بهتر از ديروز و فردايت بهتر از امروز باشد بايد چنين كنى.پ و نيز احمد بن وليد از پدرش ...

از داود بن فرقد كه گفت شنيدم از حضرت باقر عليه السّلام ميفرمود. عمل صالح انسان پيشاپيش ميرود و بهشت را براى صاحبش آماده ميكند همان طورى كه مثلا انسان خدمتگزار و غلام خود را ميفرستد كه بستر و لوازم استراحت را آماده كند. سپس حضرت اين آيه را تلاوت فرمود وَ أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ.

اما مؤمنين كه عمل صالح بجا مى‏آورند براى خودشان آماده ميكنند.پ 47- بشارة المصطفى. محمد بن شهريار خازن از شيخ طوسى ... از حضرت صادق عليه السّلام كه فاطمه دختر على عليه السّلام نزد جابر بن عبد اللَّه انصارى آمد و باو گفت اى يار باوفاى رسول اللَّه ما خاندان بر شما حقوقى داريم و يكى از آن حقوق اين است كه اگر ديديد يكى از ما از شدت سعى و كوشش در عبادت خود را در مخاطره افكنده شماها با تذكراتى كه باو ميدهيد او را متوجه بحفظ و نگهدارى خودش بنمايد. و اينك على بن الحسين يادگار پدر بزرگوار خود حضرت سيد الشهداء

 

عليه السلام است‏پ بينى او مجروح و پيشانى و سر زانوها و كف دستش پينه بسته از جهت رنج و زحماتى كه در راه عبادت تحمل نموده جابر بطرف منزل حضرت سجاد عليه السّلام حركت كرد و در خانه حضرت باقر عليه السّلام را كه در ميان گروهى از بچه‏ها و جوانان بنى هاشم بود مشاهده كرد پس جابر حضرت باقر را كه در آن روز كودك بود و مى‏آمد بطرف جابر دقيقا نگاه كرد و گفت. اين راه رفتن درست مانند راه رفتن رسول اللَّه و روش او است پسر جان. نام تو چيست؟ و تو كيستى؟ كودك گفت من محمد بن على بن الحسين هستم. جابر شروع بگريستن كرد و گفت. قطعا تو همان باقر و شكافنده علم هستى. نزديك من بيا پدرم فداى تو باد.

حضرت باقر نزديك جابر رفت جابر دكمه‏هاى پيراهن حضرت باقر را باز كرد سپس دستش را بر سينه حضرت گذاشت و بوسيد و چهره و صورت خود را بسينه حضرت نهاد و گفت من از جدت رسول اللَّه بتو سلام ميرسانم و او دستور داده كه من با تو اين طور برخورد بنمايم و بمن فرموده كه نزديك است و اميدوارم كه تو زنده بمانى و تا اينكه يكى از فرزندان مرا كه اسمش محمد بن على است ملاقات نمائى و او است كه علوم را ميشكافد و تشريح و توسعه ميدهد و بمن فرموده كه من باقى ميمانم تا نابينا ميشوم و بعدا بينائى خود را باز مى‏يابم.

سپس گفت. از پدر بزرگوار خود حضرت سجاد عليه السّلام براى من اجازه ملاقات بگير.

حضرت باقر وارد خدمت پدر شد و جريان را عرض كرد كه پيرمردى در خانه است و با من اين چنين برخورد محبت‏آميزى داشت و چنين و چنان گفت. حضرت سجاد فرمود او جابر بن عبد اللَّه است. آيا در ميان اين كودكان بنى هاشم فقط با تو چنان صحبت كرد و آن محبت را نمود؟

عرض كرد بلى. حضرت فرمود. انا للَّه ... البته جابر نظر سوئى ندارد خونش به هيجان آمده سپس حضرت اجازه داد و جابر داخل شد ديد حضرت در محراب عبادت است از كثرت عبادت بدنش ضعيف و نحيف گشته. حضرت براى احترام جابر از جا برخاست و گرم و مفصل از جابر احوالپرسى كرد و در كنار خود نشانيد. جابر رو كرد بحضرت و عرضه داشت يا بن رسول اللَّه اين چه زحمت و مشقتى است كه خود را برنج افكنده خويش را مكلف و موظف بآن ميدانى؟ مگر نميدانى كه خداوند متعال بهشت را براى شما و دوستانتان آفريده و آتش را براى دشمنان شما؟ حضرت فرمود. اى مصاحب رسول خدا. آيا نميدانى كه جدم رسول اللَّه با اينكه خداوند گناهان گذشته و آينده او را بخشيده (البته بآن معنائى كه در محل خودش است) در عين حال آن حضرت از جديت و كوشش در عبادت فروگذار نبود. پدر و مادرم فدايش باد بقدرى عبادت كرد كه ساق پاى مباركش و قدم شريفش ورم نمود؟ بآن حضرت عرض كردند چرا اين چنين خود را بزحمت مى‏افكنى با اينكه گناهان گذشته و آينده شما را خدا بخشيده؟ فرمود آيا نبايد من يك بنده شاكر و سپاسگزارى باشم؟

 

چون جابر ديد گفتار و تذكرات هيچ كس حضرت را از كوشش و جديت در عبادت منصرف نخواهد و حالت ميانه و متوسط را در عبادت نخواهد گرفت عرض كرد يا ابن رسول اللَّه لا اقل مراعات حال مزاجى خود را بنما كه وجودت در مخاطره نباشد كه تو از خاندانى هستى كه خداوند ببركت وجود آنان بلا را برطرف و گرفتارى و مشكلات را حل مينمايد و باران و بركات آسمانى را نازل ميفرمايد. حضرت فرمود اى جابر من از روش پدرانم صلوات اللَّه عليهم اجمعين دست بردار نيستم تا هنگامى كه آنان را ملاقات نمايم. پس جابر متوجه حضار شد و گفت بخدا سوگند در ميان اولاد انبياء مانند على بن الحسين عليهما السّلام ديده نشده است مگر يوسف بن يعقوب و سوگند بخدا كه ذريه و فرزندان على بن حسين از ذريه يوسف افضل و برترند و از اين ذريه پاك و پر بركت است آن وجودى كه زمين را پس از اينكه پر از ظلم و جورش باشد پر از عدل و داد نمايد.پ 48- بشارة المصطفى حسن بن حسين بن بابويه ... از خثيمه جعفى كه گفت داخل بر حضرت صادق عليه السّلام شدم و من قصد مسافرت داشتم. حضرت فرمود سلام مرا بدوستان برسان و آنان را به تقوى و پرهيزگارى سفارش كن و اينكه غنى و ثروتمندشان فقرا را مورد توجه قرار دهند و قوى و قدرتمندشان توجه بضعفاء داشته و از بيماران عيادت نموده و در تشييع جنازه شركت نمايند و در منازل و خانه‏ها بديدن يك ديگر بروند كه اين رابطه و پيوند با يك ديگر عامل حيات و زنده نگهداشتن امر ما و تقويت مذهب است. خداوند رحمت آن بنده‏اى را كه امر ما و ولايت ما را زنده بدارد. اى خثيمه. بجز از راه عمل صالح ما نميتوانيم تاثيرى در درگاه الهى داشته باشيم. و هيچ كس بولايت ما نميرسد و ارتباطش با ما برقرار نميشود جز از طريق ورع و پرهيزكارى. و پرحسرت‏ترين مردم در روز قيامت كسى است كه در باره عدل و داد سخن گويد و ترغيب نمايد ولى خود طريق غير عادلانه را اتخاذ و راه گناه را برود.پ 49- كتاب حسين بن سعيد. على بن نعمان از ابن فرقد كه گفت شنيدم از حضرت صادق عليه السّلام كه ميفرمود. اعمال صالحه انسان قبلا ميرود به بهشت و آن را براى صاحبش آماده و مهيا مينمايد همان طورى كه شخص غلام و خدمتگزار خود را قبلا ميفرستد و جايگاه او را مرتب مينمايد سپس حضرت اين آيه را تلاوت فرمود.

أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ* فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ‏پ 50- امالى طوسى. حسين بن ابراهيم ... از خلاد بن ابى على كه گفت حضرت صادق عليه السّلام در مقام توصيه و سفارش بما فرمود. تقوى و پرهيز داشته باشيد و ركوع و سجود را بخوبى انجام دهيد. و شما مطيع‏ترين و فرمانبرترين بندگان خدا باشيد كه قطعا شما بولايت ما اهل بيت نائل نخواهيد شد مگر از راه ورع و تقوى. و بثوابهاى الهى نميرسيد مگر با عمل:

 

و حسرت‏ناك‏ترين مردم در قيامت كسى است كه مردم را بعدل و تقوى دعوت كند ولى خودش عامل بآن نباشد.پ 51- از كتاب صفات الشيعه صدوق. از ابن متوكل حميرى ... از ابى عبيده حذاء از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود هنگامى كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله مكه را فتح نمود و رفت بالاى كوه صفا و فرمود اى فرزندان هاشم و اى فرزندان عبد المطلب. من رسول الهى هستم بر شما و من بر شما بسيار مهربانم هيچ وقت نگوئيد كه محمد رسول خدا از ما است او با دلگرمى باين نسبت در عمل مسامحه كنيد) بخدا سوگند دوستان من و اوليا من خواه از شما و خواه از غير كسى نيست بجز اهل تقوى و عمل. هشدار ميدهم بشما كه نبينم شما را در روز قيامت بر من وارد شويد در حالى كه وزر و وبال دنيوى را بر پشت خود حمل كرده‏ايد و ديگران ثوابهاى اخروى را همراه خود حمل نموده باشند آگاه باشيد من تمام عذرهاى بين خود و بين شما را عذر و بهانه‏هاى بين شما و خدا را قطع كردم من در گرو اعمال خودم شما هم در گرو اعمال خودتان هستيد.پ 52- امالى طوسى عده‏اى از ابى المفضل ... از حضرت هادى عليه السّلام از پدران خود از امير مؤمنان عليه السّلام كه فرمود. از غرور و فريب است كه بنده اصرار بگناه داشته باشد بآرزوى واهى مغفرت خداوندى (چه توقع و انتظار بى‏موردى؟)پ 53- امالى طوسى عده‏اى از ابى المفضل ... از حضرت هادى عليه السّلام كه امير مؤمنان عليه السّلام فرمود. بر حذر باشيد از اينكه اعتماد و دلخوشى داشته باشيد بآرزوهاى واهى كه اين سرمايه كاذب ناتوانان است: فرمود. ابن السكيت براى من سرود اين شعر را هنگامى كه اندوه‏هاى فراوان مرا در تنگنا قرار ميدهد. آرزوهاى من مرا بطرف انبساط و توسعه ميكشاند.پ 54- امالى طوسى عده‏اى از ابى المفضل ... از عبد اللَّه علوى از حضرت صادق (ع) از پدران خود از پيامبر اسلام عليهم السّلام كه فرمود. جبرئيل مرا اين چنين موعظه كرد.

اى محمد هر چه را كه ميخواهى دوست داشته باش ولى تو از او جدا خواهى شد و هر عملى را كه ميخواهى انجام بده كه او را ملاقات خواهى نمود.پ 55- نهج البلاغه فرمود. كسى كه در عمل مسامحه و كندى كند حسب و نسبش سرعت ثواب و سودى باو نداردپ و نيز فرمود.

ان اولى الناس بالانبياء اعلمهم بما جاءوا به سزاوارترين و نزديكترين مردم به پيامبران داناترين آنها است به آنچه كه آنان از طرف خدا آورده‏اند. سپس حضرت اين آيه را تلاوت نمود.

 

إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا آل عمران 68 نزديكترين و سزاوارترين مردم بابراهيم همانا كسانى هستند كه از او پيروى و متابعت عملى نموده و اين پيامبر و مؤمنين هستند. سپس حضرت فرمود. ولى و دوست محمد كسى است كه اطاعت خدا را بنمايد گرچه نسبتش با آن حضرت خيلى دور باشد. و دشمن محمد كسى است كه معصيت خدا كند گر چه از لحاظ نسبت خيلى نزديك به آن حضرت باشد.

بيان در بيشتر نسخه‏ها اعلمهم ذكر شده (داناتر) ولى لفظ اعملهم (عامل‏تر) صحيح‏تر است همان طورى كه تتمه سخن حضرت گواه است (چون در آيه شريفه كه براى شاهد كلام آورده است صحبت از متابعت و پيروى است) نه از علم و دانائى مگر اينكه مقصود از اعلم علم كامل و توام با عمل باشد.پ 56- نهج البلاغه. امير مؤمنان عليه السّلام فرمود. چه قدر فاصله و فرق است بين اين دو عمل؟- كارى كه لذتش ميرود و تبعات و آثار شومش باقى ميماند- و كارى كه رنج و زحمتش ميرود و اجر و پاداشش باقى ميماند.پ و فرمود. بر شما باد باطاعت آن خدائى كه هيچ گونه بهانه و عذرى كه جاهل بودم و نميدانستم پذيرفته نميشود.پ و فرمود. كسى كه متذكر و متوجه اين سفر طولانى باشد خود را آماده خواهد كرد.پ و فرمود. خداوند متعال اطاعت و عبادت را غنيمت و دستاورد زيركان قرار داده در همان حالى كه عاجزان و ناتوانان تفريط و در عمل كوتاهى مينمايند.پ و فرمود. بترس از اينكه خدا تو را در كنار معصيت و گناه به‏بيند و در كنار اطاعت تو را نبيند كه در نتيجه از زيانكاران خواهى شد و هنگامى كه قوى و نيرومند شدى قدرت و قوتت در انجام اطاعت الهى باشد و اگر ضعيف هستى از انجام و ارتكاب گناه ناتوان و ضعيف باش.پ و فرمود اعتماد و پشت‏گرمى بدنيا با آن وصفى كه آن معاينه ديده مى‏شود جهل و نادانى است و كوتاهى و مسامحه در عمل نيك با اينكه وثوق و اطمينان به پاداش هست. غبن و زيانكارى است.

اعتماد و خوش‏بينى بكسى پيش از امتحان و آزمايش عجز و ناتوانى است.پ و فرمود: عمل خير را انجام دهيد و هيچ كار خوبى را كوچك و بى‏ارزش نشماريد كه همان كوچكش بزرگ و اندكش زياد است و كسى نگويد كه فلانى براى انجام كار خير سزاوارتر است (من كه چيزى ندارم و يا كسى نيستم پولدارها و قدرتمندها و ديگران بايد اين كارها را بكنند) چنين نگوئيد كه بخدا سوگند چنين هم مى‏شود (ديگران موفق بعمل خير ميشوند و در نتيجه تو محروم ميمانى) چون خير و شر اهلى دارد پس آنچه كه از اعمال نيك و خير را ترك كنيد اهلش او را انجام ميدهد و همچنين اگر عمل بد و شرى را ترك كرديد اهلش او را انجام‏

 

ميدهد بنا بر اين مبادا خود را از اهل شر قرار دهيد و يا از اهل خير خود را خارج كنيد.پ و فرمود. خدا شما را رحمت كند. بر طبق نشانه‏هاى روشن (قوانين و احكام واضح) عمل كنيد كه راه روشن است و شما را به خانه امن و سلامت دعوت ميكند. هم اكنون شما در منزل‏گاه دستيابى برضا هستيد كه با فرصت و مهلتى كه داريد ميتوانيد رضايت و خشنودى خدا را جلب كنيد. پرونده‏ها هنوز گشوده و باز قلمها آماده نوشتن. بدنها سالم. زبانها گويا و آزاد توبه پذيرفته و اعمال قبول مى‏شود.پ و فرمود (در مقام ترغيب بعمل) عمل. عمل: پس از آن توجه به پايان. توجه به پايان كار. استقامت استقامت سپس صبر. صبر: ورع. ورع. براى شما پايان و عاقبتى تعيين شده. خود را بآنجا برسانيد. پرچم و راهنمائى معين گرديده بوسيله اين پرچم هدايت شويد. و براى اسلام هدف و نتيجه‏اى در نظر گرفته شده بآن هدف نهائى برسيد و با انجام فرائض و وظايفى كه برايتان تعيين شده حق خدا را ادا كنيد و از گرو آن بيرون آئيد كه من شاهد و گواه اعمال شما هستم و از جانب شما در قيامت حجت و دليل مى‏آورم:

آگاه باشيد. مقدرات سابق بوقوع پيوست و قضاء گذشته بالاخره انجام يافت و من باستناد وعده الهى و كلام او و دليل قرآنى سخن ميگويم. خداوند متعال فرموده.

إِنَّ الَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ. كسانى كه گفتند پروردگار ما اللَّه است. سپس در پاى اين گفتار ايستادند و استقامت كردند. فرشتگان بر آنها نازل ميگردند (و ميگويند) نترسيد و محزون نباشيد و بشارت باد بر شما بهشتى كه وعده آن بشما داده شده است: و شما (ربنا اللَّه) را گفتيد پس بر انجام دستورات او و در راهى كه فرمان داده و در طريق شايسته و راه نيك عبادتش استقامت كنيد و از دائره فرمانش خارج نشويد و در آن بدعتى قرار ندهيد و از آن منحرف نشويد چون آنهائى كه از طريقه حق خارج و منحرف شوند در روز قيامت از رحمت الهى بريده خواهند شد. تا آخر خطبه.پ و در بعضى از خطبه‏هاى خود فرمودند. اكنون كه در متن زندگى و حيات هستيد به عمل بپردازيد. پرونده‏ها باز. بساط توبه گسترده. فراريان و روگردانان از طريق حق به آن دعوت ميشوند. بدكاران و گنه‏كاران اميد بازگشت براى آنها هست.

پيش از آنكه چراغ عمل خاموش شود و مهلت از دست برود و اجل برسد و مدت زندگى پايان يابد. و پيش از اينكه در توبه بسته شود و فرشتگان ماموريتشان تمام و به آسمان روند (از فرصت استفاده نموده و كوشش كنيد) هر انسانى براى خودش از خودش بهره‏بردارى كند و از حياتش براى پس از مرگش از جهان فانى براى جهان باقى و از اين سفرش براى‏

 

اقامتگاه آخرتش توشه بردارد. و نيز انسان بايد در طول عمر خود از خدا بترسد كه به او مهلت عمل داده شده و بايد انسان نفس سركش را مهار كند و زمام و افسارش را به دست گيرد و لجام او را از فرو رفتن بگناه باز دارد و او را بطرف اطاعت و فرمان الهى بكشد.پ 57- كتاب غارات ابراهيم محمد ثقفى از بعضى اصحاب مرفوعا از على عليه السّلام كه بحضرت گفته شد تا كى اين همه صدقه و انفاق ميكنى؟ و چرا امساك و خوددارى نميكنى؟

فرمود آرى بخدا سوگند اگر ميدانستم خداوند يك عمل واجب و يكى از فرائض را از من قبول فرموده امساك مينمودم ولى قسم بخدا نميدانم آيا تا كنون چيزى از من قبول نموده يا ننموده است؟پ 58- عده الداعى ابو حازم عبد الغفار بن حسن براى ما نقل كرد كه ابراهيم ادهم وارد كوفه شد و من با او بودم و جعفر بن محمد بن على (امام ششم عليه السّلام) هم وارد كوفه شد و اين قضيه در زمان منصور دوانيقى بود. بعدا حضرت بقصد مدينه از كوفه حركت كرد علماء و دانشمندان كوفه براى مشايعت و بدرقه حضرت بيرون آمدند ابراهيم ادهم نيز در جزء مشايعت‏كنندگان بود. اين علماء و دانشمندان جلوتر از حضرت بيرون رفته بودند ناگهان در سر راه خود ميان جاده با شير درنده‏اى مواجه شدند ابراهيم گفت توقف كنيد تا جعفر بن محمد برسد به‏بيند چه بايد كرد. حضرت رسيد و جريان را بحضرت گفتند حضرت آمد تا به شير نزديك شد گوش شير را گرفت و از راه او را دور كرد. سپس رو كرد به آن جماعت و فرمود اگر مردم اطاعت كامل از خدا مينمودند (بطورى درندگان رام ميشدند) كه ميتوانستند بارهاى خود را بر اين شير بار كنند.پ و داود بن فرقد از امام ششم عليه السّلام نقل كرده كه فرمود عمل صالح بهشت را براى صاحبش آماده ميكند همان طورى كه انسان غلام خود را براى آماده كردن جايگاه ميفرستد او هم ميرود آماده ميكند سپس حضرت اين آيه را قرائت نمود.

وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ روم 44 هر كس عمل صالح كند براى خود آماده ميكنند.پ 59- نهج البلاغه از سخنان امير مؤمنان على عليه السّلام هنگامى كه اين آيه شريفه را تلاوت فرمود:

يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ انفطار 6 اى انسان چه چيز تو را نسبت بخدا مغرور نموده است؟ باطل‏ترين دليل و حجت را اين انسان مسئول دارد. اين آيه كوبنده‏ترين دليل در برابر شنونده و قطع‏كننده‏ترين عذر است براى شخص مغرور همين انسان كه جهالت و نادانيش او را خوشحال ساخته.

 

پ‏ميفرمايد اى انسان چه چيز تو را بر گناه جرات داده؟ و چه چيز تو را در برابر پروردگارت مغرور ساخته؟ و چه چيز تو را بر هلاكت و نابودى خودت وادار و شائق نموده؟ آخر مگر اين بيمارى تو بهبودى ندارد؟ و يا از اين خواب گران بيدارى ندارى؟ چرا همان گونه كه بديگرى رحم ميكنى به خودت رحم نميكنى؟ تو كه هر گاه كسى را در برابر آفتاب سوزان به‏بينى بر او سايه ميافكنى و يا بيمارى را مشاهده كنى كه سخت ناتوان گشته از روى رحم و محبت بر او ميگريى پس چه چيز تو را اين چنين صبور و بى‏تفاوت كرده بر اين بيمارى خود؟

و تو را در اين مصائب و گرفتاريهاى خود شكيبا نموده؟ و چه چيز تو را از گريه بر خويشتن بازداشته و تسلى داده است؟ در حالى كه هيچ چيز براى تو عزيزتر از خودت نيست. و چگونه ترس و وحشت از نزول بلا و شمول غضب الهى در شب تو را بيدار نكرده؟ با اينكه در گرداب معصيت و گناه غوطه‏ورى و در زير سلطه و قدرت خداوند قرار دادى. بيا اين بيمارى سستى و غفلتى را كه دلت را فرا گرفته با داروى تصميم و عزم راسخ مداوا كن. و اين خواب غفلت كه چشمت را گرفته با بيدارى برطرف ساز. بيا مطيع خدا شو و به ياد او انس گير.

و خوب براى خود مجسم ساز كه در حال اعراض و روگردانيدنت از خدا او بتو اقبال و توجه دارد به عفو و بخشش خويش دعوتت ميكند و تو را مشمول فضل و بركات خود مينمايد و تو همچنان باو پشت كرده و بديگرى روى مى‏آورى. متعالى و بلند مرتبه است خداوندى كه در عين قدرت چقدر كريم و بردبار است؟ ولى تو كه اين همه ضعيف و ناتوان هستى چقدر بر معصيت و گناه جرات دارى در صورتى كه تو در كنف نعمتش و پرده رحمتش قرار دارى و در فراخناى فضل و لطفش در حركتى و او فضل خويش را از تو دريغ نفرموده و پرده گناهت را ندريده بلكه حتى يك چشم بر هم زدن خالى از لطفش نبوده‏اى يا در نعمت تازه‏اى هستى يا در گناهى كه از آن پرده‏پوشى كرده و يا بلا و مصيبتى كه از تو برطرف ساخته است اكنون ببين اگر در اطاعت او و سر بفرمانش باشى با تو چه خواهد كرد؟ سوگند بخدا اگر اين وضع بين دو نفرى كه در نيرو و قدرت مساوى بودند وجود داشت تو خود از در انصاف نظر ميدادى و نخستين حاكمى بودى كه خودت را بر مذموميت اخلاق و بدى كردار محكوم ميكردى.

حقا بايد بگويم كه دنيا تو را مغرور نساخته اين تو هستى كه به آن مغرورشده‏اى در حالى كه پند و اندرزهاى فراوان بتو داده و اعلام عدل و مساوات و انصاف بتو نموده است. دنيا با هشدارهائى كه از طريق نزول بلاها و مصائب در جسمت و كاستن از قدرت و نيرويت بتو داده راستگوتر و وفادارتر است از اينكه به تو دروغ گويد و يا مغرورت سازد. چه بسيار نصيحت‏كننده و پند دهنده‏اى كه نزد تو متهم است. و چه بسيار راستگويانى در باره دنيا كه تو آنها را دروغگو مى‏شمارى. اگر دنيا را از روى شهرهاى ويران شده و خانه‏هاى خراب‏

 

و درهم ريخته به‏بينى و نشناسى او را يادآوركننده‏اى دلسوز و واعظى گويا همانند دوستى مهربان خواهى يافت كه مانع از حزن و اندوهت خواهد شد دنيا چه سراى خوبى است اما براى آنها كه آن را خانه هميشگى ندانند و چه محل خوبى است براى كسى كه آن را وطن خود نگيرد سعادتمندان بوسيله دنيا در قيامت كسانى هستند كه امروز از زرق و برق آن فرار ميكنند.پ هنگامى كه آن لرزش زمين بيايد و نفخه صور بدمد و قيامت با آن وقايع عظيمش واقع شود و اهل هر عبادتگاهى به آن ملحق شود و بندگان هر معبودى به آن بپيوندند و مطيعان بمطاع خود برسند (هر معبودى با عبادت‏كننده‏اش و هر فرمانروائى با فرمانبر خود) در آن صحنه عدل و قسط الهى كيفر و مجازات نميشود حركت چشمى در هوا و نه گام آهسته‏اى (هر عملى گر چه اندك و ريز باشد) در زمين جز بحق و عدل. در آن روز چه دليلها و حجتهائى كه ابطال مى‏شود؟ و چه عذرها و بهانه‏هائى كه قطع مى‏شود؟

 

بنا بر اين در جستجوى چيزى باش كه عذر خود را با آن موجه و مدلل سازى و حجت و دليل خويش را با آن استوار نمائى و از ميان آنچه باقى نميماند چيزى كه باقى ميماند انتخاب كن و وسيله‏اى براى سفر آخرت آماده كن و چشم بحرقه نجات بدوز و بار و بنه اين سفر را محكم بر پشت مركبها بيند.